DONATE NOW - UPI
किष्किन्धा-काण्ड > अंगद सहित तारा का वाली को घायल देख विलाप करना
Lady Tara rushes out to reach her slain husband while the monkey generals seek of her to anoint Angada
as king immediately or leave Kishkindha, for Sugreeva and his men may come occupying the city. She chides
their advises away and proceeds to meet Vali. She arrives at that place, sees Rama and his brother Lakshmana,
her husband Vali and his brother Sugreeva. She faints and wails for the departing soul of Vali.
स वानर महाराजः शयानः शर पीडितः |
प्रत्युक्तो हेतुमद् वाक्यैः न उत्तरम् प्रत्यपद्यत || ४-१९-१
प्रत्युक्तो हेतुमद् वाक्यैः न उत्तरम् प्रत्यपद्यत || ४-१९-१
That great vanara king Vali who is sprawling agonised by arrow, and to whom Rama gave a reply with well-reasoned
words did not find any other reply to be given to Rama. [4-19-1]
अश्मभिः परिभिन्न अंगः पादपैर् आहतो भृशम् |
राम बाणेन च आक्रान्तो जीवित अंते मुमोह सः || ४-१९-२
राम बाणेन च आक्रान्तो जीवित अंते मुमोह सः || ४-१९-२
He who is heavily thrashed with trees, whose limbs are variously cracked with boulders, and whom Rama's
arrow finally vanquished, that Vali fainted at the time of his breathing his last. [4-19-2]
तम् भार्या बाण मोक्षेण राम दत्तेन संयुगे |
हतम् प्लवग शार्दूलम् तारा शुश्राव वालिनम् || ४-१९-३
हतम् प्लवग शार्दूलम् तारा शुश्राव वालिनम् || ४-१९-३
Tara, wife of Vali, heard that the tigerly monkey Vali perished in fight by the arrow released by Rama.
सा सपुत्र अप्रियम् श्रुत्वा वधम् भर्तुः सुदारुणम् |
निष्पपात भृशम् तस्मात् उद्विग्ना गिरि कंदरात् || ४-१९-४
निष्पपात भृशम् तस्मात् उद्विग्ना गिरि कंदरात् || ४-१९-४
On hearing the very gruesome killing of her husband that is unpleasant, she is highly anguished and
rushed out of Kishkindha along with Angada. [4-19-4]
ये ते अंगद परीवारा वानरा हि महाबलाः |
ते सकार्मुकम् आलोक्य रामम् त्रस्ताः प्रदुद्रुवुः || ४-१९-५
ते सकार्मुकम् आलोक्य रामम् त्रस्ताः प्रदुद्रुवुः || ४-१९-५
On seeing Rama with bow those very mighty vanara-s that form the escort of Angada are scared to death,
and they very quickly fled from there towards Kishkindha. [4-19-5]
सा ददर्श ततः त्रस्तान् हरीन् आपततो द्रुतम् |
यूथाद् इव परिभ्रष्टान् मृगान् निहत यूथपान् || ४-१९-६
यूथाद् इव परिभ्रष्टान् मृगान् निहत यूथपान् || ४-१९-६
Then on her way towards field of combat she saw the monkeys that are frightened and fleeing in disorder,
like those animals that have wandered off from their herd when their master is killed. [4-19-6]
तान् उवाच समासाद्य दुःखितान् दुःखिता सती |
राम वित्रासितान् सर्वान् अनुबद्धान् इव इषुभिः || ४-१९-७
राम वित्रासितान् सर्वान् अनुबद्धान् इव इषुभिः || ४-१९-७
Nearing those monkeys that are already distressed at the fall of Vali, and that are highly frightened
by Rama, and that are fleeing as though Rama's arrow is still tracking them down, Tara spoke to all
of them, distressed as she is. [4-19-7]
वानरा राज सिंहस्य यस्य यूयम् पुरः सराः |
तम् विहाय सुवित्रस्ताः कस्माद् द्रवत दुर्गताः || ४-१९-८
तम् विहाय सुवित्रस्ताः कस्माद् द्रवत दुर्गताः || ४-१९-८
"Oh! Vanara-s, what for you are running away in utter fright and desperation, leaving off your best
king to whom all of you are ushers?" Thus Tara enquired with the monkeys. [4-19-8]
राज्य हेतोः स चेत् भ्राता भ्रात्रा कॄरेण पातितः |
रामेण प्रसृतैः दूरात् मार्गणैः दूर पातिभिः || ४-१९-९
रामेण प्रसृतैः दूरात् मार्गणैः दूर पातिभिः || ४-१९-९
"Whether or not a cruel brother made his brother to fall for the reason of kingdom with the arrows of
Rama which can surge well from distance and fall on distant target? Aver it. [4-19-9]
कपि पत्न्या वचः श्रुत्वा कपयः काम रूपिणः |
प्राप्त कालम् अविश्लिष्टम् ऊचुर् वचनम् अंगनाम् || ४-१९-१०
प्राप्त कालम् अविश्लिष्टम् ऊचुर् वचनम् अंगनाम् || ४-१९-१०
On hearing the words of monkey's wife those guise-changing monkeys spoke this sentence coherently to
lady Tara, befitting to present time of chaos. [4-19-10]
जीवपुत्रे निवर्तस्व पुत्रम् रक्षस्व च अन्दगम् |
अंतको राम रूपेण हत्वा नयति वालिनम् || ४-१९-११
अंतको राम रूपेण हत्वा नयति वालिनम् || ४-१९-११
"Return, oh, lady with a living son, and safeguard Angada, for the Terminator in the form of Rama is
taking away Vali on killing. [4-19-11]
क्षिप्तान् वृक्षान् समाविध्य विपुलाः च शिलाः तथा |
वाली वज्र समैर् बाणैर् वज्रेण इव निपातितः || ४-१९-१२
वाली वज्र समैर् बाणैर् वज्रेण इव निपातितः || ४-१९-१२
"Shattering trees and massive boulders that Vali hurled at him with thunderbolt like arrows Rama felled
Vali as if by thunderbolt. [4-19-12]
अभिभूतम् इदम् सर्वम् विद्रुतम् वानरम् बलम् |
अस्मिन् प्लवग शार्दूले हते शक्र सम प्रभे || ४-१९-१३
अस्मिन् प्लवग शार्दूले हते शक्र सम प्रभे || ४-१९-१३
"When that tigerly fly-jumper Vali whose brilliance is similar to Indra is killed all this vanara force
felt defenceless and fled. [4-19-13]
रक्ष्यताम् नगरम् शूरैर् अंगदः च अभिषिच्यताम् |
पदस्थम् वालिनः पुत्रम् भजिष्यन्ति प्लवंगमाः || ४-१९-१४
पदस्थम् वालिनः पुत्रम् भजिष्यन्ति प्लवंगमाः || ४-१९-१४
"Let the city of Kishkindha be safeguarded and let Angada be anointed, and when Vali's son Angada is
enthroned all the fly-jumpers will stand by him. [4-19-14]
अथवा अरुचितम् स्थानम् इह ते रुचिरानने |
आविशन्ति हि दुर्गाणि क्षिप्रम् अद्य एव वानराः || ४-१९-१५
आविशन्ति हि दुर्गाणि क्षिप्रम् अद्य एव वानराः || ४-१९-१५
"Or, your staying here is not good, oh, one with a pleasant visage, for those monkeys of Sugreeva will
promptly enter our strongholds on this day itself. [4-19-15]
अभार्याः सह भार्याः च सन्ति अत्र वन चारिणः |
लुब्धेभ्यो विप्रलब्धेयः तेभ्यो नः सुमहद् भयम् || ४-१९-१६
लुब्धेभ्यो विप्रलब्धेयः तेभ्यो नः सुमहद् भयम् || ४-१९-१६
"There are foresters in Kishkindha, some with wives and some without, some hankering after wives, some
whom we have victimised, and from them we have very great danger." So said monkeys to Tara. [4-19-16]
अल्पांतर गतानाम् तु श्रुत्वा वचनम् अंगना |
आत्मनः प्रतिरूपम् सा बभाषे चारु हासिनी || ४-१९-१७
आत्मनः प्रतिरूपम् सा बभाषे चारु हासिनी || ४-१९-१७
On going a small distance ahead after listening those words, she whose smile will be winsome, that lady
Tara said this befitting to her personality. [4-19-17]
पुत्रेण मम किम् कार्यम् किम् राज्येन किम् आत्मना |
कपि सिम्हे महा भागे तस्मिन् भर्तरि नश्यति || ४-१९-१८
कपि सिम्हे महा भागे तस्मिन् भर्तरि नश्यति || ४-१९-१८
"Of what avail is a son, or a kingdom, or I to myself when my husband that lion like monkey with great
honour perished. [4-19-18]
पाद मूलम् गमिष्यामि तस्य एव अहम् महात्मनः |
यो असौ राम प्रयुक्तेन शरेण विनिपातितः || ४-१९-१९
यो असौ राम प्रयुक्तेन शरेण विनिपातितः || ४-१९-१९
"I wish to consign myself at the base of foot of that great-soul, who is felled down by the arrow projected
by Rama." So said Tara to fleeing monkeys. [4-19-19]
एवम् उक्त्वा प्रदुद्राव रुदती शोक मूर्च्छिता |
शिरः च उरः च बाहुभ्याम् दुःखेन समभिघ्नती || ४-१९-२०
शिरः च उरः च बाहुभ्याम् दुःखेन समभिघ्नती || ४-१९-२०
Saying thus she started to wail and convulse in agony, and slapped her head and chest with both of her
hands while she speedily rushed towards Vali. [4-19-20]
सा व्रजन्ती ददर्श अथ पतिम् निपतितम् भुवि |
हन्तारम् दानव इन्द्राणाम् समरेषु अनिवर्तिनाम् || ४-१९-२१
हन्तारम् दानव इन्द्राणाम् समरेषु अनिवर्तिनाम् || ४-१९-२१
While she is still trudging then she saw her husband who is the destroyer of arch-demons like Maayaavi
and Dundubhi, and who never retreated in combats, but now fallen down on ground. [4-19-21]
क्षेप्तारम् पर्वत इन्द्राणाम् वज्राणाम् इव वासवम् |
महावात समाविष्टम् महामेघ औघ निःस्वनम् || ४-१९-२२
महावात समाविष्टम् महामेघ औघ निःस्वनम् || ४-१९-२२
She saw Vali who is a flinger of loftiest mountains as with Indra flinging his thunderbolt, who is a
blaster as with great gusty winds, and who is a roarer as with a cluster of great black-clouds. [4-19-22]
शक्रतुल्य पराक्रांतम् वृष्ट्वा इव उपरतम् घनम् |
नर्दन्तम् नर्दताम् भीमम् शूरम् शूरेण पातितम् |
शार्दूलेन आमिषस्य अर्थे मृग राजम् इव आहतम् || ४-१९-२३
नर्दन्तम् नर्दताम् भीमम् शूरम् शूरेण पातितम् |
शार्दूलेन आमिषस्य अर्थे मृग राजम् इव आहतम् || ४-१९-२३
He who equals Indra in the invasion of enemies, a violent thunderer at the opponent thunderers, a brave
one felled by still brave one, and who is like a best animal killed by a tiger for the purpose of flesh,
and quietened like black-cloud at the end of downpour, At him she saw. [4-19-23]
अर्चितम् सर्व लोकस्य सपताकम् सवेदिकम् |
नाग हेतोः सुपर्णेन चैत्यम् उन्मथितम् यथा || ४-१९-२४
नाग हेतोः सुपर्णेन चैत्यम् उन्मथितम् यथा || ४-१९-२४
He who is like a sanctum that is hitherto worshipped by all people, that is decorated with flags and
demarcated with podia, but just ravaged by an eagle for the sake of a snake which sneaked into that
sanctum, and Tara saw such a Vali plumped on the ground. [4-19-24]
अवष्टभ्य अवतिष्ठंतम् ददर्श धनुर् ऊर्जितम् |
रामम् रामानुजम् चैव भर्तुः चैव तथा अनुजम् || ४-१९-२५
रामम् रामानुजम् चैव भर्तुः चैव तथा अनुजम् || ४-१९-२५
She saw Rama standing and abutting on his very powerful bow, and his younger brother Lakshmana, even
at the younger brother of her husband, namely Sugreeva. [4-19-25]
तान् अतीत्य समासाद्य भर्तारम् निहतम् रणे |
समीक्ष्य व्यथिता भूमौ संभ्रांता निपपात ह || ४-१९-२६
समीक्ष्य व्यथिता भूमौ संभ्रांता निपपात ह || ४-१९-२६
Going past them she reached her husband who is routed in combat, and on observing him closely she indeed
fell down on earth as she is distraught and dumbfounded. [4-19-26]
सुप्ता इव पुनर् उत्थाय आर्य पुत्र इति वादिनी |
रुरोद सा पतिम् दृष्ट्वा सम्वीतम् मृत्यु दामभिः || ४-१९-२७
रुरोद सा पतिम् दृष्ट्वा सम्वीतम् मृत्यु दामभिः || ४-१९-२७
On getting up as though reawakened from sleep she saw her husband bound fast by the strings of death,
and then she wailingly addressed him as, "oh, nobleman's son..." [4-19-27]
ताम् अवेक्ष्य तु सुग्रीवः क्रोशन्तीम् कुररीम् इव |
विषादम् अगमत् कष्टम् दृष्ट्वा च अंगदम् आगतम् || ४-१९-२८
विषादम् अगमत् कष्टम् दृष्ट्वा च अंगदम् आगतम् || ४-१९-२८
On observing her who is wailing like a female osprey, and even on looking at Angada who arrived there,
a miserable remorse came upon Sugreeva. [4-19-28]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये किष्किन्ध काण्डे एकोनविंशः सर्गः