DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > विश्वामित्र व वशिष्ठ का आम्न्सा सामना
Vishvamitra ruins Vashishta's hermitage on acquiring missiles at the grace of God Shiva by practising
a paramount ascesis. When the forces generated by Wish-Milker Sacred Cow, namely Kaamadhenu, have eliminated
Vishvamitra's army and his hundred sons, he felt indignant and pray Shiva for bestowal of unusual missiles.
On getting them, he again comes to Sage Vashishta's hermitage and ruins it completely. Then extremely
infuriated Sage Vashishta resorts to his Brahma-baton to confront Vishvamitra.
ततः तान् आकुलान् दृष्ट्वा विश्वामित्र अस्त्र मोहितान् |
वसिष्ठः चोदयामास काम धुक् सृज योगतः || १-५५-१
वसिष्ठः चोदयामास काम धुक् सृज योगतः || १-५५-१
"Then on seeing the flurrying warriors earlier created by the Sacred Cow, Shabala, who are perplexed
by the missiles of Vishvamitra, Vashishta started to motivate her, 'oh, wish-milker, generate more forces
by your yogic capacity.' Thus Sage Shataananda continued his narration about the legend of Vishvamitra
to Rama. [1-55-1]
तस्या हुंकारतो जाताः कांबोजा रवि सन्निभाः |
ऊधसः तु अथ संजाताः पह्लवाः शस्त्र पाणयः || १-५५-२
योनि देशात् च यवनः शकृ देशात् शकाः तथा |
रोम कूपेषु म्लेच्छाः च हारीताः स किरातकाः || १-५५-३
ऊधसः तु अथ संजाताः पह्लवाः शस्त्र पाणयः || १-५५-२
योनि देशात् च यवनः शकृ देशात् शकाः तथा |
रोम कूपेषु म्लेच्छाः च हारीताः स किरातकाः || १-५५-३
"From the 'hums' of her mooing Kaamboja-s similar to sunshine are born, from her udder Pahlava-s wielding
weaponry are born, from the area of her privates Yavana-s, likewise from her rectal area Shaka-s, and
from her hair-roots Mleccha-s, Haariitaa-s along with Kirataka-s are issued forth. [1-55-2, 3]
तैः तत् निषूदितम् सैन्यम् विश्वमित्रस्य तत् क्षणात् |
स पदाति गजम् स अश्वम् स रथम् रघुनंदन || १-५५-४
स पदाति गजम् स अश्वम् स रथम् रघुनंदन || १-५५-४
"At that very moment, oh, Rama the legatee of Raghu, Vishvamitra's army comprising foot-soldiers, elephants,
chariots and horses is utterly slaughtered by the Yavana, Mleccha etc., forces generated by the Sacred
Cow. [1-55-4]
दृष्ट्वा निषूदितम् सैन्यम् वसिष्ठेन महात्मना |
विश्वामित्र सुतानाम् तु शतम् नाना विध आयुधम् || १-५५-५
अभ्यधावत् सुसंक्रुद्धम् वसिष्ठम् जपताम् वरम् |
हुम् कारेण एव तान् सर्वान् निर्ददाह महान् ऋषिः || १-५५-६
विश्वामित्र सुतानाम् तु शतम् नाना विध आयुधम् || १-५५-५
अभ्यधावत् सुसंक्रुद्धम् वसिष्ठम् जपताम् वरम् |
हुम् कारेण एव तान् सर्वान् निर्ददाह महान् ऋषिः || १-५५-६
"On seeing their army utterly slaughtered by the vital spirit of Vashishta, a band of hundred sons of
Vishvamitra wielding divers weapons exasperatedly sprinted forth towards that supreme meditator among
all meditators. But that great sage Vashishta completely burnt all of them down just by blasting 'hum'
sounds. [1-55-5, 6]
ते स अश्व रथ पादाता वसिष्ठेन महात्मना |
भस्मी कृता मुहूर्तेन विश्वामित्र सुताः तदा || १-५५-७
भस्मी कृता मुहूर्तेन विश्वामित्र सुताः तदा || १-५५-७
"That sage with vital spirit, Vashishta, then in a wink rendered those sons of Vishvamitra, along with
their horses, chariots, and foot-soldiers to ashes. [1-55-7]
दृष्ट्वा विनाशितान् पुत्रान् बलम् च सुमहा यशाः |
स व्रीडः चिंतया आविष्टो विश्वामित्रो अभवत् तदा || १-५५-८
स व्रीडः चिंतया आविष्टो विश्वामित्रो अभवत् तदा || १-५५-८
"On seeing his sons and his forces are utterly ruined, that very highly glorious Vishvamitra was disgraced
and beset by distress. [1-55-8]
समुद्र इव निर्वेगो भग्न दंष्ट्र इव उरगः |
उपरक्त इव आदित्यः सद्यो निष्प्रभताम् गतः || १-५५-९
हत पुत्र बलो दीनो लून पक्ष इव द्विजः |
उपरक्त इव आदित्यः सद्यो निष्प्रभताम् गतः || १-५५-९
हत पुत्र बलो दीनो लून पक्ष इव द्विजः |
"Like a tideless ocean his warfare did not tide him over, like a fangless serpent his hiss of warring
could not fang any, like a wingless bird pitiable is his flightless plight of fightback, like a shineless
sun in an eclipse, Vishvamitra plunged into a lustreless state of his own illustriousness, when his
forces are ruined along with his sons. [1-55-9, 10a]
हत सर्व बल उत्साहो निर्वेदम् समपद्यत || १-५५-१०
स पुत्रम् एकम् राज्याय पालय इति नियुज्य च |
पृथिवीम् क्षत्र धर्मेण वनम् एव अन्वपद्यत || १-५५-११
स पुत्रम् एकम् राज्याय पालय इति नियुज्य च |
पृथिवीम् क्षत्र धर्मेण वनम् एव अन्वपद्यत || १-५५-११
"When all his intrepidity and impetuosity are ruined an indolence bechanced upon him, and then on bidding
one son for the kingdom, 'you rule the earth with the duties of kingcraft...' thus saying Vishvamitra
took recourse to forests. [1-55-10b, 11]
स गत्वा हिमवत् पार्श्वम् किंनर उरग सेवितम् |
महादेव प्रसाद अर्थम् तपः तेपे महातपाः || १-५५-१२
महादेव प्रसाद अर्थम् तपः तेपे महातपाः || १-५५-१२
"On going to the mountainsides of Himalayas, whereat it is adored by kinnaraa-s and uragaa-s, the nymphs
and nymphean serpents, he that great practiser of ascesis, Vishvamitra, undertook an austere ascesis
for the sake of beneficence of the Great God, Shiva. [1-55-12]
केनचित् तु अथ कालेन देवेशो वृषभ ध्वजः |
दर्शयामास वरदो विश्वामित्रम् महामुनिम् || १-५५-१३
दर्शयामास वरदो विश्वामित्रम् महामुनिम् || १-५५-१३
"After a long lost time, Shiva, the God of Gods whose flag bears the sign of Holy Bull, has shown himself
to that great-saint Vishvamitra, for He is a ready boon-giver. [1-55-13]
किम् अर्थम् तप्यसे राजन् ब्रूहि यत् ते विवक्षितम् |
वरदो अस्मि वरो यः ते कांक्षितः सो अभिधीयताम् || १-५५-१४
वरदो अस्मि वरो यः ते कांक्षितः सो अभिधीयताम् || १-५५-१४
" 'Oh, king, for which purpose you undertook this ascesis that you may tell me. What is it really intended
by you and what boon you seek that be made known to me for I am the boon-giver.' Shiva said so to Vishvamitra.
[1-55-14]
एवम् उक्तः तु देवेन विश्वामित्रो महातपाः |
प्रणिपत्य महादेवम् विश्वामित्रो अब्रवीत् इदम् || १-५५-१५
प्रणिपत्य महादेवम् विश्वामित्रो अब्रवीत् इदम् || १-५५-१५
"Thus said by God Shiva to Vishvamitra of great ascesis, Vishvamitra on reverencing that Great God Shiva
said this way. [1-55-15]
यदि तुष्टो महादेव धनुर् वेदो मम अनघ |
सा अंग उप अंग उपनिषदः स रहस्यः प्रदीयताम् || १-५५-१६
सा अंग उप अंग उपनिषदः स रहस्यः प्रदीयताम् || १-५५-१६
" 'Oh! Mahadeva, the Impeccable Great God... providing that you are gladdened by my ascetic devotion,
dhanur veda, the Holy Writ of Archery, with its complemental and supplemental
Writs, and along with its summational Upanishad-s, together with its preternatural
doctrines... they may kindly be bestowed upon me... [1-55-16]
यानि देवेषु च अस्त्राणि दानवेषु महर्षिषु |
गंधर्व यक्ष रक्षस्सु प्रतिभांतु मम अनघ || १-५५-१७
तव प्रसादात् भवतु देवदेव मम ईप्सितम् |
गंधर्व यक्ष रक्षस्सु प्रतिभांतु मम अनघ || १-५५-१७
तव प्रसादात् भवतु देवदेव मम ईप्सितम् |
" Oh, Exquisite God, whichever missile is there either with gods, or fiends, gandharva-s, yaksha-s,
and demons, let it dawn upon me. For you alone are the God of Gods your blessings alone can fulfil my
aspiration.' Thus Vishvamitra entreated God Shiva. [1-55-17, 18a]
एवम् अस्तु इति देवेशो वाक्यम् उक्त्वा गतः तदा || १-५५-१८
" 'So be it!' On sanctifying Vishvamitra and his aspiration thus, the God of Gods, Shiva disappeared.
[1-55-18b]
प्राप्य च अस्त्राणि देवेशात् विश्वामित्रो महाबलः |
दर्पेण महता युक्तो दर्पपूर्णो अभवत् तदा || १-५५-१९
दर्पेण महता युक्तो दर्पपूर्णो अभवत् तदा || १-५५-१९
"Vishvamitra who is already a mightier Kshatriya, now on acquiring missiles from the God of Gods, Shiva,
will he not come forth paired up with mightiest conceit, and then will not his conceitedness be plethoric
like a plethoric ocean? [1-55-19]
विवर्धमानो वीर्येण समुद्र इव पर्वणि |
हतम् मेने तदा राम वसिष्ठम् ऋषि सत्तमम् || १-५५-२०
हतम् मेने तदा राम वसिष्ठम् ऋषि सत्तमम् || १-५५-२०
"By vitality Vishvamitra is like an ocean with rough riptide on a Full Moon day, and oh, Rama, he deemed
that sagaciously mighty sage Vashishta is now 'dead.' [1-55-20]
ततो गत्वा आश्रमपदम् मुमोच अस्त्राणि पार्थिवः |
यैः तत् तपो वनम् सर्वम् निर्दग्धम् च अस्त्र तेजसा || १-५५-२१
यैः तत् तपो वनम् सर्वम् निर्दग्धम् च अस्त्र तेजसा || १-५५-२१
Then on going to the threshold of Vashishta 's hermitage that king propelled his missiles, by the holocaust
of which missiles that ascetic woodland is completely burnt down in its entirety. [1-55-21]
उदीर्यमाणम् अस्त्रम् तत् विश्वामित्रस्य धीमतः |
दृष्ट्वा विप्रद्रुता भीता मुनयः शतशो दिशः || १-५५-२२
दृष्ट्वा विप्रद्रुता भीता मुनयः शतशो दिशः || १-५५-२२
"On seeing the turbo-jetting missiles of Vishvamitra jetted by his sparkling intellect, hundreds of
saints were frightened and they very speedily fled in hundreds of ways. [1-55-22]
वसिष्ठस्य च ये शिष्याः ये च वै मृग पक्षिणः |
विद्रवन्ति भयात् भीता नाना दिक्भ्यः सहस्रशः || १-५५-२३
विद्रवन्ति भयात् भीता नाना दिक्भ्यः सहस्रशः || १-५५-२३
"Whoever is the disciple of Vashishta and whichever is either animal or a bird, all are utterly frightened
and thousands of them have hastily fled to numerous directions. [1-55-23]
वसिष्ठस्य आश्रमपदम् शून्यम् आसीत् महात्मनः |
मुहूर्तम् इव निःशब्दम् आसीत् ईरिण संनिभम् || १-५५-२४
मुहूर्तम् इव निःशब्दम् आसीत् ईरिण संनिभम् || १-५५-२४
"The threshold of that broad-minded Vashishta's hermitage fell void, and in a wink it has become silent
like a burial ground as every shrub, herb and tree is cindery, and every bird, animal and stock is an
evacuee. [1-55-24]
वदतो वै वसिष्ठस्य मा भै इति मुहुर्मुहुः |
नाशयामि अद्य गाधेयम् नीहारम् इव भास्करः || १-५५-२५
नाशयामि अद्य गाधेयम् नीहारम् इव भास्करः || १-५५-२५
"Although Vashishta shouted at them saying time and again, 'do not fear, do not fear... now I will dissipate
that son of Gaadhi, Vishvamitra, like Sun demisting the mist,' all the inmates of hermitage have hastily
fled. [1-55-25]
एवम् उक्त्वा महातेजा वसिष्ठो जपताम् वरः |
विश्वामित्रम् तदा वाक्यम् स रोषम् इदम् अब्रवीत् || १-५५-२६
विश्वामित्रम् तदा वाक्यम् स रोषम् इदम् अब्रवीत् || १-५५-२६
"On saying that way to the evacuees, Vashishta, the great-resplendent sage and a best one among best
meditators rancorously said this word to Vishvamitra. [1-55-26]
आश्रमम् चिर संवृद्धम् यत् विनाशितवान् असि |
दुराचारो हि यत् मूढ तस्मात् त्वम् न भविष्यसि || १-५५-२७
दुराचारो हि यत् मूढ तस्मात् त्वम् न भविष्यसि || १-५५-२७
" 'You senseless king, by which reason you have havocked this hermitage that is well nourished for a
long time by me, for that reason you have become a reprehensible one, and thereby you will not survive
any longer. [1-55-27]
इति उक्त्वा परम क्रुद्धो दण्डम् उद्यंय सत्वरः |
विधूम इव काल अग्निः यम दण्डम् इव अपरम् || १-५५-२८
विधूम इव काल अग्निः यम दण्डम् इव अपरम् || १-५५-२८
"On saying thus that extremely infuriated Sage Vashishta post-hastily up-heaved his baton, which is
alike the fumeless Ultimate Fire of End Time, and the other baton of Yama, the Terminator, and affronted
Vishvamitra." Thus, Sage Shataananda continued his narration of Vishvamitra's legend. [1-55-28]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये बाल काण्डे पंच पंचाशः सर्गः