DONATE NOW - UPI
युद्ध-काण्ड > भरत का श्री राम को राज्य लौटना, राम का राज्याभिषेक, दीपावली से स्वागत
At the request of Bharata to take back the kingdom of Ayodhya, Rama accepts the
offer and sits on a seat. Bharata and Rama take their bath and get adorned for the occasion. Rama,
mounting on an excellent chariot, sallies forth on a procession in the city accompanied by Bharata,
Shatrughna, Lakshmana and Vibhishana. Nine thousand elephants follow the procession, with Sugreeva
and other monkeys mounted on them. Some attendants and musicians with their musical instruments
walk in front of Rama's procession. The citizens of Ayodhya host flags on every house. Rama returns
to his paternal palace in Ayodhya. Sugreeva orders four of his monkeys to bring water from four
oceans in jars given to them. Some monkeys brought water from five hundred rivers, as also from the
four oceans for the purpose of the ceremony. Vasishta along with other brahmins as priests caused
Rama to be consecrated with that water. The virgins, ministers, warriors, merchants, the four gods
as well as other gods sprinkled sap of all kinds of herbs on Rama. Vasishta and other priests
officiating the coronation-ceremony adorned Rama with an auspicious and charming crown. Then, Rama
gives away presents to the priests as well as Sugreeva and Angada. Rama presents a pearl-necklace
to Seetha and Seetha presents that necklace in turn to Hanuma. Rama further gives away presents to
Vibhishana, Sugreeva, Jambavan and others on the occasion. Rama bids farewell to monkeys. The glory
of the epic is complemented in the end by Valmiki.
शिरस्यञ्जलिमादाय कैकेयीनन्दिवर्धनः |
बभाषे भरतो ज्येष्ठन् रामं सत्यपराक्रमम् || ६-१२८-१
बभाषे भरतो ज्येष्ठन् रामं सत्यपराक्रमम् || ६-१२८-१
Placing his hallowed hands together on his head (as a mark of salutation), Bharata
the enhancer of Kaikeyi's happiness, spoke to the truly brave Rama, his elder brother (as
follows):
पूजिता मामिका माता दत्तन् राज्यमिदं मम |
तद्ददामि पुनस्तुभ्यन् यथा त्वमददा मम || ६-१२८-२
तद्ददामि पुनस्तुभ्यन् यथा त्वमददा मम || ६-१२८-२
"You gave this kingdom to me and treated my mother's words respectfully. As you gave
it to me then, in the same way I am giving it to you again."
धुरमेकाकिना न्यस्तामृषभेण बलीयसा |
किशोरवद्गुरुं भारं न वोढुमहमुत्सहे || ६-१२८-३
किशोरवद्गुरुं भारं न वोढुमहमुत्सहे || ६-१२८-३
I cannot carry this heavy burden anymore than a young ox would sustain a load,
carried forward by a strong bull all alone."
वारिवेगेन महता भिन्नः सेतुरिव क्षरन् |
दुर्बन्धनमिदं मन्ये राज्यच्छिद्रमसन्वृतम् || ६-१२८-४
दुर्बन्धनमिदं मन्ये राज्यच्छिद्रमसन्वृतम् || ६-१२८-४
"I think this venerable point in the form of administration of the kingdom is
difficult to be controlled, as a broken dam, seeping from its cracks when breached mammoth stream
of water."
गतिं खर इवाश्वस्य हन्सस्येव च वायसः |
नान्वेतुमुत्सहे देव तव मार्गमरिन्दम || ६-१२८-५
नान्वेतुमुत्सहे देव तव मार्गमरिन्दम || ६-१२८-५
O hero, the annihilator of enemies! I am not able to follow your path, any more than
a donkey would follow the gallop of a horse or a crow would take up the chase of a wild goose."
यथा च रोपितो वृक्षो जातश्चान्तर्निवेशने |
महांश्च सुदुरारोहो महास्कन्धः प्रशाखवान् || ६-१२८-६
शीर्येत पुष्पितो भूत्वा न फलानि प्रदर्शयेत् |
तस्य नानुभवेदर्थन् यस्य हेतोः स रोप्यते || ६-१२८-७
एषोपमा महाबाहो त्वमर्थन् वेत्तुमर्हसि |
यद्यस्मान्मनुजेन्द्र त्वं भक्तान्भृत्यान्न शाधि हि || ६-१२८-८
महांश्च सुदुरारोहो महास्कन्धः प्रशाखवान् || ६-१२८-६
शीर्येत पुष्पितो भूत्वा न फलानि प्रदर्शयेत् |
तस्य नानुभवेदर्थन् यस्य हेतोः स रोप्यते || ६-१२८-७
एषोपमा महाबाहो त्वमर्थन् वेत्तुमर्हसि |
यद्यस्मान्मनुजेन्द्र त्वं भक्तान्भृत्यान्न शाधि हि || ६-१२८-८
"O mighty armed king! How a tree planted in the back yard of one's own house, even
though grown big and difficult to climb with a huge trunk and large branches, does not yield fruits
but dries up after flowering, he who planted it would not enjoy the fruit for which it was planted.
This is the analogy applied to you, if you, as a Master, would not indeed rule over us, your
servants. You can understand the meaning."
जगदद्याभिषिक्तन् त्वामनुपश्यतु सर्वतः |
प्रतपन्तमिवादित्यं मध्याह्ने दीप्ततेजसं || ६-१२८-९
प्रतपन्तमिवादित्यं मध्याह्ने दीप्ततेजसं || ६-१२८-९
"O Rama! Today, let the world see you when crowned, like the sun with its glowing
splendour, shining brilliantly at noon."
तूर्यसङ्घातनिर्घोषैः काञ्चीनूपुरनिस्वनैः |
मधुरैर्गीतशब्दैश्च प्रतिबुध्यस्व शेष्व च || ६-१२८-१०
मधुरैर्गीतशब्दैश्च प्रतिबुध्यस्व शेष्व च || ६-१२८-१०
May you relax and wake-up too, to the sounds of an ensemble of musical instruments,
the tinkling of ornaments strung with tiny bells and worn around the waist and anklets as well as
sweet invocation of songs."
यावदावर्तते चक्रन् यावती च वसुन्धरा |
तावत्त्वमिह सर्वस्य स्वामित्वमभिवर्तय || ६-१२८-११
तावत्त्वमिह सर्वस्य स्वामित्वमभिवर्तय || ६-१२८-११
Look after, you, lordship of world here, as long as the stellar sphere revolves and
so far as the earth is spread out."
भरतस्य वचः श्रुत्वा रामः परपुरञ्जयः |
तथेति प्रतिजग्राह निषसादासने शुभे || ६-१२८-१२
तथेति प्रतिजग्राह निषसादासने शुभे || ६-१२८-१२
Hearing the words of Bharata, Rama who conquered the cities of adversaries, accepted
his words saying "Be it so" and sat on an auspicious seat."
ततः शत्रुघ्नवचनान्निपुणाः श्मश्रुवर्धकाः |
सुखहस्ताः सुशीघ्राश्च राघवं पर्युपासत || ६-१२८-१३
सुखहस्ताः सुशीघ्राश्च राघवं पर्युपासत || ६-१२८-१३
Thereafter, on instructions from Shatrughna, skilled barbers with gentle hands who
can do their work with a good speed, encircled Rama all round."
पूर्वन् तु भरते स्नाते लक्ष्मणे च महाबले |
सुग्रीवे वानरेन्द्रे च राक्षसेन्द्रे विभीषणे || ६-१२८-१४
विशोधितजटः स्नातश्चित्रमाल्यानुलेपनः |
महार्हवसनोपेतस्तस्थौ तत्र श्रिया ज्वलन् || ६-१२८-१५
सुग्रीवे वानरेन्द्रे च राक्षसेन्द्रे विभीषणे || ६-१२८-१४
विशोधितजटः स्नातश्चित्रमाल्यानुलेपनः |
महार्हवसनोपेतस्तस्थौ तत्र श्रिया ज्वलन् || ६-१२८-१५
Bharata, having bathed first, the mighty Lakshmana, Sugreeva the lord of monkeys and
Vibhishana the king of demons took bath. Rama had his matted locks disentangled and bathed. He
stood there, shining with splendour, adorned with picturesque garlands, smeared with sandal pastes
of various colours and clothed in costly raiment."
प्रतिकर्म च रामस्य कारयामास वीर्यवान् |
लक्ष्मणस्य च लक्ष्मीवानिक्ष्वाकुकुलवर्धनः || ६-१२८-१६
लक्ष्मणस्य च लक्ष्मीवानिक्ष्वाकुकुलवर्धनः || ६-१२८-१६
Shatrughna, the valiant and charming man, the promoter of Ikshvaku dynasty made
arrangements for personal adornment of Rama and Lakshmana."
प्रतिकर्म च सीतायाः सर्वा दशरथस्त्रियः |
आत्मनैव तदा चक्रुर्मनस्विन्यो मनोहरम् || ६-१२८-१७
आत्मनैव तदा चक्रुर्मनस्विन्यो मनोहरम् || ६-१२८-१७
Then, all the noble-minded widows of Dasaratha indeed themselves personally adorned
Seetha beautifully."
ततो राघवपत्नीनान् सर्वासामेव शोभनम् |
चकार यत्नात्कौसल्या प्रहृष्टा पुत्रवत्सला || ६-१२८-१८
चकार यत्नात्कौसल्या प्रहृष्टा पुत्रवत्सला || ६-१२८-१८
Thereupon, the delightful Kausalya, who was affectionate of her sons, adorned with
zeal all the wives of monkeys."
ततः शत्रुघ्नवचनात्सुमन्त्रो नाम सारथिः |
योजयित्वाभिचक्राम रथन् सर्वाङ्गशोभनम् || ६-१२८-१९
योजयित्वाभिचक्राम रथन् सर्वाङ्गशोभनम् || ६-१२८-१९
Later, on the orders of Shatrughna, the charioteer by name Sumantra made his
appearance, yoking chariot to horses which were completely beautiful in all respects."
अर्कमण्डलसङ्काशन् दिव्यं दृष्ट्वा रथन् स्थितम् |
आरुरोह महाबाहू रामः सत्यपराक्रमः || ६-१२८-२०
आरुरोह महाबाहू रामः सत्यपराक्रमः || ६-१२८-२०
Seeing the charming chariot, which emitted immaculate splendour like that of the
sun, standing before him, the mighty armed Rama, the conqueror of hostile cities, ascended it."
सुग्रीवो हनुमांश्चैव महेन्द्रसदृशद्युती |
स्नातौ दिव्यनिभैर्वस्त्रैर्जग्मतुः शुभकुण्डलौ || ६-१२८-२१
स्नातौ दिव्यनिभैर्वस्त्रैर्जग्मतुः शुभकुण्डलौ || ६-१२८-२१
Sugreeva and Hanuma, having splendour similar to that of Indra the lord of
celestials, after taking their bat, wore beautiful raiment as well as sparkling ear rings and
started."
सर्वाभरणजुष्टाश्च ययुस्ताः शुभकुण्डलाः |
सुग्रीवपत्न्याः सीता च द्रष्टुं नगरमुत्सुकाः || ६-१२८-२२
सुग्रीवपत्न्याः सीता च द्रष्टुं नगरमुत्सुकाः || ६-१२८-२२
Endowed with all types of ornaments as well as charming ear-rings, those wives of
Sugreeva together with Seetha moved out, longing as they were, to see the city."
अयोध्यायान् तु सचिवा राज्ञो दशरथस्य च |
पुरोहितं पुरस्कृत्य मन्त्रयामासुरर्थवत् || ६-१२८-२३
पुरोहितं पुरस्कृत्य मन्त्रयामासुरर्थवत् || ६-१२८-२३
In Ayodhya, the ministers of king Dasaratha, having placed the priest in their
front, planned everything meaningfully."
अशोको विजयश्चैव सिद्धार्थश्च समाहिताः |
मन्त्रयन्रामवृद्ध्यर्थन् वृत्त्यर्थं नगरस्य च || ६-१२८-२४
मन्त्रयन्रामवृद्ध्यर्थन् वृत्त्यर्थं नगरस्य च || ६-१२८-२४
Ashoka, Vijaya and Siddhartha, with a great concern, discussed about Rama's
advancement and the prosperity of the City."
सर्वमेवाभिषेकार्थन् जयार्हस्य महात्मनः |
कर्तुमर्हथ रामस्य यद्यन्मङ्गलपूर्वकम् || ६-१२८-२५
कर्तुमर्हथ रामस्य यद्यन्मङ्गलपूर्वकम् || ६-१२८-२५
"You ought to do auspiciously whatever is required for the coronation of the
great-souled Rama, worthy of victory."
इति ते मन्त्रिणः सर्वे सन्दिश्य तु पुरोहितम्
नगरान्निर्ययुस्तूर्णन् रामदर्शनबुद्धयः || ६-१२८-२६
नगरान्निर्ययुस्तूर्णन् रामदर्शनबुद्धयः || ६-१२८-२६
Advising the priest in this way, all those ministers quickly started from the city,
with an intention to see Rama."
हरियुक्तन् सहस्राक्षो रथमिन्द्र इवानघः |
प्रययौ रथमास्थाय रामो नगरमुत्तमम् || ६-१२८-२७
प्रययौ रथमास्थाय रामो नगरमुत्तमम् || ६-१२८-२७
The faultless Rama, mounting the excellent chariot, as Indra ascended the chariot
yoked to green-coloured horses, sallied forth to the city."
जग्राह भरतो रश्मीञ्शत्रुघ्नश्छत्रमाददे |
लक्ष्मणो व्यजनन् तस्य मूर्ध्नि सम्पर्यवीजयत् || ६-१२८-२८
श्वेतन् च वालव्यजनन् सुग्रीवो वानरेश्वरः |
अपरन् चन्द्रसङ्काशन् राक्षसेन्द्रो विभीषणः || ६-१२८-२९
लक्ष्मणो व्यजनन् तस्य मूर्ध्नि सम्पर्यवीजयत् || ६-१२८-२८
श्वेतन् च वालव्यजनन् सुग्रीवो वानरेश्वरः |
अपरन् चन्द्रसङ्काशन् राक्षसेन्द्रो विभीषणः || ६-१२८-२९
Bharata took up the reins. Shatrughna held the parasol on Rama's head. Lakshmana
winnowed a fan. Vibhishana, the king of demons standing nearby, held a white fan, shining
brilliantly like the moon."
ऋषिसङ्घैर्तदाकाशे देवैश्च समरुद्गणैः |
स्तूयमानस्य रामस्य शुश्रुवे मधुरध्वनिः || ६-१२८-३०
स्तूयमानस्य रामस्य शुश्रुवे मधुरध्वनिः || ६-१२८-३०
Then, in the sky, groups of sages, celestials along with troop of the Maruts, the
host of the gods, praised Rama and sweet reverberation was heard."
ततः शत्रुञ्जयं नाम कुञ्जरं पर्वतोपमम् |
आरुरोह महातेजाः सुग्रीवो वानरेश्वरः || ६-१२८-३१
आरुरोह महातेजाः सुग्रीवो वानरेश्वरः || ६-१२८-३१
Thereupon, Sugreeva, the foremost of monkeys, possessing a great splendor, mounted
an elephant named Shatrunjaya, looking like a mountain."
नवनागसहस्राणि ययुरास्थाय वानराः |
मानुषन् विग्रहन् कृत्वा सर्वाभरणभूषिताः || ६-१२८-३२
मानुषन् विग्रहन् कृत्वा सर्वाभरणभूषिताः || ६-१२८-३२
Assuming human forms and adorned with all types of ornaments, monkeys sallied forth,
mounting on mine thousand elephants."
शङ्खशब्दप्रणादैश्च दुन्दुभीनान् च निस्वनैः |
प्रययू पुरुषव्याघ्रस्तां पुरीन् हर्म्यमालिनीम् || ६-१२८-३३
प्रययू पुरुषव्याघ्रस्तां पुरीन् हर्म्यमालिनीम् || ६-१२८-३३
Rama, the foremost among men, accompanied by sounds of conches buzzing in the ears
and sounds of kettle-drums, proceeded to the city of Ayodhya, having a series of palaces."
ददृशुस्ते समायान्तन् राघवं सपुरःसरम् |
विराजमानन् वपुषा रथेनातिरथन् तदा || ६-१२८-३४
विराजमानन् वपुषा रथेनातिरथन् तदा || ६-१२८-३४
Then, the people of Ayodhya saw Rama, the chariot warrior, having a beautiful form,
arriving on a chariot, with attendants walking in front."
ते वर्धयित्वा काकुत्स्थन् रामेण प्रतिनन्दिताः |
अनुजग्मुर्महात्मानं भ्रातृभिः परिवारितम् || ६-१२८-३५
अनुजग्मुर्महात्मानं भ्रातृभिः परिवारितम् || ६-१२८-३५
Felicitating Rama and greeted in reciprocation by Rama, they followed the great
souled Rama, who was surrounded by his brothers."
अमात्यैर्ब्राह्मणैश्चैव तथा प्रकृतिभिर्वृतः |
श्रिया विरुरुचे रामो नक्षत्रैरिव चन्द्रमाः || ६-१२८-३६
श्रिया विरुरुचे रामो नक्षत्रैरिव चन्द्रमाः || ६-१२८-३६
Surrounded by ministers, brahamanas and other citizens, Rama shone with his own
brilliance, like the moon among the stars."
स पुरोगामिभिस्तूर्यैस्तालस्वस्तिकपाणिभिः |
प्रव्याहरद्भिर्मुदितैर्मङ्गलानि ययौ वृतः || ६-१२८-३७
प्रव्याहरद्भिर्मुदितैर्मङ्गलानि ययौ वृतः || ६-१२८-३७
That Rama drove, surrounded by musicians having musical instruments cymbals and
Swastika-musical instruments in their hands walking in front and uttering auspicious songs."
अक्षतन् जातरूपं च गावः कन्यास्तथा द्विजाः |
नरा मोदकहस्ताश्च रामस्य पुरतो ययुः || ६-१२८-३८
नरा मोदकहस्ताश्च रामस्य पुरतो ययुः || ६-१२८-३८
Men with grains of rice mixed with turmeric and thereby appearing gold in colour,
cows, maidens along with brahmanas having balls of sweets in their hands, walked in front of
Rama."
सख्यन् च रामः सुग्रीवे प्रभावं चानिलात्मजे |
वानराणान् च तत्कर्म व्याचचक्षेअथ मन्त्रिणाम् || ६-१२८-३९
वानराणान् च तत्कर्म व्याचचक्षेअथ मन्त्रिणाम् || ६-१२८-३९
Then, Rama narrated about his friendship established with Sugreeva, the power of
Hanuma and the great act of monkeys to his ministers."
श्रुत्वा च विस्मयन् जग्मुरयोध्यापुरवासिनः |
वानराणां च तत्कर्म राक्षसानां च तद्बलम् || ६-१२८-४०
वानराणां च तत्कर्म राक्षसानां च तद्बलम् || ६-१२८-४०
Hearing the well-known achievement monkeys and the commonly known strength of the
demons, the citizens of Ayodhya were astonished."
विभीषणस्य संयोगमाचचक्षेऽथ मन्त्रिणाम् |
द्युतिमानेतदाख्याय रामो वानरसन्वृतः || ६-१२८-४१
हृष्टपुष्टजनाकीर्णामयोध्यां प्रविवेश ह |
द्युतिमानेतदाख्याय रामो वानरसन्वृतः || ६-१२८-४१
हृष्टपुष्टजनाकीर्णामयोध्यां प्रविवेश ह |
Then, Rama spoke to his counselors about his meeting with Vibhishana. After
recounting it, the resplendent Rama entered Ayodhya crowded with happy and rejoiced people,
together with the monkeys."
ततो ह्यभ्युच्छ्रयन्पौराः पताकास्ते गृहे गृहे || ६-१२८-४२
ऐक्ष्वाकाध्युषितन् रम्यमाससाद पितुर्गृहम् |
ऐक्ष्वाकाध्युषितन् रम्यमाससाद पितुर्गृहम् |
Then, the citizens hoisted flags on every house. Rama reached the beautiful palace,
paternal occupied by Ikshvaku kings."
अथाब्रवीद्राजपुत्रो भरतं धर्मिणां वरम् || ६-१२८-४३
अर्थोपहितया वाचा मधुरं रघुनन्दनः |
पितुर्भवनमासाद्य प्रविश्य च महात्मनः || ६-१२८-४४
कौसल्यान् च सुमित्रां च कैकेयीं चाभ्यवादयत् |
अर्थोपहितया वाचा मधुरं रघुनन्दनः |
पितुर्भवनमासाद्य प्रविश्य च महात्मनः || ६-१२८-४४
कौसल्यान् च सुमित्रां च कैकेयीं चाभ्यवादयत् |
Approaching and entering the palace of the great-souled father, Rama the prince
offered salutation to Kausalya, Sumitra and Kaikeyi and spoke the following sweet and meaningful
words to Bharata, the foremost among the righteous:
तच्च मद्भवनन् श्रेष्ठं साशोकवनिकं महत् || ६-१२८-४५
मुक्तावैदूर्यसङ्कीर्णन् सुग्रीवस्य निवेदय |
मुक्तावैदूर्यसङ्कीर्णन् सुग्रीवस्य निवेदय |
"Give this great palace of mine which looks excellent with Ashoka garden and
consisting of pearls and cat's eye-gems to Sugreeva for his stay."
तस्य तद्वचनन् श्रुत्वा भरतः सत्यविक्रमः || ६-१२८-४६
हस्ते गृहीत्वा सुग्रीवं प्रविवेश तमालयम् |
हस्ते गृहीत्वा सुग्रीवं प्रविवेश तमालयम् |
Hearing those words of Rama, Bharata having a true prowess, holding Sugreeva by his
hand, entered that house."
ततस्तैलप्रदीपांश्च पर्यङ्कास्तरणानि च || ६-१२८-४७
गृहीत्वा विविशुः क्षिप्रं शत्रुघ्नेन प्रचोदिताः |
गृहीत्वा विविशुः क्षिप्रं शत्रुघ्नेन प्रचोदिताः |
Thereupon, some men as ordered by Shatrughna, quickly brought oil lamps, beds as
also mats and entered the house."
उवाच च महातेजाः सुग्रीवन् राघवानुजः || ६-१२८-४८
अभिषेकाय रामस्य दूतानाज्ञापय प्रभो |
अभिषेकाय रामस्य दूतानाज्ञापय प्रभो |
Bharata of great splendour spoke to Sugreeva as follows: "O capable person! Order
the messengers to make arrangements for Rama's coronation."
सौवर्णान्वानरेन्द्राणान् चतुर्णां चतुरो घटान् || ६-१२८-४९
ददौ क्षिप्रन् स सुग्रीवः सर्वरत्नविभूषितान् |
ददौ क्षिप्रन् स सुग्रीवः सर्वरत्नविभूषितान् |
Sugreeva then gave four golden jars encrusted with jewels, to four leaders of
monkeys."
यथा प्रत्यूषसमये चतुर्णान् सागराम्भसाम् || ६-१२८-५०
पूर्णैर्घटैः प्रतीक्षध्वन् तथा कुरुत वानराः |
पूर्णैर्घटैः प्रतीक्षध्वन् तथा कुरुत वानराः |
"O monkeys! Get ready in such a way that you await my orders tomorrow at dawn, with
your water-jars filled with water from the four oceans respectively."
एवमुक्ता महात्मानो वानरा वारणोपमाः || ६-१२८-५१
उत्पेतुर्गगनन् शीघ्रन् गरुडा इव शीघ्रगाः |
उत्पेतुर्गगनन् शीघ्रन् गरुडा इव शीघ्रगाः |
The great souled monkeys, resembling elephants and going speedily like eagles, thus
ordered by Sugreeva, leapt quickly into the sky."
जाम्बवांश्च हनूमांश्च वेगदर्शी च वानरः || ६-१२८-५२
ऋषभश्चैव कलशाञ्जलपूर्णानथानयन् |
नदीशतानां पञ्चानान् जले कुम्भैरुपाहरन् || ६-१२८-५३
ऋषभश्चैव कलशाञ्जलपूर्णानथानयन् |
नदीशतानां पञ्चानान् जले कुम्भैरुपाहरन् || ६-१२८-५३
Jambavan, Hanuma, a monkey called Vegadarshi and Rishabha brought water-jars filled
with water. They brought water from five hundred rivers with those jars."
पूर्वात्समुद्रात्कलशन् जलपूर्णमथानयत् |
सुषेणः सत्त्वसम्पन्नः सर्वरत्नविभूषितम् || ६-१२८-५४
सुषेणः सत्त्वसम्पन्नः सर्वरत्नविभूषितम् || ६-१२८-५४
Thereafter, the energetic SusheNa brought a jar, adorned with all types of precious
stones, filled with water from the eastern sea."
ऋषभो दक्षिणात्तूर्णन् समुद्राज्जलमाहरत् |
रक्तचन्दनकर्पूरैः सन्वृतन् काञ्चनं घटम् || ६-१२८-५५
रक्तचन्दनकर्पूरैः सन्वृतन् काञ्चनं घटम् || ६-१२८-५५
Rishabha brought water quickly from the southern sea in a golden jar, covered with
some stems of red sandal-wood tree."
गवयः पश्चिमात्तोयमाजहार महार्णवात् |
रत्नकुम्भेन महता शीतं मारुतविक्रमः || ६-१२८-५६
रत्नकुम्भेन महता शीतं मारुतविक्रमः || ६-१२८-५६
Gavaya, having a pace as rapid as wind, brought cool water from the western ocean,
in a large jar set with jewels."
उत्तराच्च जलन् शीघ्रन् गरुडानिलविक्रमः |
आजहार स धर्मात्मा नलः सर्वगुणान्वितः || ६-१२८-५७
आजहार स धर्मात्मा नलः सर्वगुणान्वितः || ६-१२८-५७
That virtuous Nala, who vied with Garuda (the king of birds) and the wind-god in
prowess, and who was endowed with all good qualities, swiftly brought water form the northern
sea."
ततसैर्वानरश्रेष्ठैरानीतं प्रेक्ष्य तज्जलम् |
अभिषेकाय रामस्य शत्रुघ्नः सचिवैः सह || ६-१२८-५८
पुरोहिताय श्रेष्ठाय सुहृद्भ्यश् च न्यवेदयत् |
अभिषेकाय रामस्य शत्रुघ्नः सचिवैः सह || ६-१२८-५८
पुरोहिताय श्रेष्ठाय सुहृद्भ्यश् च न्यवेदयत् |
Then, Shatrughna, accompanied by the counsellors, reported to Vasishta, their chief
priest and his friends, about that water intended for Rama's coronation brought by those foremost
of monkeys."
ततः स प्रयतो वृद्धो वसिष्ठो ब्राह्मणैः सह || ६-१२८-५९
रामन् रत्नमयो पीठे सहसीतं न्यवेशयत् |
रामन् रत्नमयो पीठे सहसीतं न्यवेशयत् |
The elderly Vasistha, with diligence, along with other brahmins on his side,
prevailed upon Rama duly to occupy along with Seetha, on a seat made of precious stones."
वसिष्ठो वामदेवश्च जाबालिरथ काश्यपः || ६-१२८-६०
कात्यायनः सुयज्ञश्च गौतमो विजयस्तथा |
अभ्यषिञ्चन्नरव्याघ्रं प्रसन्नेन सुगन्धिना || ६-१२८-६१
सलिलेन सहस्राक्षन् वसवो वासवं यथा |
कात्यायनः सुयज्ञश्च गौतमो विजयस्तथा |
अभ्यषिञ्चन्नरव्याघ्रं प्रसन्नेन सुगन्धिना || ६-१२८-६१
सलिलेन सहस्राक्षन् वसवो वासवं यथा |
Vasishta, Vamadeva, Kashyapa, Katyayana, Suyajna, Gautama and Vijaya consecrated
Rama the tiger among men, with clear and fragrant water, as the eight Vasus*
ऋत्विग्भिर्ब्राह्मणैः पूर्वन् कन्याभिर्मन्त्रिभिस्तथा || ६-१२८-६२
योधैश्चैवाभ्यषिञ्चन्स्ते सम्प्रहृष्टाः सनैगमैः |
सर्वौषधिरसैश्चापि दैवतैर्नभसि स्थितैः || ६-१२८-६३
चतुर्हिर्लोकपालैश्च सर्वैर्देवैश्च सङ्गतैः |
योधैश्चैवाभ्यषिञ्चन्स्ते सम्प्रहृष्टाः सनैगमैः |
सर्वौषधिरसैश्चापि दैवतैर्नभसि स्थितैः || ६-१२८-६३
चतुर्हिर्लोकपालैश्च सर्वैर्देवैश्च सङ्गतैः |
Vasishta and others, with much delight got him consecrated first, with brahmanas
officiating as priests and by virgins, ministers, warriors, as well as merchants sprinkling the sap
of all kinds of medicinal herbs, with the four gods the guardians of the worlds, standing in the
air and with all the gods assembled there, sprinkling the sap on Rama."
ब्रह्मणा निर्मितं पूर्वं किरीटं रत्नशोभितम् || ६-१२८-६४
अभिषिक्तः पुरा येन मनुस्तं दीप्ततेजसम् |
तस्यान्ववाये राजानः क्रमाद्येनाभिषेचिताः || ६-१२८-६५
सभायां हेमक्लुप्तायां शोभितायां महाधनैः |
रत्नैर्नानाविधैश्चैव चित्रितायां सुशोभनैः || ६-१२८-६६
नानारत्नमये पीठे कल्पयित्वा यथाविधि |
किरीटेन ततः पश्चाद्वसिष्ठेन महात्मना || ६-१२८-६७
ऋत्विग्भिर्भूषणैश्चैव समयोक्ष्यत राघवः |
अभिषिक्तः पुरा येन मनुस्तं दीप्ततेजसम् |
तस्यान्ववाये राजानः क्रमाद्येनाभिषेचिताः || ६-१२८-६५
सभायां हेमक्लुप्तायां शोभितायां महाधनैः |
रत्नैर्नानाविधैश्चैव चित्रितायां सुशोभनैः || ६-१२८-६६
नानारत्नमये पीठे कल्पयित्वा यथाविधि |
किरीटेन ततः पश्चाद्वसिष्ठेन महात्मना || ६-१२८-६७
ऋत्विग्भिर्भूषणैश्चैव समयोक्ष्यत राघवः |
With which crown, long ago, Manu the emperor was adorned while he was consecrated
and with which, the kings followed in his line were successively adorned while they were coronated,
that crown studded with precious jewels, fashioned by Brahma at the beginning of creation and
dazzling with splendour, being kept according to practice on a throne adorned with many kinds of
precious stones in the council-hall, studded with gold, graced with abundant riches, decorated and
shiningly made with most charming jewels of various kinds, and thereafter Rama duly adorned by that
crown as well as jewels by the great-souled Vasishta and other priests officiating at the
coronation-ceremony."
छत्रं तस्य च जग्राह शत्रुघ्नः पाण्डुरन् शुभम् || ६-१२८-६८
श्वेतन् च वालव्यजनन् सुग्रीवो वानरेश्वरः |
अपरन् चन्द्रसङ्काशन् राक्षसेन्द्रो विभीषणः || ६-१२८-६९
श्वेतन् च वालव्यजनन् सुग्रीवो वानरेश्वरः |
अपरन् चन्द्रसङ्काशन् राक्षसेन्द्रो विभीषणः || ६-१२८-६९
Shatrughna held over him, a white and charming parasol; Sugreeva the king of
monkeys, a white whisk and vibhishana the lord of demons, another whisk shining like the moon."
मालान् ज्वलन्तीन् वपुषा काञ्चनीं शतपुष्कराम् |
राघवाय ददौ वायुर्वासवेन प्रचोदितः || ६-१२८-७०
राघवाय ददौ वायुर्वासवेन प्रचोदितः || ६-१२८-७०
Encouraged by Indra, the lord of celestials, the wind-god presented to Rama, a
golden garland consisting of a hundred lotuses and which looked shining brilliantly."
सर्वरत्नसमायुक्तं मणिरत्नविभूषितम् |
मुक्ताहारं नरेन्द्राय ददौ शक्रप्रचोदितः || ६-१२८-७१
मुक्ताहारं नरेन्द्राय ददौ शक्रप्रचोदितः || ६-१२८-७१
Induced by Indra, the wind-god presented to Rama the king, a chain of pearls,
adorned with gems and endowed with several types of precious stones."
प्रजगुर्देवगन्धर्वा ननृतुश्चाप्सरो गणाः |
अभिषेके तदर्हस्य तदा रामस्य धीमतः || ६-१२८-७२
अभिषेके तदर्हस्य तदा रामस्य धीमतः || ६-१२८-७२
On that occasion of the coronation-ceremony of the intelligent Rama, who was
well-deserving it, the celestial-musicians among the celestials gracefully sang and troupes of
Apsaras (celestial nymphs) danced."
भूमिः सस्यवती चैव फलवन्तश्च पादपाः |
गन्धवन्ति च पुष्पाणि बभूवू राघवोत्सवे || ६-१२८-७३
गन्धवन्ति च पुष्पाणि बभूवू राघवोत्सवे || ६-१२८-७३
On the occasion of that merriment of coronation to Rama, the earth was bearing a
rich crop, the trees were laden with fruits and fragrant flowers."
सहस्रशतमश्वानान् धेनूनां च गवां तथा |
ददौ शतन् वृषान्पूर्वन् द्विजेभ्यो मनुजर्षभः || ६-१२८-७४
ददौ शतन् वृषान्पूर्वन् द्विजेभ्यो मनुजर्षभः || ६-१२८-७४
Rama the foremost among men, first gave away to Brahmanas, a hundred thousand horses
and cows that have lately calved as well as a hundred bulls."
त्रिंशत्कोटीर्हिरण्यस्य ब्राह्मणेभ्यो ददौ पुनः |
नानाभरणवस्त्राणि महार्हाणि च राघवः || ६-१२८-७५
नानाभरणवस्त्राणि महार्हाणि च राघवः || ६-१२८-७५
Rama again gave to Brahmanas, thirty crores of gold coins, all kinds of very costly
jewels and raiment."
अर्करश्मिप्रतीकाशान् काञ्चनीं मणिविग्रहाम् |
सुग्रीवाय स्रजन् दिव्यां प्रायच्छन्मनुजर्षभः || ६-१२८-७६
सुग्रीवाय स्रजन् दिव्यां प्रायच्छन्मनुजर्षभः || ६-१२८-७६
Rama gave to Sugreeva, a beautiful chaplet, studded with plenty of gems, looking
like a beam of sun-light."
वैदूर्यमणिचित्रे च वज्ररत्नविभूषिते |
वालिपुत्राय धृतिमानङ्गदायाङ्गदे ददौ || ६-१२८-७७
वालिपुत्राय धृतिमानङ्गदायाङ्गदे ददौ || ६-१२८-७७
The joyful Rama presented to Angada, the son of Vali, a bracelet worn on upper arm,
conspicuously studded with cat's eye gems and adorned with jewels and gems."
मणिप्रवरजुष्टन् च मुक्ताहारमनुत्तमम् |
सीतायै प्रददौ रामश्चन्द्ररश्मिसमप्रभम् || ६-१२८-७८
अरजे वाससी दिव्ये शुभान्याभरणानि च |
सीतायै प्रददौ रामश्चन्द्ररश्मिसमप्रभम् || ६-१२८-७८
अरजे वाससी दिव्ये शुभान्याभरणानि च |
Rama presented to Seetha, an excellent string of pearls, furnished with superior
gems, shining like a beam of moon-light; two clean and beautiful raiment and lovely ornaments."
अवेक्षमाणा वैदेही प्रददौ वायुसूनवे || ६-१२८-७९
अवमुच्यात्मनः कण्ठाद्धारन् जनकनन्दिनी |
अवैक्षत हरीन्सर्वान्भर्तारन् च मुहुर्मुहुः || ६-१२८-८०
अवमुच्यात्मनः कण्ठाद्धारन् जनकनन्दिनी |
अवैक्षत हरीन्सर्वान्भर्तारन् च मुहुर्मुहुः || ६-१२८-८०
Looking towards Hanuma the monkey, Seetha, daughter of Janaka, having taken off the
pearl-string from her neck, repeatedly caught the glimpse of all the monkeys and her husband."
तामिङ्गितज्ञः सम्प्रेक्ष्य बभाषे जनकात्मजाम् |
प्रदेहि सुभगे हारन् यस्य तुष्टासि भामिनि || ६-१२८-८१
तेजो धृतिर्यशो दाक्ष्यं सामर्थ्यं विनयो नयः |
पौरुषन् विक्रमो बुद्धिर्यस्मिन्नेतानि नित्यदा || ६-१२८-८२
प्रदेहि सुभगे हारन् यस्य तुष्टासि भामिनि || ६-१२८-८१
तेजो धृतिर्यशो दाक्ष्यं सामर्थ्यं विनयो नयः |
पौरुषन् विक्रमो बुद्धिर्यस्मिन्नेतानि नित्यदा || ६-१२८-८२
Looking at her, Rama who was acquainted with the gesture of another spoke to Seetha
as follows: "Dear Seetha! Give the pearl-necklace to a person, with whom you are pleased and in
whom the following viz. sharpness, firmness, renown, dexterity, competence, modesty, prudence,
virility, prowess and intelligence are ever present."
ददौ सा वायुपुत्राय तन् हारमसितेक्षणा |
हनूमान्स्तेन हारेण शुशुभे वानरर्षभः || ६-१२८-८३
चन्द्रांशुचयगौरेण श्वेताभ्रेण यथाचलः |
हनूमान्स्तेन हारेण शुशुभे वानरर्षभः || ६-१२८-८३
चन्द्रांशुचयगौरेण श्वेताभ्रेण यथाचलः |
The black-eyed Seetha gave that pearl necklace to Hanuma. Hanuma, the foremost among
the monkeys, by wearing that necklace, which was as white as a heap of moonlight-beams, shone
brilliantly as a mountain silvered by a white cloud."
सर्वे वानरवृद्धाश्च ये चान्ये वानरोत्तमाः || ६-१२८-८४
वासोभिर्भूषणैश्चैव यथार्हं प्रतिपूजिताः |
वासोभिर्भूषणैश्चैव यथार्हं प्रतिपूजिताः |
All the elder ones among the monkeys and others, who were foremost among the moneys,
were honoured suitably with raiment and ornaments."
ततो द्विविद मैन्दाभ्यां नीलाय च परन्तपः || ६-१२८-८५
सर्वान्कामगुणान्वीक्ष्य प्रददौ वसुधाधिपः |
सर्वान्कामगुणान्वीक्ष्य प्रददौ वसुधाधिपः |
Thereafter, Rama the tormentator of enemies, having thought over, presented articles
according to their inclinations, to Mainada, Dvivida and Nila."
विभीषणोऽथ सुग्रीवो हनुमान् जाम्बवांस्तथा || ६-१२८-८६
सर्ववानरवृद्धाश्च रामेणाक्लिष्टकर्मणा |
यथार्हं पूजिताः सर्वे कामै रत्नैश्च पुष्कलैर् || ६-१२८-८७
प्रहृष्टमनसः सर्वे जग्मुरेव यथागतम् |
सर्ववानरवृद्धाश्च रामेणाक्लिष्टकर्मणा |
यथार्हं पूजिताः सर्वे कामै रत्नैश्च पुष्कलैर् || ६-१२८-८७
प्रहृष्टमनसः सर्वे जग्मुरेव यथागतम् |
Rama, who was unwearied in action, then suitably honoured Vibhishana, Sugreeva,
Hanuma, Jamabavan and all other eminent monkeys with desired objects and abundant gifts. All of
them went back, delighted in mind even as they had come."
नत्वा सर्वे महात्मानस्ततस्ते वानरर्षभाः || ६-१२८-८८
विसृष्टाः पार्थिवेन्द्रेण किष्किन्धां समुपागमन् |
विसृष्टाः पार्थिवेन्द्रेण किष्किन्धां समुपागमन् |
Thereafter, all those excellent great souled monkeys, offering their salutation to
Rama and getting permission from him, returned to Kishkindha."
सुग्रीवो वानरश्रेष्ठो दृष्ट्वा रामाभिषेचनम् || ६-१२८-८९
पूजितश्चैव रामेण किष्किन्धां प्राविशत्पुरीम् |
पूजितश्चैव रामेण किष्किन्धां प्राविशत्पुरीम् |
Having seen Rama's coronation-ceremony, Sugreeva the chief of monkeys, after getting
honoured by Rama, entered the city of Kishkindha."
विभीषणोऽपि ध्र्मात्मा सह रैर्नैरृतर्षभैः || ६-१२८-९०
लब्ध्वा कुलधनं राजा लङ्कां प्रायान् महायशाः |
लब्ध्वा कुलधनं राजा लङ्कां प्रायान् महायशाः |
The righteous and the renowned king Vibhishana too, after obtaining the treasure of
his race (kingdom of demons), followed by those foremost of demons, returned to Lanka."
स राज्यमखिलं शासन्निहतारिर्महायशाः || ६-१२८-९१
राघवः परमोदारः शशास परया मुदा |
उवाच लक्ष्मणं रामो धर्मज्ञं धर्मवत्सलः || ६-१२८-९२
राघवः परमोदारः शशास परया मुदा |
उवाच लक्ष्मणं रामो धर्मज्ञं धर्मवत्सलः || ६-१२८-९२
That renowned Rama, of a very generous nature, having destroyed his enemies and
ruling the entire kingdom, enjoyed it with a great delight. Rama, affectionate of righteousness,
spoke to Lakshmana, the knower of righteousness (as followers):
आतिष्ठ धर्मज्ञ मया सहेमां |
गां पूर्वराजाध्युषितां बलेन |
तुल्यं मया त्वं पितृभिर्धृता या |
तां यौवराज्ये धुरमुद्वहस्व || ६-१२८-९३
गां पूर्वराजाध्युषितां बलेन |
तुल्यं मया त्वं पितृभिर्धृता या |
तां यौवराज्ये धुरमुद्वहस्व || ६-१२८-९३
"O Lakshmana, the knower of what is right! Rule with me, this earth, as ruled by the
earlier kings, with the help of an army. Installed in the office of Prince Regent, bear like me,
the burden (of sovereignty), which was borne by our forefathers."
सर्वात्मना पर्यनुनीयमानो |
यदा न सौमित्रिरुपैति योगम् |
नियुज्यमानोऽ पि च यावराज्ये
ततोऽभ्यषिञ्चद्भरतं महात्मा || ६-१२८-९४
यदा न सौमित्रिरुपैति योगम् |
नियुज्यमानोऽ पि च यावराज्ये
ततोऽभ्यषिञ्चद्भरतं महात्मा || ६-१२८-९४
When Lakshmana did not give his consent, even though being repeatedly entreated in
all ways, nay even being appointed to the office of Prince Regent, the great-souled Rama thereupon
consecrated Bharata."
पौण्डरीकाश्वमेधाभ्यान् वाजपेयेन चासकृत् |
अन्यैश्च विविधैर्यज्ञैरयजत्पार्थिवर्षभः || ६-१२८-९५
अन्यैश्च विविधैर्यज्ञैरयजत्पार्थिवर्षभः || ६-१२८-९५
Rama propitiated the gods by performing Paundarika, Ashvamedha, Vajapeya and other
sacrifices many times."
राज्यन् दशसहस्राणि प्राप्य वर्षाणि राघवः |
शताश्वमेधानाजह्रे सदश्वान्भूरिदक्षिणान् || ६-१२८-९६
शताश्वमेधानाजह्रे सदश्वान्भूरिदक्षिणान् || ६-१२८-९६
Having enjoyed the kingship for ten thousand years, Rama performed a hundred
horse-sacrifices, in which good horses were sacrificed and numerous gifts bestowed."
आजानुलम्बिबाहुश्च महास्कन्धः प्रतापवान् |
लक्ष्मणानुचरो रामः पृथिवीमन्वपालयत् || ६-१२८-९७
लक्ष्मणानुचरो रामः पृथिवीमन्वपालयत् || ६-१२८-९७
That Rama, having his long arms reaching down his knees, having a broad chest and
glorious, ruled this earth with Lakshmana as his companion."
राघवश्चापि धर्मात्मा प्राप्य राज्यमनुत्तमम् |
ईजे बहुविधैर्यज्ञैः ससुतभ्रातृबान्धवः || ६-१२८-९८
ईजे बहुविधैर्यज्ञैः ससुतभ्रातृबान्धवः || ६-१२८-९८
Obtaining a very great kingdom the righteous Rama propitiated the almighty with many
kinds of sacrifices, with the team-work of his sons, brothers and relatives."
न पर्यदेवन्विधवा न च व्यालकृतं भयम् |
न व्याधिजं भयन् वापि रामे राज्यं प्रशासति || ६-१२८-९९
न व्याधिजं भयन् वापि रामे राज्यं प्रशासति || ६-१२८-९९
While Rama was ruling the kingdom, there were no widows to lament, nor there was no
danger from wild animals, nor any fear born of diseases."
निर्दस्युरभवल्लोको नानर्थः कन् चिदस्पृशत् |
न च स्म वृद्धा बालानां प्रेतकार्याणि कुर्वते || ६-१२८-१००
न च स्म वृद्धा बालानां प्रेतकार्याणि कुर्वते || ६-१२८-१००
The world was bereft of thieves and robberies. No one felt worthless nor did old
people perform obsequies concerning youngsters."
सर्वं मुदितमेवासीत्सर्वो धर्मपरोअभवत् |
राममेवानुपश्यन्तो नाभ्यहिन्सन्परस्परम् || ६-१२८-१०१
राममेवानुपश्यन्तो नाभ्यहिन्सन्परस्परम् || ६-१२८-१०१
Every creature felt pleased. Every one was intent on virtue. Turning their eyes
towards Rama alone, creatures did not kill one another."
आसन्वर्षसहस्राणि तथा पुत्रसहस्रिणः |
निरामया विशोकाश्च रामे राज्यं प्रशासति || ६-१२८-१०२
निरामया विशोकाश्च रामे राज्यं प्रशासति || ६-१२८-१०२
While Rama was ruling the kingdom, people survived for thousands of years, with
thousands of their progeny, all free of illness and grief."
रामो रामो राम इति प्रजानामभवन् कथाः |
रामभूतं जगाभूद्रामे राज्यं प्रशासति || ६-१२८-१०३
रामभूतं जगाभूद्रामे राज्यं प्रशासति || ६-१२८-१०३
While Rama ruled the kingdom, the talks of the people centered round Rama, Rama and
Rama. The world became Rama's world."
नित्यपुष्पा नित्यफलास्तरवः स्कन्धविस्तृताः |
कालवर्षी च पर्जन्यः सुखस्पर्शश्च मारुतः || ६-१२८-१०४
कालवर्षी च पर्जन्यः सुखस्पर्शश्च मारुतः || ६-१२८-१०४
The trees there were bearing flowers and fruits regularly, without any injury by
pests and insects. The clouds were raining in time and the wind was delightful to the touch."
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्रा लोभविवर्जिताः |
स्वकर्मसु प्रवर्तन्ते तुष्ठाः स्वैरेव कर्मभिः || ६-१२८-१०५
आसन् प्रजा धर्मपरा रामे शासति नानृताः |
स्वकर्मसु प्रवर्तन्ते तुष्ठाः स्वैरेव कर्मभिः || ६-१२८-१०५
आसन् प्रजा धर्मपरा रामे शासति नानृताः |
Brahmins (the priest-class), Kshatriyas (the warrior-class), Vaishyas (the class of
merchants and agriculturists), Shudras (the servant-class) were performing their own duties,
satisfied with their own work and bereft of any greed. While Rama was ruling, the people were
intent on virtue and lived without telling lies."
सर्वे लक्षणसम्पन्नाः सर्वे धर्मपरायणाः || ६-१२८-१०६
दशवर्षसहस्राणि रामो राज्यमकारयत् |
दशवर्षसहस्राणि रामो राज्यमकारयत् |
All the people were endowed with excellent characteristics. All were engaged in
virtue. Rama was engaged in the kingship thus for one thousand years."
धर्मयं यशस्यमायुष्यं राज्ञां च विजाअवहम् || ६-१२८-१०७
आदिकाव्यमिदं चार्षं पुरा वाल्मीकिना कृतम् |
पठेद्यः शृणुयाल्लोके नरः पापात्प्रमुच्यते || ६-१२८-१०८
आदिकाव्यमिदं चार्षं पुरा वाल्मीकिना कृतम् |
पठेद्यः शृणुयाल्लोके नरः पापात्प्रमुच्यते || ६-१२८-१०८
In this world, whoever person reads and listens to this foremost lyric derived from
the speech of a sage, which is endowed with righteousness, conferring fame and longevity, fetching
victory to kings and as written at first by Valmiki, that person is delivered from all
misfortune."
पुत्रकामश्च पुत्रान्वै धनकामो धनानि च |
लभते मनुजो लोके श्रुत्वा रामाभिषेचनम् || ६-१२८-१०९
महीं विजयते राजा रिपूंश्चाप्यधितिष्ठति |
लभते मनुजो लोके श्रुत्वा रामाभिषेचनम् || ६-१२८-१०९
महीं विजयते राजा रिपूंश्चाप्यधितिष्ठति |
On hearing the narrative of his coronation in this world, a person seeking for sons
gets sons. A person looking for wealth, gets the riches. A king conquers the earth and overcomes
his enemies."
राघवेण यथा माता सुमित्रा लक्ष्मणेन च || ६-१२८-११०
भरतेन च कैकेयी जिवपुत्रास्तथा स्त्रियः |
भविष्यन्ति सदानन्दाः पुत्रपौत्रसमन्विताः || ६-१२८-१११
भरतेन च कैकेयी जिवपुत्रास्तथा स्त्रियः |
भविष्यन्ति सदानन्दाः पुत्रपौत्रसमन्विताः || ६-१२८-१११
Even as Kausalya, the mother has Rama as her living son, or as Sumitra has Lakshmana
or as Kaikeyi has Bharata, the women likewise can become mothers of living sons, endowed with
children as well as grand children and thus become happy forever."
श्रुत्वा रामायणमिदं दीर्घमायिश्च विन्दति |
रामस्य विजयं चैव सर्वमक्लिष्ठकर्मणः || ६-१२८-११२
रामस्य विजयं चैव सर्वमक्लिष्ठकर्मणः || ६-१२८-११२
On hearing this epic of Ramayana and all the episode of victory of Rama, who was
unweary in his actions, a person gets longevity to life."
शृणोति य इत्दं काव्यं पुरा वाल्मीकिना कृतम् |
श्रद्दधानो जितक्रोधो दुर्गाण्यतितरत्यसौ || ६-१२८-११३
श्रद्दधानो जितक्रोधो दुर्गाण्यतितरत्यसौ || ६-१२८-११३
He or she, who hears with attention and with a subdued anger, this poetic
composition done by Valmiki long ago, that person overcomes the difficulties."
समागम्य प्रवासान्ते रमन्ते सह बान्धवैः |
शृण्वन्ति य इदं काव्यं पुरा वाल्मीकिना कृतम् || ६-१२८-११४
शृण्वन्ति य इदं काव्यं पुरा वाल्मीकिना कृतम् || ६-१२८-११४
Whoever hears this poetical composition written by Valmiki long ago, they at the
conclusion of their absence from home, meet their relatives and get rejoiced."
ते प्रार्थितान् वरान् सर्वान् प्राप्नुवन्तीह राघवात् |
श्रवणेन सुराः सर्वे प्रीयन्ते संप्रशृण्वताम् || ६-१२८-११५
श्रवणेन सुराः सर्वे प्रीयन्ते संप्रशृण्वताम् || ६-१२८-११५
They get all the boons, entreated from Rama. All the gods get pleased with those who
carefully listen to it."
विनायकाश्च शाम्यन्ति गृहे तिष्ठन्ति यस्य वै |
विजयेत महीं राजा प्रवासि स्वस्तिमान् भवेत् || ६-१२८-११६
विजयेत महीं राजा प्रवासि स्वस्तिमान् भवेत् || ६-१२८-११६
Whoever carefully listens to the epic in his house, all obstacles come to an end. A
king conquers the earth. A person staying away from home, fares well."
स्त्रियो रजस्वलाः श्रुत्वा पुत्रान् सूयुरनुत्तमान् |
पूजयंश्च पठंश्चनमितिहासं पुरातनम् || ६-१२८-११७
पूजयंश्च पठंश्चनमितिहासं पुरातनम् || ६-१२८-११७
On hearing the epic, the menstruating women give birth to excellent sons. The adorer
and the reader of this ancient epic gets relieved of all sins and obtains longer life."
प्रणम्य शिरसा नित्यं श्रोतव्यं क्षत्रियैर्द्विजात् || ६-१२८-११८
ऐश्वर्यं पुत्रलाभश्च भविष्यति न संशयः |
रामायणमिदं कृत्स्नं शृण्वतः पठतः सदा || ६-१२८-११९
ऐश्वर्यं पुत्रलाभश्च भविष्यति न संशयः |
रामायणमिदं कृत्स्नं शृण्वतः पठतः सदा || ६-१२८-११९
The epic is to be listened by warrior-class, after offering their salutation with
their heads bent low, from brahmins every day regularly. There is no doubt that the listener and
the reader of this entire Ramayana will get lordship and the birth of a son."
प्रीयते सततं रामः सहि मिष्णुः सनातनः |
आदिदेवो महाबाहुर्हरिर्नारायणः प्रभुः || ६-१२८-१२०
साक्षाद्रामो रघुश्रेष्ठः शेषो लक्ष्मण उच्यते |
आदिदेवो महाबाहुर्हरिर्नारायणः प्रभुः || ६-१२८-१२०
साक्षाद्रामो रघुश्रेष्ठः शेषो लक्ष्मण उच्यते |
Rama gets forever pleased with him who listens to or reads Ramayana daily. He is
indeed the eternal Vishnu, the Lord of preservation. Rama is the primordial Lord, clearly placed
before the eyes the powerful Lord removing the sins and the great-armed, who has abode on waters
(of the ocean of milk) Sesha (the serpent-god forming his couch is said to be Lakshmana."
एवमेतत्पुरावृत्तमाख्यानं भद्रमस्तु वः || ६-१२८-१२१
प्रव्याहरत विस्रब्धं बलं विष्णोः प्रवर्धताम् |
प्रव्याहरत विस्रब्धं बलं विष्णोः प्रवर्धताम् |
Tell this epic which occurred long ago in this manner, to those who ask for it,
fearlessly. Let there be happiness to you! Let the strength of Vishnu increase!
देवाश्च सर्वे तुष्यन्ति ग्रहणाच्छ्रवणात्तथा || ६-१२८-१२२
रामायणस्य श्रवणे तुष्यन्ति पितरः सदा |
रामायणस्य श्रवणे तुष्यन्ति पितरः सदा |
By studying and listening to this epic, all the gods get appeased. By listening to
this Ramayana, the forefathers forever get pleased."
भक्त्या रामस्य ये चेमां संहितामृषिणा कृताम् || ६-१२८-१२३
ये लिखन्तीह च नरास्तेषां वासस्त्रिविष्टपे |
ये लिखन्तीह च नरास्तेषां वासस्त्रिविष्टपे |
To those persons who transcribe with devotion this collection of poems depicting the
story of Rama residence in heaven is assured."
कुटुम्बवृद्धिं धनधान्यवृद्धिं |
स्त्रियश्च मुख्याह् सुखमुत्तमं च |
श्रुत्वा शुभं काव्यमिदं महार्थं |
प्राप्नोति सर्वां भुवि चार्थसिद्धिम् || ६-१२८-१२४
स्त्रियश्च मुख्याह् सुखमुत्तमं च |
श्रुत्वा शुभं काव्यमिदं महार्थं |
प्राप्नोति सर्वां भुवि चार्थसिद्धिम् || ६-१२८-१२४
By listening to this highly meaningful and auspicious poetical composition, a person
gets family-prosperity, augmentation in money and grain, superior women, exquisite happiness and
all the acquisition of wealth on this earth."
आयुष्यमारोग्यकरं यशस्यं |
सौभ्रातृकं बुद्धिकरं शुभं च |
श्रोतव्यमेतन्नियमेन सद्भि |
राख्यानमोजस्करमृद्धिकामैः || ६-१२८-१२५
सौभ्रातृकं बुद्धिकरं शुभं च |
श्रोतव्यमेतन्नियमेन सद्भि |
राख्यानमोजस्करमृद्धिकामैः || ६-१२८-१२५
This narrative is to be listened invariably by good people, seeking for wisdom,
longevity, health, fame, fraternity, intelligence, welfare and brilliance."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे अष्टाविंशत्यधिक शततमः सर्गः
Here concludes the sixth book Yuddha Kanda, in Valmiki Ramayana.