DONATE NOW - UPI
युद्ध-काण्ड > श्री राम द्वारा कुम्भकरण का वध
Restored to confidence by Angada, all the monkeys return to the battle-field.
Dvivida, a leader of the monkeys hurls a mountain towards Kumbhakarna, but it misses the target and
falls on horses, elephants and chariots of the enemy. Dvivida hurls another mountain and some
demons are killed. Hanuma strikes Kumbhakarna with a large mountain-peak and injures him severely.
In reply, Kumbhakarna strikes on Hanuma's chest with his spike. Then, Kumbhakarna strikes other
monkey-chiefs who attack him. Thousands of monkeys then ascend Kumbhakarna's body and encounters
him with their nails, fists, teeth and arms. In response, Kumbhakarna destroys all those monkeys
with his spike. When Angada, the leader of the monkeys, attacks Kumbhakarna, the latter strikes
Angada violently and Angada falls unconscious. Then, Kumbhakarna begins his attack on Sugreeva.
But, Sugreeva strikes Kumbhakarna's chest with a mountain, but the mountain only breaks into
pieces. When Kumbhakarna throws his spike towards Sugreeva in retaliation, Hanuma stops it on the
way and breaks it off. Then, Kumbhakarna hurls a mountian-crust on Sugreeva to make him unconscious
and takes him away on his shoulders to Lanka. When Sugreeva regains consciousness, he tears off the
ears and nose of Kumbhakarna with his sharp nails and teeth. In relation, Kumbhakarna thren
Sugreeva down and crushed him. Then Sugreeva bounces into the air and gets re united with Rama.
Kumbhakarna thereafter takes his hammer and begins to attack the monkeys and bears. Then, Lakshmana
starts to attack Kumbhakarna with his arrows. But, Kumbhakarna appreciates the valour of Lakshmana
and proceeds towards Rama to fight with him. Rama discharges some arrows with 'Roundra' spell
towards Kumbhakarna. Those arrows disappear into Kumbhakarna's chest and make him weapon-less. In
retaliation, Kumbhakarna hurls a mountain-peak towards Rama and even before the mountain-peak
reaches Rama, it was split up into pieces by the arrows released by Rama. Thereupon, on the advice
given by Lakshmana, all the monkeys climb straight upon Kumbhakarna's body. Kumbhakarna shakes them
off with violence. Then, Rama employs a great missile and chops off one arm of Kumbhakarna. When
Kumbhakarna with an uprooted tree in his arm, retailiates by running towards Rama, the latter with
an arrow, presided over by Indra, hurls it on the former and chops off the second arm of
Kumbhakarna, Rama then chops off the feet of Kumbhakarna with his arrows and finally slashes off
his head.
ते निवृत्ता महाकायाः श्रुत्वाङ्गदवचस्तदा |
नैष्ठिकीं बुद्धिमास्थाय सर्वे सम्ग्रामकांक्षिणः || ६-६६-१
नैष्ठिकीं बुद्धिमास्थाय सर्वे सम्ग्रामकांक्षिणः || ६-६६-१
Hearing the words of Angada, all those large-bodied monkeys who came back, having
arrived at a firm resolution, were waiting for the battle."
समुदीरितवीर्यास्ते समारोपितविक्रमाः |
पर्यवस्थापिता वाक्यैरङ्गदेन बकूतसा || ६-६७-२
प्रयाताश्च गता हर्षं मरणे कृतनिश्चयाः |
चक्रुः सुतुमुलं युद्धं वानरास्त्यक्तजीविताः || ६-६७-३
पर्यवस्थापिता वाक्यैरङ्गदेन बकूतसा || ६-६७-२
प्रयाताश्च गता हर्षं मरणे कृतनिश्चयाः |
चक्रुः सुतुमुलं युद्धं वानरास्त्यक्तजीविताः || ६-६७-३
Restored to confidence by the words of the mighty Angada, those monkeys, whose
energy was well-augmented and prowess well-elevated, restored to a thrill of rapture and as they
were determined to die, marched forward to fight. Ready to abandon their lives, they were engaged
in a tumultuous battle."
अथ वृक्षान् महाकायाः सानूनि सुमहान्ति च |
वानरास्तूर्णमुद्यम्य कुम्भकर्णमभिद्रवन् || ६-६७-४
वानरास्तूर्णमुद्यम्य कुम्भकर्णमभिद्रवन् || ६-६७-४
Lifting up trees and very large mountain-rocks, the large-bodied monkeys thereupon
briskly ran towards Kumbhakarna."
कुम्भकर्णः सम्क्रुद्धो गदामुद्यम्य वीर्यवान् |
धर्षयन् स महाकायः समन्ताद्व्यक्षिपद्रिपून् || ६-६७-५
धर्षयन् स महाकायः समन्ताद्व्यक्षिपद्रिपून् || ६-६७-५
The mighty and valiant Kumbhakarna, who got very much enraged, lifting a mace and
frightening his enemies, diffused them on all sides."
शतानि सप्त चाष्टौ च सहस्राणि च वानराः |
प्रकीर्णाः शेरते भूमौ कुम्भकर्णेन ताडिताः || ६-६७-६
प्रकीर्णाः शेरते भूमौ कुम्भकर्णेन ताडिताः || ६-६७-६
Seven hundred, eight hundred and thousands of monkeys struck by Kumbhakarna, lay
scattered on the ground."
षोडशाष्टौ च दश च विंशत्त्रिंशत्तथैव च |
परिक्षिप्य च बाहुभ्यां खादन्वि परिधावति || ६-६७-७
भक्षयन् भृशसंक्रुद्धो गरुडः पन्नगानिव |
परिक्षिप्य च बाहुभ्यां खादन्वि परिधावति || ६-६७-७
भक्षयन् भृशसंक्रुद्धो गरुडः पन्नगानिव |
That highly enraged Kumbhakarna, putting in his mount, (as many as) sixteen or eight
or ten or even twenty or thirty monkeys by his hands and devouring them like. Garuda the mythical
bird devouring the serpents in lots, ran about the battle-field."
कृच्छ्रेण च समाश्वस्ताः सम्गम्य च ततस्ततः || ६-६७-८
वृक्षाद्रिहस्ता हरयस्तस्थुः सम्ग्राममूर्धनि |
वृक्षाद्रिहस्ता हरयस्तस्थुः सम्ग्राममूर्धनि |
Restored to confidence with difficulty, the monkeys assembling together from all
sides, stood in the battle-front, with trees and rocks in their hands."
ततः पर्वतमुत्पाट्य द्विविदः प्लवगर्षभः || ६-६७-९
दुद्राव गिरिशृङ्गाभम् विलम्ब इव तोयदः |
दुद्राव गिरिशृङ्गाभम् विलम्ब इव तोयदः |
Pulling out a mountain and looking like a hanging cloud, Dvivida the foremost among
the monkeys, ran towards Kumbhakarna, who resembled a mountain-peak."
तं समुत्पत्य चिक्षेप कुम्भकर्णाय वानरः || ६-६७-१०
तमप्राप्य महाकायम् तस्य सैन्येऽपतत्ततः |
तमप्राप्य महाकायम् तस्य सैन्येऽपतत्ततः |
Dvivida, springing up, hurled that mountain towards Kumbhakarna. Even without
reaching the colossal bodied Kumbhakarna, it however fell on his army."
ममर्दाश्वान् गजांश्चापि रथांश्चापि नगोत्तमः || ६-६७-११
तानि चान्यानि रक्षांसि एवम् चान्यद्गिरेः शिरः |
तानि चान्यानि रक्षांसि एवम् चान्यद्गिरेः शिरः |
That excellent mountain crushed the horses, elephants and the chariots. Another
mountain-top, when hurled, crushed the other demons."
तच्छएलवेगाभिहतं हताश्वं हतसारथि || ६-६७-१२
रक्षसाम् रुधिरक्लिन्नम् बभूवायोधनम् महत् |
रक्षसाम् रुधिरक्लिन्नम् बभूवायोधनम् महत् |
Struck by the jerk of the mountain, that great battle-field of demons, with its
horses and charioteers killed, became dampened with blood."
रथिनो वानरेन्द्राणाम् शरैः कालान्तकोपमैः || ६-६७-१३
शिरांसि नर्दताम् जह्रुः सहसा भीमनिःस्वनाः |
शिरांसि नर्दताम् जह्रुः सहसा भीमनिःस्वनाः |
The demons who fight from the chariots, with their terrific roar, at once discarded
the heads of the clamouring chiefs of monkeys, with their arrows, which were resembling the god of
death at the time of universal dissolution."
वानराश्च महात्मानः समुत्पाट्य महाद्रुमान् || ६-६७-१४
रथानश्वान् गजानुष्ट्रान्राक्षसानभ्यसूदयन् |
रथानश्वान् गजानुष्ट्रान्राक्षसानभ्यसूदयन् |
Uprooting large trees, the mighty monkeys too began to destroy the chariots, horses,
Camels and demons."
हनूमान् शैलशृङ्गाणि वृक्षांश्च विविधान् ध्रुमान् || ६-६७-१५
ववर्ष कुम्भकर्णस्य शिरस्यम्बरमास्थितः |
ववर्ष कुम्भकर्णस्य शिरस्यम्बरमास्थितः |
Staying in the sky, Hanuma showered mountain-tops, rocks and various types of trees
on Kumbhakarna's head."
तानि पर्वतशृङ्गाणि शूलेन तु बिभेद ह || ६-६७-१६
बभञ्ज वृक्षवर्षम् च कुम्भकर्णो महाबलः |
बभञ्ज वृक्षवर्षम् च कुम्भकर्णो महाबलः |
The mighty Kumbhakarna broken those mountain-tops and shattered the torrent of trees
with his spike."
ततो हरीणां तदनीकमुग्रं |
दुद्राव शूलं निशितं प्रगृह्य |
तस्थौ ततोऽस्यापततः पुरस्तान् |
न्महीधराग्रम् हनुमान् प्रगृह्य || ६-६७-१७
दुद्राव शूलं निशितं प्रगृह्य |
तस्थौ ततोऽस्यापततः पुरस्तान् |
न्महीधराग्रम् हनुमान् प्रगृह्य || ६-६७-१७
Then, taking the dreadful spike in his hand, Kumbhakarna ran towards that terrific
army of monkeys. Taking a mountain-peak in his hands, Hanuma stood in front of the approaching
Kumbhakarna."
स कुम्भकर्णम् कुपितो जघान |
वेगेन शैलोत्तमभीमकायम् |
स चुक्षुभे तेन तदाभिबूतो |
मेदार्द्रगात्रो रुधिरावसिक्तः || ६-६७-१८
वेगेन शैलोत्तमभीमकायम् |
स चुक्षुभे तेन तदाभिबूतो |
मेदार्द्रगात्रो रुधिरावसिक्तः || ६-६७-१८
The enraged Hanuma struck with violence Kumbhakarna, who was endowed with a
magnificent body and looking like the most elevated mountain. Thus attacked by Hanuma, Kumbhakarna
was stumbled with a sprinkling of blood and with his limbs succulent with flesh."
स शूलमाविध्य तडित्प्रकाशं |
गिरिर्यथा प्रज्वलिताग्रशृङ्गम् |
बाह्वन्तरे मारुति माजघान |
गुहोऽचलं क्रौञ्चमिवोग्रशक्त्या || ६-६७-१९
गिरिर्यथा प्रज्वलिताग्रशृङ्गम् |
बाह्वन्तरे मारुति माजघान |
गुहोऽचलं क्रौञ्चमिवोग्रशक्त्या || ६-६७-१९
Holding firmly the spike, which was bright as lightning and looking like a blazing
mountain-peak, Kumbhakarna struck Hanuma on his chest, as Guha (the son of Shiva) struck Krauncha
mountain with his powerful javelin."
स शूलनिर्भिन्न महाभुजान्तरः |
प्रविह्वलः शोणितमुद्वमन्मुखात् |
ननाद भीमं हनुमान् महाहवे |
युगान्तमेघस्तनितस्वनोपमम् || ६-६७-२०
प्रविह्वलः शोणितमुद्वमन्मुखात् |
ननाद भीमं हनुमान् महाहवे |
युगान्तमेघस्तनितस्वनोपमम् || ६-६७-२०
That Hanuma, struck in his broad chest by the spike in that great combat, was highly
perturbed and while vomiting blood from his mouth, awfully roared like the sound of thunderous
clouds at the time of dissolution of the world."
ततो विनेदुः सहसा प्रहृष्टा |
रक्षोगणास्तं व्यथितं समीक्ष्य |
प्लवम्गमास्तु व्यथिता भयार्ताः |
प्रदुद्रुवुः सम्यति कुम्भकर्णात् || ६-६७-२१
रक्षोगणास्तं व्यथितं समीक्ष्य |
प्लवम्गमास्तु व्यथिता भयार्ताः |
प्रदुद्रुवुः सम्यति कुम्भकर्णात् || ६-६७-२१
Looking at the perturbed Hanuma, all the troops of demons then suddenly shouted with
rejoice. The monkeys, on their part, felt restless and being oppressed with fear, ran away from the
battle-field."
ततस्तु नीलो बलवान् पर्यवस्थापयन् बलम् |
प्रविचिक्षेप शैलाग्रम् कुम्भकर्णाय धीमते || ६-६७-२२
प्रविचिक्षेप शैलाग्रम् कुम्भकर्णाय धीमते || ६-६७-२२
Thereupon, cheering up the army and stopping them, the mighty Neela then hurled a
mountain-top on the intellectual Kumbhakarna."
तदापतन्तं सम्प्रेक्ष्ये मुष्टिनाभिजघान ह |
मुष्टिप्रहाराभिहतम् तच्छैलाग्रम् व्यशीर्यत || ६-६७-२३
सविस्फुलिम्गम् सज्वालं निपपात महीतले |
मुष्टिप्रहाराभिहतम् तच्छैलाग्रम् व्यशीर्यत || ६-६७-२३
सविस्फुलिम्गम् सज्वालं निपपात महीतले |
Seeing that mountain-top befalling on him, Kumbhakarna then struck it with his fist.
By that strike of the fist, that mountain-top was burst into pieces and fallen down on the ground,
with sparks of fire and blaze."
ऋषभः शरभो नीलो गवाक्षो गन्धमादनः || ६-६७-२४
पञ्च वानर शार्दूलाः कुम्भकर्णमुपाद्रवन् |
पञ्च वानर शार्दूलाः कुम्भकर्णमुपाद्रवन् |
The five excellent monkeys, viz. Rishabha, Sharabha, Neela, Gavaksha and
Gandhamadana marched ahead quickly towards Kumbhakarna."
शैलैर्वृक्षैस्तलैः पादैर्मुष्टिभिश्च महाबलाः || ६-६७-२५
कुम्भकर्णं महाकाम् निजघ्नुः सर्वतो युधि |
कुम्भकर्णं महाकाम् निजघ्नुः सर्वतो युधि |
Those five mighty monkeys struck the large-bodied Kumbhakarna from all sides, with
crags, trees, palms of their hands, feet and fists in battle."
स्पर्शानिव प्रहारांस्तान्वेदयानो न विव्यथे || ६-६७-२६
ऋषभम् तु महावेगं बाहुभ्यां परिषस्वजे |
ऋषभम् तु महावेगं बाहुभ्यां परिषस्वजे |
Perceiving those blows merely as the senses of touch, Kumbhakarna was not at all
perturbed. He enfolded the greatly agitated Rishabha in his arms."
कुम्भकर्णभुजाभ्याम् तु पीडितो वानरर्षभः || ६-६७-२७
निपपातर्षभो भीमः प्रमुखागतशोणितः |
निपपातर्षभो भीमः प्रमुखागतशोणितः |
Squeezed by Kumbhakarna's arms, the awful Rishabha, the foremost among the monkeys,
fell down with blood coming out of his mouth."
मुष्टिना शरभम् हत्वा जानुना नीलमाहवे || ६-६७-२८
आजघान गवाक्षं च तलेनेन्द्ररिपुस्तदा |
पादेनाभ्यहनत्कृद्ध स्तरसा गन्धमादनम् || ६-६७-२९
आजघान गवाक्षं च तलेनेन्द्ररिपुस्तदा |
पादेनाभ्यहनत्कृद्ध स्तरसा गन्धमादनम् || ६-६७-२९
Then, in battle, the enraged Kumbhakarna, the enemy of Indra, beating Sharabha with
his fist and Neela with his knee, struck Gavaksha with a palm of his hand and struck Gandhamadana
violently with his feet."
दत्तप्रहरव्यथिता मुमुहुः शोणितोक्षिताः |
निपेतुस्ते तु मेदिन्यां निकृत्ता इव किंशुकाः || ६-६७-३०
निपेतुस्ते तु मेदिन्यां निकृत्ता इव किंशुकाः || ६-६७-३०
Perturbed by the blows given by Kumbhakarna, those monkeys being moistened with
blood, were bewildered and fell down on the ground, like chopped off Kimsuka trees."
तेषु वानरमुख्येषु पतितेषु महात्मसु |
वानराणाम् सहस्राणि कुम्भकर्णं प्रदुद्रुवुः || ६-६७-३१
वानराणाम् सहस्राणि कुम्भकर्णं प्रदुद्रुवुः || ६-६७-३१
Seeing those mighty chief commanders of monkeys falling down on the ground,
thousands of monkeys ran towards Kumbhakarna."
तम् शैलमिव शैलाभाः सर्वे तु प्लवगर्षभाः |
समारुह्य समुत्पत्य ददंशुश्च महाबलाः || ६-६७-३२
समारुह्य समुत्पत्य ददंशुश्च महाबलाः || ६-६७-३२
All those champions of monkeys, looking like mountains, jumping up on Kumbhakarna
who was looking like a mountain, ascended him and bit him with their teeth."
तं नखैर्दशनैश्चापि मुष्टिभिर्जानुभिस्तथा |
कुम्भकर्णं महाकायं ते जघ्नुः प्लवगर्षभाः || ६-६७-३३
कुम्भकर्णं महाकायं ते जघ्नुः प्लवगर्षभाः || ६-६७-३३
Those mighty armed excellent monkeys encountered that Kumbhakarna with their nails,
teeth, fists and arms."
स वानरसहस्त्रैस्तु विचितः पर्वतोपमः |
रराज राक्षसव्याघ्रो गिरिरात्मरुहैरिव || ६-६७-३४
रराज राक्षसव्याघ्रो गिरिरात्मरुहैरिव || ६-६७-३४
Covered by thousands of monkeys that foremost among demons looking like a mountain,
stood out in a crowd, as a hill overgrown with trees."
बाहुभ्याम् वानरान् सर्वान् प्रगृह्य स महाबलः |
भक्षयामास सम्क्रुद्धो गरुडः पन्नगानिव || ६-६७-३५
भक्षयामास सम्क्रुद्धो गरुडः पन्नगानिव || ६-६७-३५
Seizing all the monkeys with his arms, that mighty Kumbhakarna devoured them like an
enraged Garuda the eagle devouring the serpents."
प्रक्षिप्ताः कुम्भकर्णेन वक्त्रे पातालसंनिभे |
नासापुटाभ्यां निर्जग्मुः कर्णाभ्याम् चैव वानराः || ६-६७-३६
नासापुटाभ्यां निर्जग्मुः कर्णाभ्याम् चैव वानराः || ६-६७-३६
Hurled by Kumbhakarna in his mouth which was looking like a hole in the earth, the
monkeys again came out from his nostrils and ears."
भक्षयन् भृशसम्क्रुद्धो हरीन् पर्वतसंनिभः |
बभञ्ज वानरान् सर्वान् सम्क्रुद्धो राक्षसोत्तमः || ६-६७-३७
बभञ्ज वानरान् सर्वान् सम्क्रुद्धो राक्षसोत्तमः || ६-६७-३७
Kumbhakarna, the best among the demons, looking like a mountain, was very much
enraged and mutilated the monkeys angrily, before devouring them."
मांसशोणितसम्क्लेदां कुर्वन् भूमिम् कुर्वन्स राक्षसः |
चचार हरिसैन्येषु कालाग्निरिव मूर्छितः || ६-६७-३८
चचार हरिसैन्येषु कालाग्निरिव मूर्छितः || ६-६७-३८
Making the earth dampened with flesh and blood, that demon, like an excited fire at
the time of dissolution, strolled among that army of monkeys."
वज्रहस्तो यथा शक्रः पाशहस्त इवान्तकः |
शूलहस्तो बभौ कुम्भकर्णो महाबलः || ६-६७-३९
शूलहस्तो बभौ कुम्भकर्णो महाबलः || ६-६७-३९
Wielding a spike in his hand in the battle-front, the mighty Kumbhakarna shone like
Indra the lord of celestials wielding a thunderbolt in his hand and like Yama the god of death
wielding a noose in his hand."
यथा शुष्काण्यरण्यानि ग्रीष्मे दहति पावकः |
तथा वानरसैन्यानि कुम्भकर्णो ददाह सः || ६-६७-४०
तथा वानरसैन्यानि कुम्भकर्णो ददाह सः || ६-६७-४०
That Kumbhakarna scorched away that army of monkeys in the same way as the fire
scorches away the dried-up forests in summer."
ततस्ते वध्यमानास्तु हतयूथा विनायकाः |
वानरा भयसंविग्ना विनेदुर्विस्वरं भृशम् || ६-६७-४१
वानरा भयसंविग्ना विनेदुर्विस्वरं भृशम् || ६-६७-४१
Those monkeys, without a commander, having their troops killed and terrified with
fear they were being destroyed by Kumbhakarna, roared with rebellious voices."
अनेकशो वध्यमानाः कुम्भकर्णेन वानराः |
राघवम् शरणम् जग्मुर्व्यथिताः खिन्नचेतसः || ६-६७-४२
राघवम् शरणम् जग्मुर्व्यथिताः खिन्नचेतसः || ६-६७-४२
While Kumbhakarna was destroying them in many ways, the agitated monkeys sought
refuge in Rama, with their distressed minds."
प्रभग्नान् वानरान् दृष्ट्वा वज्रहस्तात्मजात्मजः |
अभ्यधावत वेगेन कुम्भकर्णम् महाहवे || ६-६७-४३
अभ्यधावत वेगेन कुम्भकर्णम् महाहवे || ६-६७-४३
Seeing the monkeys defeated in that great battle, Angada the son of Indra, ran
rapidly towards Kumbhakarna."
शैलशृङ्गं महद्गृह्य विनदन् स मुहुर्मुहुः |
त्रासयन् राक्षसान् सर्वा कुम्भकर्णपदानुगान् || ६-६७-४४
चिक्षेप शैलशिखरं कुम्भकर्णस्य मूर्धनि |
त्रासयन् राक्षसान् सर्वा कुम्भकर्णपदानुगान् || ६-६७-४४
चिक्षेप शैलशिखरं कुम्भकर्णस्य मूर्धनि |
Taking a large mountain-top, Angada, roaring repeatedly and frightening all the
demons following Kumbhakarna's heels, hurled the mountain-top on Kumbhakarna's head."
स तेनाभिहतो मूर्ध्नि शैलेनेन्द्ररिपुस्तदा || ६-६७-४५
कुम्भकर्णः प्रजज्वाल क्रोधेन महता तदा |
सोऽभ्यधावत वेगेन वालिपुत्रममर्षणम् || ६-६७-४६
कुम्भकर्णः प्रजज्वाल क्रोधेन महता तदा |
सोऽभ्यधावत वेगेन वालिपुत्रममर्षणम् || ६-६७-४६
Struck on the head with that mountain, that Kumbhakarna, Indra's adversary, with a
great rage, was excited and then ran rapidly towards the wrathful Angada."
कुम्भकर्णो महानादस्त्रासयन् सर्ववानरान् |
शूलम् ससर्ज वै रोषादङ्गदे तु महाबलः || ६-६७-४७
शूलम् ससर्ज वै रोषादङ्गदे तु महाबलः || ६-६७-४७
Frightening all the monkeys with his great roar, the mighty Kumbhakarna hurled his
spike at Angada with anger."
त मापतन्तम् बुद्ध्वा तु युद्धमार्गविशारदः |
लाघवान्मोचयामास बलवान् वानरर्षभः || ६-६७-४८
लाघवान्मोचयामास बलवान् वानरर्षभः || ६-६७-४८
Knowing that the spike is going to fall on him, the mighty Angada, the chief of the
monkeys, who was skilled in war-fare, avoided it with his alacrity."
उत्पत्य चैनम् तरसा तलेनोरस्यताडयत् |
स तेनाभिहतः कोपात्प्रमुमोहाचलोपमः || ६-६७-४९
स तेनाभिहतः कोपात्प्रमुमोहाचलोपमः || ६-६७-४९
Jumping up Angada struck on Kumbhakarna's chest, with the palm of his hand. Thus
beaten with anger by him, Kumbhakarna resembling a mountain, became giddy."
स लब्धसम्ज्ञोऽतिबलो मुष्टिम् सम्गृइह्य राक्षसः |
अपहासेन चिक्षेप विसम्ज्ञः स पपात ह || ६-६७-५०
अपहासेन चिक्षेप विसम्ज्ञः स पपात ह || ६-६७-५०
Getting his consciousness, that mighty demon threw down Angada by tightening his
fist with a scorn. Angada fell down unconscious."
तस्मिन् प्लवगशार्दूले विसम्ज्ञे पतिते भुवि |
तचुछूलम् समुपादाय सुग्रीवमभिदुद्रुवे || ६-६७-५१
तचुछूलम् समुपादाय सुग्रीवमभिदुद्रुवे || ६-६७-५१
When that Angada the foremost among the monkeys fell down unconscious on the ground,
Kumbhakarna ran towards Sugreeva, taking that spike in his hand."
तमापतन्तं सम्प्रेक्ष्य कुम्भकर्णं महाबलम् |
उत्पपात तदा वीरः सुग्रीवो वानराधिपः || ६-६७-५२
उत्पपात तदा वीरः सुग्रीवो वानराधिपः || ६-६७-५२
Then, seeing the mighty Kumbhakarna coming suddenly towards him, the valiant
Sugreeva, the king of the monkeys, sprang up all at once."
स पर्वताग्रमुत्क्षिप्य समाविध्य महाकपिः |
अभिदुद्राव वेगेन कुम्भकर्णं महाबलम् || ६-६७-५३
अभिदुद्राव वेगेन कुम्भकर्णं महाबलम् || ६-६७-५३
Uplifting and tightly holding a mountain-top, the mighty Sugreeva ran towards the
sturdy Kumbhakarna with speed."
तमापतन्तं सम्प्रेक्ष्य कुम्भकर्णः प्लवंगमम् |
तस्थौ विवृतसर्वाङ्गो वानरेन्द्रस्य संमुखः || ६-६७-५४
तस्थौ विवृतसर्वाङ्गो वानरेन्द्रस्य संमुखः || ६-६७-५४
Seeing that Sugreeva coming rapidly towards him, Kumbhakarna, with all his limbs
braced, stood facing the king of monkeys."
कपिशोणितदिग्धाङ्गं भक्षयन्तं महाकपीन् |
कुम्भकर्णं स्थितं दृष्ट्वा सुग्रीवो वाक्यमब्रवीत् || ६-६७-५५
कुम्भकर्णं स्थितं दृष्ट्वा सुग्रीवो वाक्यमब्रवीत् || ६-६७-५५
Seeing Kumbhakarna who stood devouring the monkeys and with his body smeared with
the blood of the monkeys, Sugreeva spoke as follows:
पातिताश्च त्वया वीराः कृतं कर्म सुदुष्करम् |
भक्षितानि च सैन्यानि प्राप्तं ते परमम् यशः || ६-६७-५६
भक्षितानि च सैन्यानि प्राप्तं ते परमम् यशः || ६-६७-५६
"You struck down eminent monkeys. You have done a very difficult act. You have
devoured the armies. You obtained a great fame."
त्यज तद्वानरानीकं प्राकृतैः किम् करिष्यसि |
सहस्वैकं निपातं मे पर्वतस्यास्य राक्षस || ६-६७-५७
सहस्वैकं निपातं मे पर्वतस्यास्य राक्षस || ६-६७-५७
"Leave that army of monkeys. What will you do with these common beings? O demon! You
bear up against the falling of this one mountain being hurled by me."
तद्वाक्यम् हरिराजस्य सत्त्वधैर्यसमन्वितम् |
श्रुत्वा राक्षसशार्दूलः कुम्भकर्णोऽब्रवीद्वचः || ६-६७-५८
श्रुत्वा राक्षसशार्दूलः कुम्भकर्णोऽब्रवीद्वचः || ६-६७-५८
Hearing those words, endowed with strength and courage, spoken by Sugreeva,
Kumbhakarna, the foremost of demons, spoke the following words:
प्रजापतेस्तु पौत्रस्त्वम् तथैवर्क्षरजःसुतः |
धृतिपौरुषसम्पन्नः कस्माद्गर्जसि वानर || ६-६७-५९
धृतिपौरुषसम्पन्नः कस्माद्गर्जसि वानर || ६-६७-५९
"O monkey! You are the grandson of Lord Brahma and even the son of Riksharaja
(sprung from the yawn of Brahma) endowed with firmness and valour. Why do you roar?"
स कुम्भकर्णस्य वचो निशम्य |
व्याविध्य शैलम् सहसा मुमोच |
तेनाजघानोरसि कुम्भकर्णं |
शैलेन वज्राशनिसंनिभेन || ६-६७-६०
व्याविध्य शैलम् सहसा मुमोच |
तेनाजघानोरसि कुम्भकर्णं |
शैलेन वज्राशनिसंनिभेन || ६-६७-६०
Hearing the words of Kumbhakarna, Sugreeva, firmly holding the mountain, hurled it
quickly on him. He struck Kumbhakarna's chest by that mountain, which was as strong enough as
Indra's thunderbolt."
तच्छैलशृङ्गं सहसा विकीर्णं |
भुजान्तरे तस्य तदा विशाले |
ततो विषेदुः सहसा प्लवम्गा |
रक्षोगणाश्चापि मुदा विनेदुः || ६-६७-६१
भुजान्तरे तस्य तदा विशाले |
ततो विषेदुः सहसा प्लवम्गा |
रक्षोगणाश्चापि मुदा विनेदुः || ६-६७-६१
Soon after falling on his broad chest, that mountain was crushed to pieces. Then,
the monkeys were suddenly distressed. The troops of demons roared with rejoice."
स शैलशृङ्गाभिहतश् चुकोप |
ननाद कोपाच्च विवृत्य वक्त्रम् |
व्याविध्य शूलम् च तडित्प्रकाशं |
चिक्षेप हर्यृक्षपतेर्वधाय || ६-६७-६२
ननाद कोपाच्च विवृत्य वक्त्रम् |
व्याविध्य शूलम् च तडित्प्रकाशं |
चिक्षेप हर्यृक्षपतेर्वधाय || ६-६७-६२
Struck by the mountain-top, that Kumbhakarna was enraged and roared with his mouth
wide open with anger. Holding firmly the spike, which was emitting a flash of lightning, he hurled
it to kill Sugreeva, the king of monkeys and bears."
तत्कुम्भकर्णस्य भुजप्रविद्धं |
शूलम् शितम् काञ्चन दामजुष्टम् |
क्षिप्रम् समुत्पत्य निगृह्य दोर्भ्यां |
बभञ्ज वेगेन सुतोऽनिलस्य || ६-६७-६३
शूलम् शितम् काञ्चन दामजुष्टम् |
क्षिप्रम् समुत्पत्य निगृह्य दोर्भ्यां |
बभञ्ज वेगेन सुतोऽनिलस्य || ६-६७-६३
Hanuma, jumping up and holding with his arms that sharp spike, furnished with golden
wreaths, and propelled by Kumbhakarna's arms, wreaths, and smashed it rapidly."
कृतं भारसहस्रस्य शूलम् कालायसं महत् |
बभञ्ज जनौमारोप्य प्रहृष्टः प्लवगर्षभः || ६-६७-६४
बभञ्ज जनौमारोप्य प्रहृष्टः प्लवगर्षभः || ६-६७-६४
Then, the rejoiced Hanuma, placing on his knee, that large spike made of iron
weighing twenty thousand Tulas, broke it."
शूलम् भग्नम् हनुमता दृष्ट्वा वानरवाहिनी |
हृष्टा ननाद बहुशः सर्वतश्चापि दुद्रुवे || ६-६७-६५
हृष्टा ननाद बहुशः सर्वतश्चापि दुद्रुवे || ६-६७-६५
Seeing Hanuma breaking the spike, that army of monkeys was rejoiced, roared several
times and came back quickly from all quarters."
बभूवाथ परित्रस्तो राक्षसो विमुखोऽभवत् |
सिम्हनादम् च ते चक्रुः प्रहृष्टा वनगोचराः || ६-६७-६६
मारुतिं पूजयांचक्रुर्दृष्ट्वा शूलम् तथागतम् |
सिम्हनादम् च ते चक्रुः प्रहृष्टा वनगोचराः || ६-६७-६६
मारुतिं पूजयांचक्रुर्दृष्ट्वा शूलम् तथागतम् |
Then, the frightened Kumbhakarna became down-cast. Those monkeys were rejoiced and
made a lion's roar. Seeing the fate of spike in such a broken condition, they adored Hanuma."
स तत्तदा भग्नमवेक्ष्य शूलं |
चुकोप रक्षोऽधिपतिर्महात्मा |
उत्पाट्य लङ्कामलयात्स शृङ्गं |
जघान सुग्रीवमुपेत्य तेन || ६-६७-६७
चुकोप रक्षोऽधिपतिर्महात्मा |
उत्पाट्य लङ्कामलयात्स शृङ्गं |
जघान सुग्रीवमुपेत्य तेन || ६-६७-६७
Seeing that spike broken in that way, that mighty Kumbhakarna was enraged. Uprooting
a crest from Malaya mountain standing in the vicinity of Lanka and approaching Sugreeva, he struck
him with it."
स शैलशृङ्गाभिहतो विसम्ज्ञः |
पपात भूमौ युधि वानरेन्द्रः |
तं प्रेक्ष्य भूमौ पतितम् विसम्ज्ञं |
नेदुः प्रहृष्टा युधि यातुधानाः || ६-६७-६८
पपात भूमौ युधि वानरेन्द्रः |
तं प्रेक्ष्य भूमौ पतितम् विसम्ज्ञं |
नेदुः प्रहृष्टा युधि यातुधानाः || ६-६७-६८
Struck by the mountain-top in battle, that Sugreeva fell unconscious on the ground.
Seeing him falling unconscious on the ground in battle, the demons wee exceedingly pleased and
cried out loudly."
तमभ्युपेत्याद्भुतघोरवीर्यं |
स कुम्भकर्णो युधि वानरेन्द्रम् |
जहार सुग्रीवमभिप्रगृह्य |
यथानिलो मेघमतिप्रचण्डः || ६-६७-६९
स कुम्भकर्णो युधि वानरेन्द्रम् |
जहार सुग्रीवमभिप्रगृह्य |
यथानिलो मेघमतिप्रचण्डः || ६-६७-६९
Seizing hold of that Sugreeva having wonderful and terrific prowess in battle, that
Kumbhakarna took him away, as an impetuous wind takes away a cloud."
स तं महामेघनिकाशरूपम् |
उत्पाट्य गच्छन्युधि कुम्भकर्णः |
रराज मेरुप्रतिमानरूपो |
मेरुर्यथात्युच्छ्रितघोरशृङ्गः || ६-६७-७०
उत्पाट्य गच्छन्युधि कुम्भकर्णः |
रराज मेरुप्रतिमानरूपो |
मेरुर्यथात्युच्छ्रितघोरशृङ्गः || ६-६७-७०
Lifting up Sugreeva appearing like a huge cloud in the battle-field and marching
forward, Kumbhakarna shone like Mount Meru, distinguished by its very high and formidable peak."
ततः समुत्पाट्य जगाम वीरः |
संस्तूयमानो युधि राक्षसेन्द्रैः |
शृण्वन्निनादम् त्रिदशालयानां |
प्लवम्गराजग्रहविस्मितानाम् || ६-६७-७१
संस्तूयमानो युधि राक्षसेन्द्रैः |
शृण्वन्निनादम् त्रिदशालयानां |
प्लवम्गराजग्रहविस्मितानाम् || ६-६७-७१
Then, being praised in the battle-field by the demons for having seized hold of
Sugreeva and hearing the sounds of the celestials who were wondering at the seizure of Sugreeva,
Kumbhakarna the valiant chief of demons, sallied forth."
ततस्तमादाय तदा स मेने |
हरीन्द्रमिन्द्रोपममिन्द्रवीर्यः |
अस्मिन्हृते सर्वमिदम् हृतं स्यात् |
सराघवम् सैन्यमितीन्द्रशत्रुः || ६-६७-७२
हरीन्द्रमिन्द्रोपममिन्द्रवीर्यः |
अस्मिन्हृते सर्वमिदम् हृतं स्यात् |
सराघवम् सैन्यमितीन्द्रशत्रुः || ६-६७-७२
While taking away that Sugreeva looking like Indra, Kumbhakarna the adversary of
Indra and having the prowess of Indra, thought, "If he is killed, all this army including Rama gets
destroyed."
विद्रुताम् वाहिनीम् दृष्ट्वा वानराणां ततस्ततः |
कुम्भकर्णेन सुग्रीवम् गृहीतं चापि वानरम् || ६-६७-७३
हनूमांश्चिन्तयामास मतिमान् मारुतात्मजः |
कुम्भकर्णेन सुग्रीवम् गृहीतं चापि वानरम् || ६-६७-७३
हनूमांश्चिन्तयामास मतिमान् मारुतात्मजः |
Seeing the army of monkeys running away hither and thither and Sgureeva the monkey
even being taken away by Kumbhakarna, the intellectual Hanuma, the son of wind-god thought as
follows:
एवम् गृहीते सुग्रीवे किं कर्तव्यं मया भवेत् || ६-६७-७४
यद्वै न्याय्यं मया कर्तुम् तत्करिष्यामि सर्वथा |
भूत्वा पर्वतसम्काशो नाशयिष्यामि राक्षसं || ६-६७-७५
यद्वै न्याय्यं मया कर्तुम् तत्करिष्यामि सर्वथा |
भूत्वा पर्वतसम्काशो नाशयिष्यामि राक्षसं || ६-६७-७५
"While Sugreeva is being taken away in this way, what is to be done by me? I shall
certainly do that which is justifiable to be done by me. Growing to the size of a mountain, I shall
destroy this Kumbhakarna."
मया हते सम्यति कुम्भकर्णे |
महाबले मुष्टिविशीर्णदेहे |
विमोचिते वानरपार्थिवे च |
भवन्तु हृष्टाः प्रवगाः समग्राः || ६-६७-७६
महाबले मुष्टिविशीर्णदेहे |
विमोचिते वानरपार्थिवे च |
भवन्तु हृष्टाः प्रवगाः समग्राः || ६-६७-७६
"Let all the monkeys be delighted while Sugreeva the king of monkeys is liberated
and the mighty Kumbhakarna, with his body crumbled by the blows of my fists, killed by me in
battle."
अथ वा स्वयमप्येष मोक्षं प्राप्स्यति पार्थिवः |
गृहीतोऽयम् यदि भवेत्त्रिदशैः सासुरोरगैः || ६-६७-७७
गृहीतोऽयम् यदि भवेत्त्रिदशैः सासुरोरगैः || ६-६७-७७
"Even otherwise, this Sugreeva can win the freedom himself despite he is taken away
by celestials including demons and serpent-demons."
मन्ये न तावदात्मानं बुध्यते वानराधिपः |
शैलप्रहाराभिहतः कुम्भकर्णेन सम्युगे || ६-६७-७८
शैलप्रहाराभिहतः कुम्भकर्णेन सम्युगे || ६-६७-७८
"I think Sugreeva is not yet conscious of his self, as Kumbhakarna struck him with
the blow of a mountain in the battle."
अयं मुहूर्तात्सुग्रीवो लब्धसम्ज्ञो महाहवे |
आत्मनो वानराणाम् च यत्पथ्यं तत्करिष्यति || ६-६७-७९
आत्मनो वानराणाम् च यत्पथ्यं तत्करिष्यति || ६-६७-७९
"Regaining his consciousness within a moment in this great battle, this Sugreeva
will do what is good for himself and for his monkeys."
मया तु मोक्षितस्यास्य सुग्रीवस्य महात्मनः |
अप्रीतश्च भवेत्कष्टा कीर्तिनाशश्च शाश्वतः || ६-६७-८०
अप्रीतश्च भवेत्कष्टा कीर्तिनाशश्च शाश्वतः || ६-६७-८०
"If I liberate this great-souled Sugreeva, there will be a painful dislike for him
and a perpetual in fame."
तस्मान्मुहूर्तम् काम्क्षिष्ये विक्रमं पार्थिवस्य नः |
भिन्नम् च वानरानीकं तावदाश्वासयाम्यहम् || ६-६७-८१
भिन्नम् च वानरानीकं तावदाश्वासयाम्यहम् || ६-६७-८१
'Therefore, I shall wait for a while, for the king to show his prowess. Meanwhile, I
shall cheer up the scattered army of monkeys."
इत्येवम् चिन्तयित्वा तु हनूमान्मारुतात्मजः |
भूयः संस्तम्भयामास वानराणां महाचमूम् || ६-६७-८२
भूयः संस्तम्भयामास वानराणां महाचमूम् || ६-६७-८२
Thinking in this way, Hanuma the son of wind-god, then again brought firmness to the
large army of monkeys."
स कुम्भकर्णोऽथ विवेश लङ्कां |
स्फुरन्तमादाय महाहरिम् तम् |
विमानचर्यागृहगोपुरस्थैः
पुष्पाग्र्यवर्षैरवकीर्यमाणः || ६-६७-८३
स्फुरन्तमादाय महाहरिम् तम् |
विमानचर्यागृहगोपुरस्थैः
पुष्पाग्र्यवर्षैरवकीर्यमाणः || ६-६७-८३
Taking that Sugreeva who was throbbing, that kumbhakarna entered the City of Lanka,
where he was greatly revered with showers of foremost flowers by the citizens staying in celestial
cars, streets, houses and gate-ways of temples."
लाजगन्धोदवर्षैस्तु सेव्यमानः शनैः शनैः |
राजवीथ्यास्तु शीतत्वात्सम्ज्ञाम् प्राप महाबलः || ६-६७-८४
राजवीथ्यास्तु शीतत्वात्सम्ज्ञाम् प्राप महाबलः || ६-६७-८४
Sprinkled by those showers of pop-corn and fragrant waters and due to the coolness
of the royal roads, the mighty Sugreeva gradually regained his consciousness."
ततः स सम्ज्ञामुपलभ्य कृच्छ्रा |
द्बलीयसस्तस्य भुजान्तरस्थः |
अवेक्षमाणः पुरराजमार्गं |
विचिन्तयामास मुहुर्महात्मा || ६-६७-८५
द्बलीयसस्तस्य भुजान्तरस्थः |
अवेक्षमाणः पुरराजमार्गं |
विचिन्तयामास मुहुर्महात्मा || ६-६७-८५
The great souled Sugreeva, who was interposed between Kumbhakarna's shoulders,
regaining his consciousness with great difficulty and observing the royal highway of the city,
repeatedly thought (as follows):
एवम् गृहीतेन कथं नु नाम |
शक्यं मया सम्प्रति कर्तुमद्य |
तथा करिष्यामि यथा हरीणां |
भविष्यतीष्टम् च हितं च कार्यम् || ६-६७-८६
शक्यं मया सम्प्रति कर्तुमद्य |
तथा करिष्यामि यथा हरीणां |
भविष्यतीष्टम् च हितं च कार्यम् || ६-६७-८६
"Having been captivated in this way, what should I do now? I have to do a proper act
now which is desirable and beneficial to the monkeys."
ततः कराग्रैः सहसा समेत्य |
राजा हरीणा ममरेन्द्रशत्रोः |
नखैश्च कर्णौ दशनैश्च नासां |
ददंश पादैर्विददार पर्श्वौ || ६-६७-८७
राजा हरीणा ममरेन्द्रशत्रोः |
नखैश्च कर्णौ दशनैश्च नासां |
ददंश पादैर्विददार पर्श्वौ || ६-६७-८७
Thus thinking, Sugreeva tore asunder Kumbhakarna's ears by his nails as also nose by
his teeth and ribs by his feet."
स कुम्भकर्णौ हृतकर्णनासो |
विदारितस्तेन रदैर्नखैश्च |
रोषाभिभूतः क्षतजार्द्रगारः |
सुग्रीवमाविध्य पिपेष भूमौ || ६-६७-८८
विदारितस्तेन रदैर्नखैश्च |
रोषाभिभूतः क्षतजार्द्रगारः |
सुग्रीवमाविध्य पिपेष भूमौ || ६-६७-८८
Torn asunder with teeth and nails by Sugreeva, that Kumbhakarna with his ears and
nose deprived and his limbs moistened with blood, was subdued with rage, threw Sugreeva down on the
floor and crushed him."
स भूतले भीमबलाभिपिष्टः |
सुरारिभिस्तैरभिहन्यमानः |
जगाम खम् कन्दुकवज्जवेन |
पुनश्च रामेण समाजगाम || ६-६७-८९
सुरारिभिस्तैरभिहन्यमानः |
जगाम खम् कन्दुकवज्जवेन |
पुनश्च रामेण समाजगाम || ६-६७-८९
Crushed down on the floor by that terrific Kumbhakarna and struck by the demons,
Sugreeva moved with speed like a ball towards the sky and got united with Rama."
कर्णनासाविहीनस्य कुम्भकर्णो महाबलः |
रराज शोणितोत्सिक्तो गिरिः प्रस्रवणैरिव || ६-६७-९०
रराज शोणितोत्सिक्तो गिरिः प्रस्रवणैरिव || ६-६७-९०
Bereft of his ears and nose, the mighty Kumbhakarna, pouring out blood, shone like a
mountain with its streaming cascades."
शोणितार्द्रो महाकायो राक्षसो भीमदर्शनः |
अमर्षाच्छोणितोद्गारी शुशुभे रावणानुजः || ६-६७-९१
नीलाञ्जनचयप्रख्याः ससंध्य इव तोयदः |
युद्धायाभिमुखो भीमो मनश्चक्रे निशाचरः || ६-६७-९२
अमर्षाच्छोणितोद्गारी शुशुभे रावणानुजः || ६-६७-९१
नीलाञ्जनचयप्रख्याः ससंध्य इव तोयदः |
युद्धायाभिमुखो भीमो मनश्चक्रे निशाचरः || ६-६७-९२
Kumbhakarna the demon and the brother of Ravana, having his large body bathed in
blood, frightful in appearance, vomiting blood with rage, and looking like a mound of black
antimony shone akin to a cloud with an evening-twilight. With his face directed towards the
battle-front, Kumbhakarna the terrific demon made up his mind to continue his combat."
गते च तस्मिन् सुरराजशत्रुह् |
क्रोधात्प्रदुद्राव रणाय भूयः |
अनायुधोऽस्मीति विचिन्त्य रौद्रो |
घोरम् तदा मुद्गरमाससाद || ६-६७-९३
क्रोधात्प्रदुद्राव रणाय भूयः |
अनायुधोऽस्मीति विचिन्त्य रौद्रो |
घोरम् तदा मुद्गरमाससाद || ६-६७-९३
After the departure of Sugreeva, Kumbhakarna the adversary of Indra, with a rage,
marched ahead quickly for the battle. Finding out that he is then without any weapon, the dreadful
Kumbhakarna got possession of a hammer-like weapon."
ततः स पुर्याः सहसा महात्मा |
निष्क्रम्य तद्वानरसैन्यमुग्रम् |
बभक्ष रक्षो युधि कुम्भकर्णः |
प्रजा युगान्ताग्निरिव प्रदीप्तः || ६-६७-९४
निष्क्रम्य तद्वानरसैन्यमुग्रम् |
बभक्ष रक्षो युधि कुम्भकर्णः |
प्रजा युगान्ताग्निरिव प्रदीप्तः || ६-६७-९४
Starting from the city quickly, that mighty Kumbhakarna then devoured that huge army
of monkeys in battle, like the devour of people by the augmented fire at the time of dissolution of
the world."
बुभुक्षितः शोणितमांसगृध्नुः |
प्रविश्य तद्वानरसैन्यमुग्रम् |
चखाद रक्षांसि हरीन्पिशाचान् |
ऋक्षांश्च मोहाद्युधि कुम्भकर्णः |
यथैव मृत्युर्हरते युगान्ते |
स भक्षयामास हरींश्च मुख्यान् || ६-६७-९५
प्रविश्य तद्वानरसैन्यमुग्रम् |
चखाद रक्षांसि हरीन्पिशाचान् |
ऋक्षांश्च मोहाद्युधि कुम्भकर्णः |
यथैव मृत्युर्हरते युगान्ते |
स भक्षयामास हरींश्च मुख्यान् || ६-६७-९५
Penetrating that huge army of monkeys, Kumbhakarna who was greedily desirous of
flesh and blood in hunger, due to his deep bewilderment in battle, ate away even the demons,
monkeys, devils and bears. He devoured the principal monkeys just as the death devours people at
the time of the end of the world."
एकम् द्वौ त्रीन् बहून् क्रुद्धो वानरान् सह राक्षसैः |
समादायैकहस्तेन प्रचिक्षेप त्वरन्मुखे || ६-६७-९६
समादायैकहस्तेन प्रचिक्षेप त्वरन्मुखे || ६-६७-९६
The enraged Kumbhakarna, quickly taking with his single hand, the monkeys and
demons, in one's two's, three's or in many and hurled them into his mouth
सम्प्रस्रवंस्तदा मेदः शोणित च महाबलः |
वध्यमानो नगेन्द्राग्रैर्भक्षयामास वानरान् || ६-६७-९७
वध्यमानो नगेन्द्राग्रैर्भक्षयामास वानरान् || ६-६७-९७
Struck with mountain-peaks, by the monkeys, the mighty Kumbhakarna, then, gushing
forth his flesh and blood, devoured the monkeys."
ते भक्ष्यमाणा हरयो रामम् जग्मुस्तदा गतिम् |
कुम्भकर्णो भृशम् क्रुद्धः कपीन् खादन् प्रधावति || ६-६७-९८
कुम्भकर्णो भृशम् क्रुद्धः कपीन् खादन् प्रधावति || ६-६७-९८
Thereupon, those monkeys, who were being devoured, sought Rama as their refuge. The
very much enraged Kumbhakarna, while eating away the monkeys, marched forward."
शतानि सप्त चाष्टौ च विंशत्त्रिंशत्तथैव च |
सम्परिष्वज्य बहुभ्याम् खादन्विपरिधावति || ६-६७-९९
सम्परिष्वज्य बहुभ्याम् खादन्विपरिधावति || ६-६७-९९
Grasping a hundred, a seven, an eight, a twenty and a thirty with his arms,
Kumbhakarna was devouring the monkeys and running about in the battle-field."
मेदोवसाशोणितदिग्धगात्रः |
कर्णावसक्तग्रथितान्त्रमालः |
ववर्षशूलानि सुतीक्षणदंष्ट्रः |
कालो युगान्तस्थ इव प्रवृद्धः || ६-६७-१००
कर्णावसक्तग्रथितान्त्रमालः |
ववर्षशूलानि सुतीक्षणदंष्ट्रः |
कालो युगान्तस्थ इव प्रवृद्धः || ६-६७-१००
Having his entire body besmeared with flesh, marrow and blood together with wreaths
of tangled viscera hung over his ears, the demon with his very sharp teeth, rained spikes on the
monkeys, like Yama, the god of death, risen to power at the end of the world-cycle."
तस्मिन् काले सुमित्रायाः पुत्रः परबलार्दनः |
चकार लक्ष्मणः क्रुद्धो युद्धम् परपुरम्जयः || ६-६७-१०१
चकार लक्ष्मणः क्रुद्धो युद्धम् परपुरम्जयः || ६-६७-१०१
Immediately, Lakshmana the son of Sumitra, the annihilator of the foe's army and
conqueror of the cities of adversaries, commenced the battle with a rage."
स कुम्भकर्णस्य शराञ्शरीरे सप्त वीर्यवान् |
निचखानाददे चान्यान्विससर्ज च लक्ष्मणः || ६-६७-१०२
निचखानाददे चान्यान्विससर्ज च लक्ष्मणः || ६-६७-१०२
The valiant Lakshmana pierced seven arrows into the body of Kumbhakarna. He took
some more arrows and released them too."
पीड्यमानस्तदस्त्रम् तु विशेषम् ततस राक्षसः |
ततश्चुकोप बलवान् सुमित्रानंदवर्धनः || ६-६७-१०३
ततश्चुकोप बलवान् सुमित्रानंदवर्धनः || ६-६७-१०३
Tormented by that weapon of Lakshmana, that demon destroyed it completely.
Thereupon, the aggressive Lakshmana was enraged."
अथस्य कवचम् शुभ्रम् जामुबूनदमयम् शुभम् |
प्रच्छादयामास शरैः संध्याभ्रमिव मारुतः || ६-६७-१०४
प्रच्छादयामास शरैः संध्याभ्रमिव मारुतः || ६-६७-१०४
Then, Lakshmana covered the shining and charming golden armour of Kumbhakarna with
his arrows, even as the wind would make an evening-twilight cloud completely disappear."
नीलाञ्जनचयप्रख्याः शैरैः काञ्चनभूषणैः |
आपीड्यमानः शुशुभे मेघैः सूर्य इवांशुमान् || ६-६७-१०५
आपीड्यमानः शुशुभे मेघैः सूर्य इवांशुमान् || ६-६७-१०५
Kumbhakarna, looking like a mound of collyrium, tormented by the arrows, decked with
gold, shone like the radiant sun with its rays screened by clouds."
ततः स राक्षसो भीमः सुमित्रानन्दवर्धनम् |
सावज्ञ्मेव प्रोवाच वाक्यम् मेघौघनिःस्वनः || ६-६७-१०६
सावज्ञ्मेव प्रोवाच वाक्यम् मेघौघनिःस्वनः || ६-६७-१०६
Then, that terrific demon, with a thunderous noise of multiple clouds, spoke the
following words disrespectfully to Lakshmana."
अन्तकस्याप्यकष्टेन युधि जेतारमाहवे |
युध्यता मामभीतेन ख्यापिता वीरता त्वया || ६-६७-१०७
युध्यता मामभीतेन ख्यापिता वीरता त्वया || ६-६७-१०७
"You declared your heroism fearlessly in battle, by attacking me, who has conquered
even the lord of death effortlessly in a combat."
प्रगृहीतायुधस्येह मृत्योरिव महामृधे |
तिष्ठन्नप्रग्रतः पूज्यः किमु युद्धप्रदायकः || ६-६७-१०८
तिष्ठन्नप्रग्रतः पूज्यः किमु युद्धप्रदायकः || ६-६७-१०८
"Anyone who even stands before me, the god of death, holding forth a weapon in a
great battle here, is venerable. What to tell about a person who bestows battle on me?"
ऐरावतम् समारूडो वृतः सर्वामरैह् प्रभुः |
नैव शक्रोऽपि समरे स्थित पूर्वः कदाचन || ६-६७-१०९
नैव शक्रोऽपि समरे स्थित पूर्वः कदाचन || ६-६७-१०९
"Even the powerful Indra, the lord of celestials, who mounted Airavata the elephant
and accompanied by all celestials, did not ever stand before me in battle."
अद्य त्वयाहम् सौमित्रे बलेनापि पराक्रमैः |
तोषितो गन्तुमिच्छामि त्यामनुज्ञाप्य राघवम् || ६-६७-११०
तोषितो गन्तुमिच्छामि त्यामनुज्ञाप्य राघवम् || ६-६७-११०
"O Lakshmana! Today, I am gratified by your strength and abilities. Taking leave of
you, I desire to march forward towards Rama."
यत्तु वीर्यबलोत्साहैस्तोषितोऽहं रणे त्वया |
राममेवैकमिच्छमि हन्तुम् यस्मिन् हते हतम् || ६-६७-१११
राममेवैकमिच्छमि हन्तुम् यस्मिन् हते हतम् || ६-६७-१११
"Because I have been gratified by you by way of your ability, strength and firmness
in battle, I for my part desire to kill Rama alone, for when he is killed, all the army will be
killed."
रामे मयात्र निहते येऽन्ये स्थास्यन्ति संयुगे |
तानहं योधयिष्यामि स्वबलेन प्रमाथिना || ६-६७-११२
तानहं योधयिष्यामि स्वबलेन प्रमाथिना || ६-६७-११२
"When Rama is killed by me battle here, I will make my army to fight with others who
remain on the battle filled and destroy them."
इत्युक्तवाक्यम् तद्रक्षः प्रोवाच स्तुतिसंहितम् |
मृधे घोरतरं वाक्यं सौमित्रिः प्रहसन्निव || ६-६७-११३
मृधे घोरतरं वाक्यं सौमित्रिः प्रहसन्निव || ६-६७-११३
To that demon in battle, who has given his opinion thus, abounding in enology,
Lakshmana as though bursting with laughter, spoke the following extremely terrific words:
यस्त्वं शक्रादिभिर्वीरैरसह्यः प्राप्य पौरुषम् |
तत्सत्यम् नान्यथा वीर दृष्टस्तेऽद्य पराक्रमः || ६-६७-११४
एष दाशरथी रामस्तिष्ठत्यद्रिरिवाचलः |
तत्सत्यम् नान्यथा वीर दृष्टस्तेऽद्य पराक्रमः || ६-६७-११४
एष दाशरथी रामस्तिष्ठत्यद्रिरिवाचलः |
"O brave demon! You are telling that while you show your prowess, the heroes like
Indra and others feel unbearable; it is true. Just now, I have seen your prowess. But, see Rama the
son of Dasaratha, standing here unmoving like a mountain."
इति श्रुत्वा ह्यनादृत्य लक्ष्मणम् स निशाचरः || ६-६७-११५
अतिक्रम्य च सौमित्रिम् कुम्भकर्णो महाबलः |
राममेवाभिदुद्राव दारयन्निव मेदिनीम् || ६-६७-११६
अतिक्रम्य च सौमित्रिम् कुम्भकर्णो महाबलः |
राममेवाभिदुद्राव दारयन्निव मेदिनीम् || ६-६७-११६
Hearing in this manner, that mighty Kumbhakarna the demon, brushing aside Lakshmana
and crossing him, ran, as though he is causing an earth-quake, towards Rama."
अथ दाशरथी रामो रौद्रमस्त्रं प्रयोजयन् |
कुम्भकर्णस्य हृदये ससर्ज निशितान् शरान् || ६-६७-११७
कुम्भकर्णस्य हृदये ससर्ज निशितान् शरान् || ६-६७-११७
Thereupon, Rama, the son of Dasaratha, employing a spell (used to charm arrows)
called Raudra, discharged sharp arrows into Kumbhakarna's chest."
तस्य रामेण विद्धस्य सहसाभिप्रधावतः |
अङ्गारमिश्राः क्रुद्धस्य मुखान्निश्चेरुरर्चिषः || ६-६७-११८
अङ्गारमिश्राः क्रुद्धस्य मुखान्निश्चेरुरर्चिषः || ६-६७-११८
Flames of fire mixed with particles of charcoal came forth from the face of
Kumbhakarna, who was thus struck and who was running quickly towards Rama."
रामस्त्रविद्धो घोरम् वै नर्दन् राक्षसपुंगनः |
अभ्यधावत तम् क्रुद्धो हरीन् विद्रावयन् रणे || ६-६७-११९
अभ्यधावत तम् क्रुद्धो हरीन् विद्रावयन् रणे || ६-६७-११९
That foremost among demons, struck by Rama's arrow, roaring terribly with rage,
making the monkeys to run away in battle, ran himself towards Rama."
तस्योरसि निमग्नाश्च शरा बर्हिणवाससः |
हस्ताच्चास्य परिभ्रष्टा गदा चोर्व्याम् पपात ह || ६-६७-१२०
हस्ताच्चास्य परिभ्रष्टा गदा चोर्व्याम् पपात ह || ६-६७-१२०
Those arrows, adorned with peacock's plumes, penetrated into his chest. His mace
dropped off from his hand and fell on the ground."
आयुधानि च सर्वाणि समकीर्यन्त भूतले |
स निरायुधमात्मानम् यदा मेने महाबलः || ६-६७-१२१
मुष्टिभ्याम् च कराभ्याम् च चकार कदनम् महत् |
स निरायुधमात्मानम् यदा मेने महाबलः || ६-६७-१२१
मुष्टिभ्याम् च कराभ्याम् च चकार कदनम् महत् |
All his weapons fell scattered on the ground. Considering himself as weaponless,
that mighty Kumbhakarna then fought fiercely with his fists and arms."
स बाणैरतिविद्धाङ्गः क्षतजेन समुक्षितः || ६-६७-१२२
रुधिरम् परिसुस्राव गिरिः प्रस्रावणम् यथा |
रुधिरम् परिसुस्राव गिरिः प्रस्रावणम् यथा |
That Kumbhakarna, with his body struck fiercely by arrows and bathed in blood,
poured forth blood, even as a mountain would pour forth a cascade."
स तीव्रेण च कोपेन रुधिरेण च मूर्छितः |
वानरान्राक्षसानृक्षान् खादन् स परिधावति || ६-६७-१२३
वानरान्राक्षसानृक्षान् खादन् स परिधावति || ६-६७-१२३
With a terrific wrath, he felt insensible with blood. He roamed about, devouring the
monkeys, demons and bears."
अथ शृङ्गम् समाविध्य भीमम् भीमपराक्रमः |
चिक्षेप राममुद्दिश्य बलवानन्तकोपमः || ६-६७-१२४
चिक्षेप राममुद्दिश्य बलवानन्तकोपमः || ६-६७-१२४
Then, that Kumbhakarna, comparable to Yama the god of death, of terrific prowess and
strength, firmly holding a fearful mountain-peak, hurled it towards Rama."
अप्राप्तमन्तरा रामः सप्तभीस्तमजिह्मगैः |
चिच्छेद गिरिशृङ्गम् तम् पुनः संधाय कार्मुकम् || ६-६७-१२५
चिच्छेद गिरिशृङ्गम् तम् पुनः संधाय कार्मुकम् || ६-६७-१२५
Wile that mountain peak was still on its way and had not yet reached him Rama,
fixing together his well-known bow and arrows, split the mountain in the middle, with seven
straight-going arrows."
ततस्तु रामो धर्मात्मा तस्य शृङ्गम् महत्तदा || ६-६७-१२६
शरैः काञ्चनचित्राङ्गै श्चिच्छेद भरतग्रज |
शरैः काञ्चनचित्राङ्गै श्चिच्छेद भरतग्रज |
Then, Rama, the virtuous man and the elder brother of Bharata, split the large
mountain-peak which was hurled by Kumbhakarna at that time, with his variegated arrows made of
gold."
तन्मेरुशिखराकारम् द्योतमानमिव श्रिया || ६-६७-१२७
द्वे शते वानराणाम् च पतमानमपातयत् |
द्वे शते वानराणाम् च पतमानमपातयत् |
That mountain-peak, in the form of a peak of Mount Meru, as if shining with
splendour, while falling, caused two hundred monkeys to fall."
तस्मिन् काले स धर्मात्मा लक्ष्मणो राममब्रवीत् || ६-६७-१२८
कुम्भकर्णवधे युक्तो योगान्परिमृशन्बहून् |
कुम्भकर्णवधे युक्तो योगान्परिमृशन्बहून् |
At that time, considering various strategies appropriate for killing Kumbhakarna,
the righteous Lakshmana spoke to Rama as follows:
नैवायम् वानरान्राजन्न विजानाति राक्षसान् || ६-६७-१२९
मत्तः शोणितगन्धेन स्वान् परांश्चैव खादति |
मत्तः शोणितगन्धेन स्वान् परांश्चैव खादति |
"O king! He is not able to recognize who the monkeys are and who the demons are.
Intoxicated with the smell of blood, he is devouring his own persons and also others."
साध्वेनमधिरोहन्तु सर्वतो वानरर्षभाः || ६-६७-१३०
यूथपाश्च यथामुख्यास्तिष्ठन्त्वस्य समन्ततः |
यूथपाश्च यथामुख्यास्तिष्ठन्त्वस्य समन्ततः |
"Let the foremost of monkeys ascend well upon his body from all sides. Following the
commanders of their troops, let the monkey-leaders stand, surrounding him."
अद्ययं दुर्मतिः काले गुरुभारप्रपीडितः || ६-६७-१३१
प्रपतन्राक्षसो भूमौ नान्यान्हन्यात्प्लवङ्गमान् |
प्रपतन्राक्षसो भूमौ नान्यान्हन्यात्प्लवङ्गमान् |
"If we do in that way, that evil-minded demon would be harassed by the huge weight,
making him to crawl on the floor and cannot kill the other monkeys."
तस्य तद्वचनम् श्रुत्वा राजपुत्रस्य धीमतः || ६-६७-१३२
ते समारुरुहुर्हृष्टाः कुम्भकर्णं प्लवम्गमाः |
ते समारुरुहुर्हृष्टाः कुम्भकर्णं प्लवम्गमाः |
Hearing those words of that intelligent Lakshmana, those monkeys were rejoiced and
mounted on the body of Kumbhakarna."
कुम्भकर्णस्तु सम्क्रुद्धः समारूढः प्लवम्गमैः || ६-६७-१३३
व्यधूनयत्तान्वेगेन दुष्टहस्तीव हस्तिपान् |
व्यधूनयत्तान्वेगेन दुष्टहस्तीव हस्तिपान् |
Kumbhakarna, when climbed upon by the monkeys, was enraged and shook them off with
violence, as a vicious elephant would shake off its mahout."
तान्दृष्ट्वा निर्धूतान्रामो रुष्टोऽयमिति राक्षसः || ६-६७-१३४
समुत्पपात वेगेन धनुरुत्तममाददे |
समुत्पपात वेगेन धनुरुत्तममाददे |
Seeing the monkeys shaken down, Rama on his part understanding that he was enraged,
jumped up speedily towards the demon and took an excellent bow."
क्रोधरक्तेक्षणो वीरो निर्दहन्निव चक्षुषा || ६-६७-१३५
राघवो राक्षसम् रोषादभिदुद्राव वेगितः |
यूथपान् हर्षयन् सर्वान् कुम्भकर्णभयार्दितान् || ६-६७-१३६
राघवो राक्षसम् रोषादभिदुद्राव वेगितः |
यूथपान् हर्षयन् सर्वान् कुम्भकर्णभयार्दितान् || ६-६७-१३६
The heroic Rama, enraged with red-hot eyes, as though he was scorching the enemy
with his looks, walked with speed, causing delight to all the leaders of the monkey-troops, who
were tormented with the fear of Kumbhakarna and quickly marched towards the demon."
स चापमादाय भुजङ्गकल्पं |
दृढज्यमुग्रम् तपनीयचित्रम् |
हरीन्समाश्वास्य समुत्पपात |
रामो निबद्धोत्तमतूणबाणः || ६-६७-१३७
दृढज्यमुग्रम् तपनीयचित्रम् |
हरीन्समाश्वास्य समुत्पपात |
रामो निबद्धोत्तमतूणबाणः || ६-६७-१३७
Taking in his hand, a terrific bow with a firmly fastened cord looking like a snake
and looking variegated with its crust of gold, with a quiver full of excellent arrows fastened on
his back and fully restoring the monkeys to confidence, that Rama quickly marched forward."
स वानरगणैस्तैस्तु वृतः परमदुर्जयः |
लक्ष्मणानुचरो रामः सम्प्रतस्थे महाबलः || ६-६७-१३८
लक्ष्मणानुचरो रामः सम्प्रतस्थे महाबलः || ६-६७-१३८
That mighty and heroic Rama, who was highly unconquerable, accompanied by Lakshmana,
duly marched forward, surrounded by those troops of monkeys."
स ददर्श महात्मानम् किरीटिनमरिन्दमम् |
शोणितावृतरक्ताक्षम् कुम्भकर्णं महाबलम् || ६-६७-१३९
शोणितावृतरक्ताक्षम् कुम्भकर्णं महाबलम् || ६-६७-१३९
The mighty Rama saw the powerful Kumbhakarna, the annihilator of enemies, wearing a
crown and his eyes blood-red with anger."
सर्वान् समभिधावन्तम् यथा रुष्टम् दिशागजम् |
मार्गमाणम् हरीन् क्रुद्धं राक्षसैः परिवारितम् || ६-६७-१४०
मार्गमाणम् हरीन् क्रुद्धं राक्षसैः परिवारितम् || ६-६७-१४०
Rama saw the angry Kumbhakarna, chasing all, like the mythical elephant guarding one
of the quarters, searching for the monkeys, enraged as he was and surrounded by the demons."
विन्ध्यमन्दरसम्काशम् काञ्चनाङ्गदभूषणम् |
स्रवन्तम् रुधिरं वक्त्राद्वर्षमेघमिवोत्थितम् || ६-६७-१४१
स्रवन्तम् रुधिरं वक्त्राद्वर्षमेघमिवोत्थितम् || ६-६७-१४१
Rama saw that Kumbhakarna, looking like Vindhya and Mandara mountains, adorned with
armlets of gold, emitting blood from his mouth and appearing as a rising rainy cloud."
जिह्वया परिलिह्यन्तम् सृक्किणी शोणितोक्षितम् |
मृद्नन्तम् वानरानीकम् कालान्तकयमोपमम् || ६-६७-१४२
मृद्नन्तम् वानरानीकम् कालान्तकयमोपमम् || ६-६७-१४२
Rama saw that Kumbhakarna, who was licking the corners of his mouth which were
bathed in blood, all they way trampling the monkeys and resembling Yama in the form of
all-destroying time."
तम् दृष्ट्वा राक्षसश्रेष्ठं प्रदीप्तानलवर्चसं |
विस्फारयामास तदा कार्मुकं पुरुषर्षभः || ६-६७-१४३
विस्फारयामास तदा कार्मुकं पुरुषर्षभः || ६-६७-१४३
Seeing that Kumbhakarna, the foremost of demons, having a splendour of blazing fire,
Rama, the excellent of men, then stretched his bow."
स तस्य चापनिर्घोषात्कुपितो नैरृतर्षभः |
अमृष्यमाणस्तम् घोषमभिदुद्राव राघवम् || ६-६७-१४४
अमृष्यमाणस्तम् घोषमभिदुद्राव राघवम् || ६-६७-१४४
Enraged by the twang of Rama's bow, Kumbhakarna, the foremost of demons, not
tolerating that sound, ran towards Rama."
ततस्तु वातोद्धतमेघकल्पं |
भुजम्गराजोत्तमभोगबाहुम् |
तमापतन्तम् धरणीधराभम् |
उवाच रामो युधि कुम्भकर्णम् || ६-६७-१४५
भुजम्गराजोत्तमभोगबाहुम् |
तमापतन्तम् धरणीधराभम् |
उवाच रामो युधि कुम्भकर्णम् || ६-६७-१४५
Thereupon, Rama spoke to the dashing Kumbhakarna looking like a cloud driven by the
wind, whose arms were like the coils of Vasuki (the king of serpents) and appearing like a mountain
in the battle-field (as follows):
आगच्छ रक्षोऽधिपमा विषादम् |
अवस्थितोऽहं प्रगृहीतचापः |
अवेहि माम् राक्षसवंशवाशनम् |
अयं मुहूर्ताद्भविता विचेताः || ६-६७-१४६
अवस्थितोऽहं प्रगृहीतचापः |
अवेहि माम् राक्षसवंशवाशनम् |
अयं मुहूर्ताद्भविता विचेताः || ६-६७-१४६
"O leader of the demons! Come on. Do not regret. I sand, wielding a bow in my hand.
Know me to be the annihilator of the race of demons. You will be dead within a moment."
रामोऽयमिति विज्ञाय जहास विकृतस्वनम् |
अभ्यधावत सम्क्रुद्धो हरीन्विद्रावयन् रणे || ६-६७-१४७
अभ्यधावत सम्क्रुद्धो हरीन्विद्रावयन् रणे || ६-६७-१४७
Coming to know that he was Rama, Kumbhakarna laughed in a rebellious tone and ran up
enraged towards the monkeys, driving them away in the battle-field."
दारयन्निव सर्वेषां हृदयानि वनौकसाम् |
प्रहस्य विकृतं भीमम् स मेघस्वनितोपमम् || ६-६७-१४८
कुम्भकर्णो महातेजा राघवं वाक्यमब्रवीत् |
प्रहस्य विकृतं भीमम् स मेघस्वनितोपमम् || ६-६७-१४८
कुम्भकर्णो महातेजा राघवं वाक्यमब्रवीत् |
That Kumbhakarna of great splendour, as though bursting the hearts of all the
monkeys, laughed unnaturally as also awfully and spoke the following words to Rama:
नाहम्न् विराधो विज्ञेयो न कबन्धः खरो न च |
न वाली न च मारीचः कुम्भकर्णोऽहमागतः || ६-६७-१४९
न वाली न च मारीचः कुम्भकर्णोऽहमागतः || ६-६७-१४९
'I am neither to be considered as Viradha nor Kabandha nor Khara nor Vali nor
Maricha. It is Kumbhakarna who arrived here."
पश्य मे मुद्गरम् भीमम् सर्वकालायसं महत् |
अनेन निर्जिता देवा दानवाश्च मया पुरा || ६-६७-१५०
अनेन निर्जिता देवा दानवाश्च मया पुरा || ६-६७-१५०
"See my large terrific hammer, completely made of iron. By it, the celestials and
the demons were conquered by me before."
विकर्णनास इति मां नावज्ञातुम् त्वमर्हसि |
स्वल्पापि हि न मे पीडा कर्णनासाविनाशनात् || ६-६७-१५१
स्वल्पापि हि न मे पीडा कर्णनासाविनाशनात् || ६-६७-१५१
"You need not treat me with contempt, as I am deprived of my ear and nose. To me,
there is no agony even indeed a little, for having lost the ear and the nose."
दर्शयेक्ष्वाकुशार्दूल वीर्यम् गात्रेषु मे लघु |
ततस्त्वां भक्षयिष्यामि दृष्टपौरुषविक्रमम् || ६-६७-१५२
ततस्त्वां भक्षयिष्यामि दृष्टपौरुषविक्रमम् || ६-६७-१५२
"O faultless excellent Rama born in Ikshavaku dynasty! Show your prowess on my
limbs. After seeing your strength and prowess, I will be devouring you."
स कुम्भकर्णस्य वचो निशम्य |
रामः सुपुङ्खान्विससर्ज बाणान् |
तैराहतो वज्रसमप्रवेगैर् |
न चुक्षुभे न व्यथते सुराइः || ६-६७-१५३
रामः सुपुङ्खान्विससर्ज बाणान् |
तैराहतो वज्रसमप्रवेगैर् |
न चुक्षुभे न व्यथते सुराइः || ६-६७-१५३
Hearing the words of Kumbhakarna, that Rama released plumed arrows. Even after
struck by them, whose speed was equal to a thunderbolt, that demon was neither shaken nor
afflicted."
यैः सायकैः सालवरा निकृत्ता |
वाली हतो वानरपुङ्गवश् च |
ते कुम्भकर्णस्य तदा शरीरं |
वज्रोपमा न व्यथयां प्रचक्रुः || ६-६७-१५४
वाली हतो वानरपुङ्गवश् च |
ते कुम्भकर्णस्य तदा शरीरं |
वज्रोपमा न व्यथयां प्रचक्रुः || ६-६७-१५४
Those arrows, which chopped off the Sala trees and killed Vali the foremost of
monkeys, could not torment Kumbhakarna's body which was like a thunderbolt."
स वारिधारा इव सायकांस्तान् |
पिबन् शरीरेण महेन्द्रशत्रुः |
जघान रामस्य शरप्रवेगं |
व्याविध्य तं मुद्गरमुग्रवेगम् || ६-६७-१५५
पिबन् शरीरेण महेन्द्रशत्रुः |
जघान रामस्य शरप्रवेगं |
व्याविध्य तं मुद्गरमुग्रवेगम् || ६-६७-१५५
Sucking those arrows with his body, as mountains suck up torments of water, that
Kumbhakarna, flourishing his hammer with terrible speed, hindered the tremendous speed of Rama's
arrows."
ततस्तु रक्षः क्षतजानुलिप्तं |
वित्रासनं देवमहाचमूनाम् |
व्याविध्य तं मुद्गरमुग्रवेगं |
विद्रावयामास चमूं हरीणाम् || ६-६७-१५६
वित्रासनं देवमहाचमूनाम् |
व्याविध्य तं मुद्गरमुग्रवेगं |
विद्रावयामास चमूं हरीणाम् || ६-६७-१५६
Then, flourishing that hammer which was smeared with blood and which can frighten
the great army of celestials, in terrific speed, that demon scared away the army of monkeys."
वायव्यमादाय ततो वरास्त्रं |
रामः प्रचिक्षेप निशाचराय |
समुद्गरम् तेन जहार बाहुं |
स कृत्तबाहुस्तुमुलं ननाद || ६-६७-१५७
रामः प्रचिक्षेप निशाचराय |
समुद्गरम् तेन जहार बाहुं |
स कृत्तबाहुस्तुमुलं ननाद || ६-६७-१५७
Thereupon, taking a great missile called Vayavya, Rama hurled it on the demon. By
that weapon, he chopped off Kumbhakarna's arm along with the hammer. With his arm chopped off,
Kumbhakarna roared tumultuously."
स तस्य बाहुर्गिरिशृङ्गकल्पः |
समुद्गरो राघवबाणकृत्तः |
पपात तस्मिन् हरिराजसैन्ये |
जघान ताम् वानरवाहिनीं च || ६-६७-१५८
समुद्गरो राघवबाणकृत्तः |
पपात तस्मिन् हरिराजसैन्ये |
जघान ताम् वानरवाहिनीं च || ६-६७-१५८
That Kumbhakarna's arm, identical to a mountain-peak, which was chopped off by
Rama's arrow, fell along with the hammer on that army of Sugreeva and killed that regiment of
monkeys."
ते वानरा भग्नहतावशेषाः |
पर्यन्तमाश्रित्य तदा विषण्णाः |
प्रपिडिताङ्गा ददृशुः सुघोरं |
नरेन्द्ररक्षोऽधिपसंनिपातम् || ६-६७-१५९
पर्यन्तमाश्रित्य तदा विषण्णाः |
प्रपिडिताङ्गा ददृशुः सुघोरं |
नरेन्द्ररक्षोऽधिपसंनिपातम् || ६-६७-१५९
Those monkeys who had escaped being broken and slain by that arm, though dejected
with their tormented limbs and taking recourse to the sides, witnessed a highly terrific encounter
between Rama and Kumbhakarna."
स कुम्भकर्णोऽस्त्रनिकृत्तबाहुर् |
र्महासिकृत्ताग्र इवाचलेन्द्रः |
उत्पाटयामास करेण वृक्षं |
ततोऽभिदुद्राव रणे नरेन्द्रम् || ६-६७-१६०
र्महासिकृत्ताग्र इवाचलेन्द्रः |
उत्पाटयामास करेण वृक्षं |
ततोऽभिदुद्राव रणे नरेन्द्रम् || ६-६७-१६०
Having an arm chopped off by the arrow like a mountain-peak chopped off by a
gigantic sword, that Kumbhakarna with his another arm, pulled up a tree by its roots and then ran
towards Rama the lord of men in that battle-front."
स तस्य बाहुम् सह सालवृक्षं |
समुद्यतं पन्नगभोगकल्पम् |
ऐन्द्रास्त्रयुक्तेन जहार रामो |
बाणेन जाम्बूनदचित्रितेन || ६-६७-१६१
समुद्यतं पन्नगभोगकल्पम् |
ऐन्द्रास्त्रयुक्तेन जहार रामो |
बाणेन जाम्बूनदचित्रितेन || ६-६७-१६१
By his arrow, which was made variegated by gold and furnished with a mystic spell of
Indra used for charming it, Rama chopped off Kumbhakarna's remaining arm, appearing like the coil
of a serpent along with his uprooted palm-tree."
स कुम्भकर्णस्य भुजो निकृत्तः |
पपात भूमौ गिरिसंनिकाशः |
विवेष्टमानो निजघान वृक्षान् |
शैलाञ्शिलावानरराक्षसांश् च || ६-६७-१६२
पपात भूमौ गिरिसंनिकाशः |
विवेष्टमानो निजघान वृक्षान् |
शैलाञ्शिलावानरराक्षसांश् च || ६-६७-१६२
That Kumbhakarna's arm, which appeared like a hill, was chopped off and fell down on
the ground. Wallowing hither and thither, it dashed with trees, rocks, monkeys and demons."
तम् छिन्नबाहुम् समवेक्ष्य रामः |
समापतन्तम् सहसा नदन्तम् |
द्वावर्धचन्द्रौ निशितौ प्रगृह्य |
चिच्छेद पादौ युधि राक्षसस्य || ६-६७-१६३
समापतन्तम् सहसा नदन्तम् |
द्वावर्धचन्द्रौ निशितौ प्रगृह्य |
चिच्छेद पादौ युधि राक्षसस्य || ६-६७-१६३
Seeing Kumbhakarna with his arms chopped off, abruptly with a roar, coming upon him
and taking two sharp arrows with a shape of a half-moon each, Rama chopped off the feet of the
demon in that battle."
तौ तस्य पादौ प्रदिशो दिशश्च |
गिरेर्गुहाश्चैव महार्णवम् च |
लङ्काम् च सेनाम् कपिराक्षसानां |
विनादयन्तौ विनिपेततुश्च || ६-६७-१६४
गिरेर्गुहाश्चैव महार्णवम् च |
लङ्काम् च सेनाम् कपिराक्षसानां |
विनादयन्तौ विनिपेततुश्च || ६-६७-१६४
Creating a resound everywhere in all directions, even in hill-caves, in the great
ocean, in Lanka as also in the armies of monkeys and demons, Kumbhakarna's feet fell down."
निकृत्तबाहुर्विनिकृत्तपादो |
विदार्य वक्त्रं वडवामुखाभम् |
दुद्राव रामम् सहसाभिगर्जन् |
राहुर्यथा चन्द्रमिवान्तरिक्षे || ६-६७-१६५
विदार्य वक्त्रं वडवामुखाभम् |
दुद्राव रामम् सहसाभिगर्जन् |
राहुर्यथा चन्द्रमिवान्तरिक्षे || ६-६७-१६५
Widely opening his mouth like the mouth of a submarine fire and roaring, Kumbhakarna
whose arms and feet were cut off, ran (with thighs) quickly towards Rama, like Rahu the
seizer-demon going to seize the moon in the sky."
अपूरयत्तस्य मुखं शिताग्रै |
रामः शरैर्हेमपिनद्धपुङ्खैः |
स पूर्णवक्त्रो न शशाक वक्तुं |
चुकूज कृच्छ्रेण मुमोह चापि || ६-६७-१६६
रामः शरैर्हेमपिनद्धपुङ्खैः |
स पूर्णवक्त्रो न शशाक वक्तुं |
चुकूज कृच्छ्रेण मुमोह चापि || ६-६७-१६६
Rama filled up Kumbhakarna's mouth with sharply pointed arrows, having shafts
covered with gold. With his mouth full of arrows, Kumbhakarna was unable to speak. He moaned with
difficulty and even became unconscious."
अथाददे सूर्यमरीचिकल्पं |
स ब्रह्मदण्डान्तककालकल्पम् |
अरिष्टमैन्द्रं निशितम् सुपुङ्खं |
रामः शरं मारुततुल्यवेगम् || ६-६७-१६७
स ब्रह्मदण्डान्तककालकल्पम् |
अरिष्टमैन्द्रं निशितम् सुपुङ्खं |
रामः शरं मारुततुल्यवेगम् || ६-६७-१६७
Thereupon, that Rama got hold of an arrow spelled with a missile presided over by
Indra the lord of celestials, effulgent as sun's rays, resembling the rod of Brahma the lord of
creation as also the destructive Kala, the Time-Spirit, and having its speed equal to the wind."
तम् वज्रजाम्बूनदचारुपुङ्खं |
प्रदीप्तसूर्यज्वलनप्रकाशम् |
महेन्द्रवज्राशनितुल्यवेगं |
रामः प्रचिक्षेप निशाचराय || ६-६७-१६८
प्रदीप्तसूर्यज्वलनप्रकाशम् |
महेन्द्रवज्राशनितुल्यवेगं |
रामः प्रचिक्षेप निशाचराय || ६-६७-१६८
Rama discharged against the demon, that arrow, whose shaft was inlaid with diamonds
and gold, which was shining as the dazzling sun and fire set ablaze, and which vied with the speed
of Indra's thunderbolt."
स सायको राघवबाहुचोदितो |
दिशः स्वभासा दश सम्प्रकाशयन् |
विधूमवैश्वानरदीप्तदर्शनो |
जगाम शक्राशनितुल्यविक्रमः || ६-६७-१६९
दिशः स्वभासा दश सम्प्रकाशयन् |
विधूमवैश्वानरदीप्तदर्शनो |
जगाम शक्राशनितुल्यविक्रमः || ६-६७-१६९
That arrow, propelled by Rama's arm, with a terrific aspect like the smokeless fire,
having a formidable energy of Indra's thunderbolt and illuminating the ten quarters with its own
splendour, proceeded forward."
स तन्महापर्वतकूटसंनिभं |
सुवृत्तदंष्ट्रं चलचारुकुण्डलम् |
चकर्त रक्षोऽधिपतेः शिरस्तदा |
यथैव वृत्रस्य पुरा पुरन्दरः || ६-६७-१७०
सुवृत्तदंष्ट्रं चलचारुकुण्डलम् |
चकर्त रक्षोऽधिपतेः शिरस्तदा |
यथैव वृत्रस्य पुरा पुरन्दरः || ६-६७-१७०
That Rama slashed Kumbhakarna's head, which was looking like a huge mountain-peak,
having well-rounded tusks and with charming and quivering ear-rings, as like Indra the destroyer of
strong-holds, in the past, chopped off the head of Vritra, the demon of darkness and drought."
कुम्भकर्णशिरो भाति कुण्डलालम्कृतं महत् |
आदित्येऽभ्युदिते रात्रौ मध्यस्थ इव चन्द्रमाः || ६-६७-१७१
आदित्येऽभ्युदिते रात्रौ मध्यस्थ इव चन्द्रमाः || ६-६७-१७१
The large Kumbhakarna's head, adorned with ear-rings, shone like the moon being in
the middle, when the constellation, Punarvasu (presided over by Aditi the mother of gods and
consisting of twin-stars) has risen at the night."
तद्रामबाणाभिहतं पपात |
रक्षःशिरः पर्वतसंनिकाशम् |
बभञ्ज चर्यागृहगोपुराणि |
प्राकारमुच्चं तमपातयच्च || ६-६७-१७२
रक्षःशिरः पर्वतसंनिकाशम् |
बभञ्ज चर्यागृहगोपुराणि |
प्राकारमुच्चं तमपातयच्च || ६-६७-१७२
That demon's head, equal in size to a mountain, struck by Rama's arrow, fell down.
It broke the buildings on the king's high-way and their gates as also threw down that high
rampart."
तच्चातिकायं हिमवत्प्रकाशं |
रक्षस्तदा तोयनिधौ पपात |
ग्राहान् परान् मीनचयान्भुजंगमान् |
ममर्द भूमिम् च तथा विवेश || ६-६७-१७३
रक्षस्तदा तोयनिधौ पपात |
ग्राहान् परान् मीनचयान्भुजंगमान् |
ममर्द भूमिम् च तथा विवेश || ६-६७-१७३
Then, that colossal demon of a great splendour fell into the sea. It crushed the
principal alligators, beautiful fishes as also snakes and entered the bowels of the earth."
तस्मिर्हते ब्राह्मणदेवशत्रौ |
महाबले सम्यति कुम्भकर्णे |
चचाल भूर्भूमिधराश् च सर्वे |
हर्षाच्च देवास्तुमुलं प्रणेदुः || ६-६७-१७४
महाबले सम्यति कुम्भकर्णे |
चचाल भूर्भूमिधराश् च सर्वे |
हर्षाच्च देवास्तुमुलं प्रणेदुः || ६-६७-१७४
While that mighty Kumbhakarna, the enemy of brahmanas and celestials was killed in
battle, the earth and mountains shook. Even the celestials raised a tumultuous roar with joy."
ततस्तु देवर्षिमहर्षिपन्नगाः |
सुराश्च भूतानि सुपर्णगुह्यकाः |
सयक्षगन्धर्वगणा नभोगताः |
प्रहर्षिता राम पराक्रमेण || ६-६७-१७५
सुराश्च भूतानि सुपर्णगुह्यकाः |
सयक्षगन्धर्वगणा नभोगताः |
प्रहर्षिता राम पराक्रमेण || ६-६७-१७५
Then, saints of the celestial class, great sages*, serpents, gods, genii, Suparnas
(a class of bird-like beings of a semi-divine character), Guhyakas (another class of demi-gods),
including troops of Yakshas and Gandharvas (celestial musicians) standing in the sky, were rejoiced
at Rama's prowess.
ततस्तु ते तस्य वधेन भूरिणा |
मनस्विनो नैरृतराजबान्धवाः |
विनेदुरुच्छैर्व्यथिता रघूत्तमम् |
हरिं समीक्ष्यैव यथा मतङ्गजाः || ६-६७-१७६
मनस्विनो नैरृतराजबान्धवाः |
विनेदुरुच्छैर्व्यथिता रघूत्तमम् |
हरिं समीक्ष्यैव यथा मतङ्गजाः || ६-६७-१७६
Thereupon, at the mere sight of Rama, Ravana's relatives were perturbed at the
killing of Ravana of great intelligence and loudly roared, as elephants roar at the sight of a
lion."
स देवलोकस्य तमो निहत्य |
सूर्यो यथा राहुमुखाद्विमुक्तः |
तथा व्यभासीद्धरिसैन्यमध्ये |
निहत्य रामो यधि कुम्भकर्णम् || ६-६७-१७७
सूर्यो यथा राहुमुखाद्विमुक्तः |
तथा व्यभासीद्धरिसैन्यमध्ये |
निहत्य रामो यधि कुम्भकर्णम् || ६-६७-१७७
Having destroyed Kumbhakarna in battle, that Rama shone in the midst of the army of
monkeys, in the same way as the sun shines in the midst of the celestial world, having destroyed
darkness, duly getting delivered from the mouth of Rahu."
प्रहर्षमीयुर्बहवस्तु वानराः |
प्रबुद्धपद्मप्रतिमैरिवाननैः |
अपूजयन् राघवमिष्टभागिनं |
हते रिपौ भीमबले दुरासदे || ६-६७-१७८
प्रबुद्धपद्मप्रतिमैरिवाननैः |
अपूजयन् राघवमिष्टभागिनं |
हते रिपौ भीमबले दुरासदे || ६-६७-१७८
Several monkeys were highly rejoiced, with their faces flowing like full-blown
lotuses. They adored Rama, who was dangerous to be attacked and as a beloved young man, killed an
enemy possessing a terrible strength."
स कुम्भकर्णं सुरसैन्यमर्दनं |
महत्सु युद्धेष्वपराजितश्रमम् |
ननन्द हत्वा भरताग्रजो रणे |
महासुरं वृत्रमिवामराधिपः || ६-६७-१७९
महत्सु युद्धेष्वपराजितश्रमम् |
ननन्द हत्वा भरताग्रजो रणे |
महासुरं वृत्रमिवामराधिपः || ६-६७-१७९
By killing Kumbhakarna, who tormented the army of celestials and who was not
defeated at any time in great battles, Rama was rejoiced in the same way as Indra the lord of
celestials was rejoiced in killing Vritra, the great demon."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे सप्तषष्टितमः सर्गः