DONATE NOW - UPI
युद्ध-काण्ड > महोदर का कुम्भकरण पर आक्षेप
Mahodara excitedly speaks to Kumbhakarna about the true character of virtue, worldly
gain as well as sensuous pleasure in a person and supports Ravana for his actions. He advises
Kumbhakarna not to go single-handed to fight with mighty Rama, but to take the army with him.
Mahodara then suggests to Ravana a strategy to fulfill his purpose without a combat.
तदुक्तमतिकायस्य बलिनो बाहुशालिनः |
कुम्भकर्णस्य वचनम् श्रुत्वोवाच महोदरः || ६-६४-१
कुम्भकर्णस्य वचनम् श्रुत्वोवाच महोदरः || ६-६४-१
Hearing those words spoken by the mighty Kumbhakarna of colossal body and large
arms, Mahodara spoke as follows:
कुम्भकर्णकुले जातो धृष्टः प्राकृतदर्शनः |
अवलिप्तो न शक्नोषि कृत्यम् सर्वत्र वेदितुम् || ६-६४-२
अवलिप्तो न शक्नोषि कृत्यम् सर्वत्र वेदितुम् || ६-६४-२
"O Kumbhakarna! Though born in a good race, you are audacious, having the perception
of an ordinary man as also arrogant. You are unable to know the right to be done at all times."
न हि राजा न जानीते कुम्भकर्ण नयानयौ |
त्वम् तु कैशोरकाद्धृष्टः केवलम् वक्तुमिच्छसि || ६-६४-३
त्वम् तु कैशोरकाद्धृष्टः केवलम् वक्तुमिच्छसि || ६-६४-३
"O Kumbhakarna! It is not that the king does not know about the prudent and the
imprudent conducts. Due to childishness and audacity, you, on your part, are craving merely to
talk."
स्थानम् वृद्धिम् च हानिं च देशकालविभागवित् |
आत्मनश्च परेषाम् च बुध्यते राक्षसर्षभ || ६-६४-४
आत्मनश्च परेषाम् च बुध्यते राक्षसर्षभ || ६-६४-४
"The king of demons, knowing about apportioning of place and time, understands the
subject about strengthening and mining (of relationships) as well as his own position and the
position of others."
यत्तु शक्यं बलवता कर्तुं प्राकृतबुद्धिना |
अनुपासितवृद्धेन कः कुर्यात्तादृशं बुधः || ६-६४-५
अनुपासितवृद्धेन कः कुर्यात्तादृशं बुधः || ६-६४-५
"What would a wise man attempt to do that which cannot be achieved by a man of
ordinary intellect, though strong, does not sever his elders?"
यांस्तु धर्मार्थकामांस्त्वं ब्रवीषि पृथगाश्रयान् |
अवबोद्धुम् स्वभावेन न हि लक्षणमस्ति ते || ६-६४-६
अवबोद्धुम् स्वभावेन न हि लक्षणमस्ति ते || ६-६४-६
"You are speaking as though virtue, wealth and pleasure are dwelling separately (in
water-tight compartments). By their very nature, there is no accurate description to know those
things."
कर्म चैव हि सर्वेषाम् कारणानां प्रयोजनम् |
श्रेयः पापीयसाम् चात्र फलं भवति कर्मणाम् || ६-६४-७
श्रेयः पापीयसाम् चात्र फलं भवति कर्मणाम् || ६-६४-७
"Action alone is indeed the means to get all the consequences. Even sinful acts
spring up into a fruit of prosperity!"
निःश्रेयस फलावेव धर्मार्थावितरावपि |
अधर्मानर्थयोः प्राप्तिः फलम् च प्रत्यवायिकम् || ६-६४-८
अधर्मानर्थयोः प्राप्तिः फलम् च प्रत्यवायिकम् || ६-६४-८
"Acts instrumental to virtue and wealth as well as other acts (instrumental to
injustice and non-value) have just the prosperity as their fruit. But, acts instrumental to
injustice and non-value gain the fruit of offence of omission."
ऐहलौकिकपारत्र्यम् कर्म पुम्भिर्निषेव्यते |
कर्माण्यपि तु कल्प्यानि लभते काममास्थितः || ६-६४-९
कर्माण्यपि तु कल्प्यानि लभते काममास्थितः || ६-६४-९
Living beings reap the fruit of good actions in this and in the other world.
However, he who remains diligently devoted to actions with a view to attaining sensuous pleasure
enjoys blessing even in this life."
तत्र कॢप्तमिदम् राज्ञा हृदि कार्यं मतम् च नः |
शत्रौ हि साहसम् यत्स्यात्किमिवात्रापनीयते || ६-६४-१०
शत्रौ हि साहसम् यत्स्यात्किमिवात्रापनीयते || ६-६४-१०
"In such a situation, this act of pursuit of sensuous pleasure has been cherished in
his heart by the king and was approved by us. What violation is there in doing this daring act
against the enemy?"
एकस्यैवाभियाने तु हेतुर्यः प्रकृतस्त्वया |
तत्राप्यनुपपन्नम् ते वक्ष्यामि यदसाधु च || ६-६४-११
तत्राप्यनुपपन्नम् ते वक्ष्यामि यदसाधु च || ६-६४-११
"Regarding the reason which you have adduced for marching all alone for the
encounter, I shall tell you what is irrelevant and not so good."
येन पूर्वम् जनस्थाने बहवोऽतिबला हताः |
राक्षसा राघवम् तं त्वं कथमेको जयिष्यसि || ६-६४-१२
राक्षसा राघवम् तं त्वं कथमेको जयिष्यसि || ६-६४-१२
"How will you conquer, single-handed, that Rama by whom several mighty demons were
destroyed in Janasthana earlier."
ये पुरा निर्जितास्तेन जनस्थाने महौजसः |
राक्षसांस्तान्पुरे सर्वान्भीतानद्यापि पश्यसि || ६-६४-१३
राक्षसांस्तान्पुरे सर्वान्भीतानद्यापि पश्यसि || ६-६४-१३
"Are you not seeing those frightened demons (though highly energetic) who are now
staying in the City, but who were earlier conquered by Rama in Janasthana?"
तम् सिम्हमिव सङ्क्रुद्धं रामम् दशरथात्मजम् |
सर्पम् सुप्तमिवाबुध्ह्या प्रबोधयितुमिच्छसि || ६-६४-१४
सर्पम् सुप्तमिवाबुध्ह्या प्रबोधयितुमिच्छसि || ६-६४-१४
"Though you know that Rama, the son of Dsasratha, is like an enraged lion, you wish
to awaken a serpent, who is sleeping."
ज्वलन्तम् तेजसा नित्यं क्रोधेन च दुरासदम् |
कस्तं मृत्युमिवासह्यमासादयितुमर्हति || ६-६४-१५
कस्तं मृत्युमिवासह्यमासादयितुमर्हति || ६-६४-१५
"Who would be competent to approach that Rama, who is forever shining with a
splendour, dangerous to catch-up and as unbearable as death?"
संशयस्थमिदम् सर्वं शत्रोः प्रतिसमासने |
एकस्य गमनम् तत्र न हि मे रोचते तव || ६-६४-१६
एकस्य गमनम् तत्र न हि मे रोचते तव || ६-६४-१६
"Standing face-to-face with that enemy is all remaining in doubt. Going there
single-handed does not indeed find favour with me."
हीनार्थस्तु समृद्धार्थम् को रिपुं प्राकृतो यथा |
निश्चितम् जीवितत्यागे वशमानेतुमिच्छति || ६-६४-१७
निश्चितम् जीवितत्यागे वशमानेतुमिच्छति || ६-६४-१७
"Having lost his advantage, who would feel inclined to reduce to submission, an
enemy, who is rich in advantage and determined to lay down his life, as an ordinary person?"
यस्य नास्ति मनुष्येषु सदृशो राक्षसोत्तम |
कथमाशंससे योद्धुम् तुल्येनेन्द्रविवस्वतोः || ६-६४-१८
कथमाशंससे योद्धुम् तुल्येनेन्द्रविवस्वतोः || ६-६४-१८
"O Kumbhakarna, the foremost among the demons! How do you wish to combat with Rama,
with whom none in the human beings is equal and who is equal of Indra and the sun?"
एवमुक्त्वा तु सम्रब्धम् कुम्भकर्णं महोदरः |
उवाच रक्षसां मध्ये रावणो लोकरावणम् || ६-६४-१९
उवाच रक्षसां मध्ये रावणो लोकरावणम् || ६-६४-१९
Having thus spoken to the enraged Kumbhakarna, Mahodara on his part spoke as
follows, in the midst of demons, to Ravana, who made the people cry."
लब्ध्वा पुनस्ताम् वैदेहीम् किमर्थं त्वं प्रजल्पसि |
यदेच्छसि तदा सीता वशगा ते भविष्यति || ६-६४-२०
यदेच्छसि तदा सीता वशगा ते भविष्यति || ६-६४-२०
"Why are you delaying further, after having captured Seetha already? If you do so
wish, Seetha will be submissive to you."
दृष्टः कश्चिदुपायो मे सीतोपस्थानकारकः |
रुचितश्चेत्स्वया बुद्ध्या राक्षसेश्वर तम् शृणु || ६-६४-२१
रुचितश्चेत्स्वया बुद्ध्या राक्षसेश्वर तम् शृणु || ६-६४-२१
"Some strategy has been discovered by me, as a means of bringing her round. If it is
found agreeable to your intellect, then listen to it."
अहम् द्विजिह्वः सम्ह्रादी कुम्भकर्णो वितर्दनः |
पञ्चरामवधायैते निर्यान्तीत्यवघोषय || ६-६४-२२
पञ्चरामवधायैते निर्यान्तीत्यवघोषय || ६-६४-२२
"Announce (by a beat of drum in the city-streets) that myself, Dvijihva, Samhraadi,
Kumbhakarna and Vitardana these five demons are setting out for the battle to kill Rama."
ततो गत्वा वयम् युद्धम् दास्यामस्तस्य यत्नतः |
जेष्यामो यदि ते शत्रून्नोपायैः कृत्यमस्ति नः || ६-६४-२३
जेष्यामो यदि ते शत्रून्नोपायैः कृत्यमस्ति नः || ६-६४-२३
"Thereupon, having gone to the battle field deliberately, we shall give him a fight.
If we conquer your enemies, there is no need for any strategies to us."
अथ जीवति नः शत्रुर्वयम् च कृतसम्युगाः |
ततः समभिपत्स्यामो मनसा यत्समीक्षितुम् || ६-६४-२४
ततः समभिपत्स्यामो मनसा यत्समीक्षितुम् || ६-६४-२४
"Otherwise, if our enemy survives, we, who have engaged in the fight, then shall
implement the plan which was resolved by us in the mind."
वयम् युद्धादिहैष्यामो रुधिरेण समुक्षिताः |
विदार्या स्वातानुं बाणै रामनामाङ्कितैः शितैः || ६-६४-२५
विदार्या स्वातानुं बाणै रामनामाङ्कितैः शितैः || ६-६४-२५
"Moistened with blood on having our bodies torn with arrows marked with the name of
Rama engraved on them, we shall come back here from the battle."
भक्षितो राघवोऽस्माभिर्लक्ष्मणश्चेति वादिनः |
तव पादौ ग्रहीष्यामस्त्वं नः काम प्रपूरय || ६-६४-२६
तव पादौ ग्रहीष्यामस्त्वं नः काम प्रपूरय || ६-६४-२६
Saying "Rama as well as Lakshmana has been devoured by us", we shall clasp your
feet. You fully grant our desire."
ततोऽवघोषय पुरे गजस्कन्धेन पार्थिव |
हतो रामः सह भ्रात्रा ससैन्य इति सर्वतः || ६-६४-२७
हतो रामः सह भ्रात्रा ससैन्य इति सर्वतः || ६-६४-२७
"O king! Then, have it proclaimed by beating of trumpets in the entire city, on the
back of an elephant, that Rama has been killed along with his brother and his army."
प्रीतो नाम ततो भूत्वा भृत्यानाम् त्वमरिन्दम |
भोगांश्च परिवारांश्च कामांश्च वसुदापय || ६-६४-२८
भोगांश्च परिवारांश्च कामांश्च वसुदापय || ६-६४-२८
"O annihilator of enemies! Becoming pleased for the name-sake, arrange to bestow on
your servants, objects of enjoyment, other desired objects and gold."
ततो माल्यानि वासांसि वीराणाम् अनुलेपनम् |
देयम् च बहु योधेभ्यः स्वयं च मुदितः पिब || ६-६४-२९
देयम् च बहु योधेभ्यः स्वयं च मुदितः पिब || ६-६४-२९
"Then, present garlands, garments and cosmetics to champions as well as abundant
gifts to other warriors. Drink yourself delighted."
ततोऽस्मिन्बहुलीभूते कौलीने सर्वतो गते |
भक्षितः ससुह्ऱिद्रामो राक्षसैरिति विश्रुते || ६-६४-३०
प्रविश्याश्वास्य चापि त्वम् सीतां रहसि सान्त्वय |
धनधान्यैश्च कामैश्च रत्नैश्चैनां प्रलोभय || ६-६४-३१
भक्षितः ससुह्ऱिद्रामो राक्षसैरिति विश्रुते || ६-६४-३०
प्रविश्याश्वास्य चापि त्वम् सीतां रहसि सान्त्वय |
धनधान्यैश्च कामैश्च रत्नैश्चैनां प्रलोभय || ६-६४-३१
"When this thick rumour has gone to all sides that Rama along with his companions
have been devoured by the demons and you approach Seetha in private and restoring her to confidence
and even conciliating her, tempt her with gold and grain, as well as luxuries and precious
tones."
अनयोपधया राजन्भयशोकानुबन्धया |
अकामा त्वद्वशम् सीता नष्टनाथा गमिष्यति || ६-६४-३२
अकामा त्वद्वशम् सीता नष्टनाथा गमिष्यति || ६-६४-३२
"By this false pretence, creating fear and anguish, Seetha who thinks she lost her
husband, will submit reluctantly to your will."
रमनीयम् हि भर्तारं विनष्टमवगम्य सा |
नैराश्यात्स्त्रीलघुत्वाच्च त्वद्वशं प्रतिपत्स्यते || ६-६४-३३
नैराश्यात्स्त्रीलघुत्वाच्च त्वद्वशं प्रतिपत्स्यते || ६-६४-३३
"Believing that her charming husband is destroyed, Seetha from her hopelessness and
feminine feeling of flexibility, will come to your will."
सा पुरा सुखसम्वृद्धा सुखार्हा दुःखकर्षिता |
त्वय्यधीनः सुखम् ज्ञात्वा सर्वथोपगमिष्यति || ६-६४-३४
त्वय्यधीनः सुखम् ज्ञात्वा सर्वथोपगमिष्यति || ६-६४-३४
"Seetha, who grew up with comfort, who is deserving of happiness; but emaciated with
grief, knowing that her happiness depends on you, will by all means come near to you."
एतत्सुनीतं मम दर्शनेन
रामम् हि दृष्ट्वैव भवेदनर्थः |
इहैव ते सेत्स्यति मोत्सुकोभू |
र्महानयुद्धेन सुखस्य लाभः || ६-६४-३५
रामम् हि दृष्ट्वैव भवेदनर्थः |
इहैव ते सेत्स्यति मोत्सुकोभू |
र्महानयुद्धेन सुखस्य लाभः || ६-६४-३५
"After contemplating very well, I have conveyed like this. As soon as you see Rama,
a calamity will happen. While you stay here itself without fighting, you will obtain a great
benefit of happiness. Do not become restless."
अनष्टसैन्यो ह्यनवाप्तसंशयो
रिपूनयुद्धेन जयन् जनाधिप |
यशश्च पुण्यम् च महन्महीपते |
श्रियम् च कीर्तिं च चिरम् समश्नुते || ६-६४-३६
रिपूनयुद्धेन जयन् जनाधिप |
यशश्च पुण्यम् च महन्महीपते |
श्रियम् च कीर्तिं च चिरम् समश्नुते || ६-६४-३६
"O king! An emperor who conquers his enemies without losing his army, without
meeting with danger and without a combat will obtain for long, a great fame, merit, prosperity and
glory."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे चतुःषष्तितमः सर्गः