DONATE NOW - UPI
युद्ध-काण्ड > कुम्भकरण द्वारा रावण का संहार
Seeing Kumbhakarna coming with his colossal body and emitting a tremendous roar, the
monkeys scare away. Angada reassures the monkeys, who then return to the battle field to resume
fight. When the monkeys start attacking Kumbhakarna, the latter crushes some monkeys with rage.
Then again, the monkeys get frightened and run away in different directions. Angada then restores
the monkeys to confidence once more and all the monkeys stand awaiting the command of Angada.
स लङ्घायित्वा प्राकारम् गिरिकूटोपमो महान् |
निर्ययौ निगरात्तूत्णम् कुम्भकर्णो महाबलः || ६-६६-१
निर्ययौ निगरात्तूत्णम् कुम्भकर्णो महाबलः || ६-६६-१
That mighty Kumbhakarna, with his colossal body resembling the peak of a mountain,
having crossed the rampart, sallied forth from the city."
ननाद च महानादम् समुद्रमभिनादयन् |
विजयन्निव निर्घातान्विधमन्निव पर्वतान् || ६-६६-२
विजयन्निव निर्घातान्विधमन्निव पर्वतान् || ६-६६-२
Kumbhakarna emitted a roar, making the sea to reverberate, causing the mountains to
quake and drowning the thunder-claps, as it were."
तमवध्यं मघवता यमेन वरुणेन च |
प्रेक्ष्य भीमाक्षमायान्तं वानरा विप्रदुद्रुवुः || ६-६६-३
प्रेक्ष्य भीमाक्षमायान्तं वानरा विप्रदुद्रुवुः || ६-६६-३
Seeing that demons of terrific eyes who could not be destroyed either by Indra the
lord of celestials or by Yama the lord of death or by Varuna the god of water, the monkeys ran
away."
तांस्तु विद्रवतो दृष्ट्वा वालिपुत्रोऽङ्गदोऽब्रवीत् |
नलं नीलं गवाक्षं च कुमुदं च महाबलम् || ६-६६-४
नलं नीलं गवाक्षं च कुमुदं च महाबलम् || ६-६६-४
Seeing them running away, Angada the prince spoke to Nala, Neela, Gavaksha and the
mighty Kumuda as follows:
आत्मानमत्र विस्मृत्य वीर्याण्यभिजनानि च |
क्व गच्छत भयत्रस्ताः प्राकृता हरयो यथा || ६-६६-५
क्व गच्छत भयत्रस्ताः प्राकृता हरयो यथा || ६-६६-५
"Where do you go, forgetting your own dignities as also nobilities of birth and
trembling with fear like common monkeys?"
साधु सौम्या निवर्तध्वं किं प्राणान्परिरक्षथ |
नालं युद्धाय वै रक्षो महतीयं विभीषिकाः || ६-६६-६
नालं युद्धाय वै रक्षो महतीयं विभीषिकाः || ६-६६-६
"O auspicious monkeys! Please return! Why do you so fully guard your lives? This
demon is not competent for a combat. He is merely a great toy of terror."
महतीमुत्थितामेनां राक्षसानां विभीषिकाम् |
विक्रमाद्विधमिष्यामो निवर्तध्वं प्लवङ्गमाः || ६-६६-७
विक्रमाद्विधमिष्यामो निवर्तध्वं प्लवङ्गमाः || ६-६६-७
"O monkeys! By our prowess, we shall destroy this giant toy produced by demons. Come
back!"
कृच्छ्रेण तु समाश्वास्य सङ्गम्य च ततस्ततः |
वृक्षाद्रिहस्ता हरयः सम्प्रतस्थू रणाजिरम् || ६-६६-८
वृक्षाद्रिहस्ता हरयः सम्प्रतस्थू रणाजिरम् || ६-६६-८
Reconciling themselves with some difficulty, the monkeys, from all sides, assembled
together at a place and snatching some trees, the monkeys for their part, towards the
battle-field."
ते निवृत्य तु सङ्क्रुद्धाः कुम्भकर्णं वनौकसः |
निजघ्नुः परमक्रुद्धाः समदा इव कुञ्जराः || ६-६६-९
निजघ्नुः परमक्रुद्धाः समदा इव कुञ्जराः || ६-६६-९
Like elephants in rut, those monkeys, having came back, hurriedly hit Kumbhakarna,
very much enraged as they were."
प्रांशुभिर्गिरिशृङ्गैश्च शिलाभिश्च महाबलाः |
पादपैः पुष्पिताग्रैश्च हन्यमानो न कम्पते || ६-६६-१०
पादपैः पुष्पिताग्रैश्च हन्यमानो न कम्पते || ६-६६-१०
The mighty Kumbhakarna, though assaulted with lofty mountain-tops, rocks and trees
with blossoms at their ends, stood unshaken."
तस्य गात्रेषु पतिता भिद्यन्ते शतशः शिलाः |
पादपाः पुष्पिताग्राश्च भग्नाः पेतुर्महीतले || ६-६६-११
पादपाः पुष्पिताग्राश्च भग्नाः पेतुर्महीतले || ६-६६-११
Many rocks, fallen on his limbs, got burst into pieces. The trees, with blossoms at
their ends, were broken and fell shattered on the floor."
सोऽपि सैन्यानि सङ्क्रुद्धो वानराणां महौजसाम् |
ममन्थ परमायत्तो वनान्यग्निरिवोत्थितः || ६-६६-१२
ममन्थ परमायत्तो वनान्यग्निरिवोत्थितः || ६-६६-१२
Kumbhakarna too, very much enraged, crushed the ranks of monkeys though they were
greatly energetic, with his extreme exertion even as a rising fire would consume the woods."
लोहितार्द्रास्तु बहवः शेरते वानरर्षभाः |
निरस्ताः पतिता भूमौ ताम्रपुष्पा इव द्रुमाः || ६-६६-१३
निरस्ताः पतिता भूमौ ताम्रपुष्पा इव द्रुमाः || ६-६६-१३
Many of the foremost among the monkeys lay on the ground, bathed in blood as they
were, fallen like trees with crimson flowers, when tossed up by the demon."
लङ्घयन्तः प्रधावन्तो वानरा नावलोकयन् |
के चित्समुद्रे पतिताः के चिद्गगनमाश्रिताः || ६-६६-१४
के चित्समुद्रे पतिताः के चिद्गगनमाश्रिताः || ६-६६-१४
Some monkeys, while jumping and running away, did not look back. Some fell in the
ocean. Some inhabited the sky."
वध्यमानास्तु ते वीरा राक्षसेन बलीयसा |
सागरं येन ते तीर्णाः पथा तेनैव दुद्रुवुः || ६-६६-१५
सागरं येन ते तीर्णाः पथा तेनैव दुद्रुवुः || ६-६६-१५
While that demon was killing some warriors of monkeys playfully, some others ran
away by the same route, by which they earlier crossed the ocean."
ते स्थलानि तथा निम्नं विषण्णवदना भयात् |
ऋक्षा वृक्षान्समारूढाः के चित्पर्वतमाश्रिताः || ६-६६-१६
ऋक्षा वृक्षान्समारूढाः के चित्पर्वतमाश्रिताः || ६-६६-१६
While some monkeys becoming pale-faced due to fear, inhabited the mounds and the low
grounds, some bears ascended the trees. Some escaped to a hill."
ममज्जुरर्णवे के चिद्गुहाः के चित्समाश्रिताः |
निषेदुः प्लवगाः के चित्के चिन्नैवावतस्थिरे || ६-६६-१७
केचिद्भूमौ निपतिताः केचित्सुप्ता मृता इव |
निषेदुः प्लवगाः के चित्के चिन्नैवावतस्थिरे || ६-६६-१७
केचिद्भूमौ निपतिताः केचित्सुप्ता मृता इव |
Some were drowned in the ocean. Some had recourse into the caves. Some others
escaped. Some could not even stand stable on the ground. Some fell down. Some lied down, as though
they were dead."
तान्समीक्ष्याङ्गदो भङ्गान्वानरानिदमब्रवीत् || ६-६६-१८
अवतिष्ठत युध्यामो निवर्तध्वं प्लवङ्गमाः |
अवतिष्ठत युध्यामो निवर्तध्वं प्लवङ्गमाः |
Seeing those monkeys disorderly retreated, Angada spoke these words, "Stay. We shall
carry on the battle. Come back."
भग्नानां वो न पश्यामि परिगम्य महीमिमाम् || ६-६६-१९
स्थानं सर्वे निवर्तध्वं किं प्राणान्परिरक्षथ |
स्थानं सर्वे निवर्तध्वं किं प्राणान्परिरक्षथ |
"I do not catch sight of any place for you, who have retreated, even if you roam
over the entire earth. Let all of you come back. Why do you safeguard your lives?"
निरायुधानां द्रवतामसङ्गगतिपौरुषाः || ६-६६-२०
दारा ह्यपहसिष्यन्ति स वै घातस्तु जीविताम् |
दारा ह्यपहसिष्यन्ति स वै घातस्तु जीविताम् |
"O valiant monkeys, moving without hindrances! Your wives, seeing you running away
leaving your weapos aside, will mock at you. It is indeed a death for those who lived well."
कुलेषु जाताः सर्वे स्म विस्तीर्णेषु महत्सु च || ६-६६-२१
क्व गच्छत भयत्रस्ताः प्राकृता हरयो यथा |
अनार्याः खलु यद्भीतास्त्यक्त्वा वीर्यं प्रधावत || ६-६६-२२
क्व गच्छत भयत्रस्ताः प्राकृता हरयो यथा |
अनार्याः खलु यद्भीतास्त्यक्त्वा वीर्यं प्रधावत || ६-६६-२२
"All of us are born in distinguished races; which are well developed. Where to you
go frightened, like ordinary monkeys? As you are running away with fear, leaving all your valour,
you are indeed unworthy of honour."
विकत्थनानि वो यानि यदा वै जनसंसदि |
तानि वः क्व च यतानि सोदग्राणि महान्ति च || ६-६६-२३
तानि वः क्व च यतानि सोदग्राणि महान्ति च || ६-६६-२३
"Where did those boasting words of you melt away, in which you highly projected
yourself in front of the people just before coming for the battle?
भीरुप्रवादाः श्रूयन्ते यस्तु जीवति धिक्कृतः |
मार्गः सत्पुरुषैर्जुष्टः सेव्यतां त्यज्यतां भयम् || ६-६६-२४
मार्गः सत्पुरुषैर्जुष्टः सेव्यतां त्यज्यतां भयम् || ६-६६-२४
"The cowards, who survive even after being reproached, have to hear slanders from
the people. Let the path trodden by the good people be followed. Let your fear be abandoned."
शयामहे वा निहताः पृथिव्यामल्पजीविताः |
प्राप्नुयामो ब्रह्मलोकम् दुष्प्रपम् च कुयोधिभिः || ६-६६-२५
प्राप्नुयामो ब्रह्मलोकम् दुष्प्रपम् च कुयोधिभिः || ६-६६-२५
"If our longevity is short, we shall lie down, being killed by the enemies, on the
earth and reach the realm of Brahma (residence of pious spirits), which is difficult to be attained
by bad warriors."
अवाप्नुयामः कीर्तिम् वा निहत्वा शत्रुमाहवे |
निहता वीरलोकस्य भोक्ष्यामो वसु वानराः || ६-६६-२६
निहता वीरलोकस्य भोक्ष्यामो वसु वानराः || ६-६६-२६
"O monkeys! We shall obtain glory by killing our enemies in battle or if killed on
the other hand, we shall enjoy the heaven, attained by the warriors."
न कुम्भकर्णः काकुत्स्थं दृष्ट्वा जीवन्गमिष्यति |
दीप्यमानमिवासाद्य पतङ्गो ज्वलनं यथा || ६-६६-२७
दीप्यमानमिवासाद्य पतङ्गो ज्वलनं यथा || ६-६६-२७
"Coming face to face with Rama, Kumbhakarna will not go back alive, any more than a
moth meeting a blazing fire."
पलायनेन चोद्दिष्टाः प्राणान्रक्षामहे वयम् |
एकेन बहवो भग्ना यशो नाशं गमिष्यति || ६-६६-२८
एकेन बहवो भग्ना यशो नाशं गमिष्यति || ६-६६-२८
"If we, in large numbers, who are intended to fight, are conquered by one person
alone and if we protect our lives by running away, our glory will undergo a damage."
एवं ब्रुवाणं तं शूरमङ्गदं कनकाङ्गदम् |
द्रवमाणास्ततो वाक्यमूचुः शूरविगर्हितम् || ६-६६-२९
द्रवमाणास्ततो वाक्यमूचुः शूरविगर्हितम् || ६-६६-२९
Then, those fleeing monkeys spoke the following words, which were contemptible by
the warriors, to that valiant Angada, who was adorneed with golden armlets."
कृतं नः कदनं घोरं कुम्भकर्णेन रक्षसा |
न स्थानकालो गच्छामो दयितं जीवितं हि नः || ६-६६-३०
न स्थानकालो गच्छामो दयितं जीवितं हि नः || ६-६६-३०
"For us, it is enough of this terrific battle with Kumbhakarna, the demon. It is not
the proper time to stay back but it is to time to go away. Life is indeed dear to us."
एतावदुक्त्वा वचनं सर्वे ते भेजिरे दिशः |
भीमं भीमाक्षमायान्तं दृष्ट्वा वानरयूथपाः || ६-६६-३१
भीमं भीमाक्षमायान्तं दृष्ट्वा वानरयूथपाः || ६-६६-३१
Seeing that terrific Kumbhakarna coming with his dreadful eyes, all those commanders
of monkey-troops, speaking words only thus far, scattered in all directions."
द्रवमाणास्तु ते वीरा अङ्गदेन वलीमुखाः |
सान्त्वैश्च बहुमानैश्च ततः सर्वे निवर्तिताः || ६-६६-३२
सान्त्वैश्च बहुमानैश्च ततः सर्वे निवर्तिताः || ६-६६-३२
Thereafter, with the coaxing words and inferential arguments by Angada, all those
fleeing commanders of monkeys turned back."
प्रहर्षमुपनीताश्च वालिपुत्रेण धीमता |
आज्ञाप्रतीक्षास्तुस्थुश्च सर्वे वानरयूथपाः || ६-६६-३३
आज्ञाप्रतीक्षास्तुस्थुश्च सर्वे वानरयूथपाः || ६-६६-३३
Having been cheered up by the intellectual Angada, all those commanders of the
army-troops stood awaiting his command."
ऋषभशरभमैन्दधूम्रनीलाः |
कुमुदसुषेणगवाक्षरम्भताराः|
द्विविदपनसवायुपुत्रमुख्यास् |
त्वरिततराभिमुखं रणं प्रयाताः || ६-६६-३४
कुमुदसुषेणगवाक्षरम्भताराः|
द्विविदपनसवायुपुत्रमुख्यास् |
त्वरिततराभिमुखं रणं प्रयाताः || ६-६६-३४
Rishabha, Sharabha, Mainda, Dhumra, Neela, Kumuda, sushena, Gavaksha, Rambha, Tara
and more particularly Dvipada, Panasa and hanuma marched ahead very quickly, with their faces
turned towards the battle."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये युद्धकाण्डे षट्षष्टितमः सर्गः