DONATE NOW - UPI
सुन्दर-काण्ड > सीताजी का श्री राम के चिन्हों व गुणों का पूछताछ
Seetha asks Hanuma to describe the various characteristics of Rama and Lakshmana. Hanuma describes
n detail to Seetha the appearance and qualities of Rama and Lakshmana. Hanuma also gives an account of how a friendship
developed between Rama and Lakshmana as well as Sugreeva the Lord of monkeys. Hanuma also narrates his own life-story
from the time he was born till his role as a minister of Sugreeva. He ends the story with his sight of Seetha
in Lanka.
ताम् तु राम कथाम् श्रुत्वा वैदेही वानर ऋषभात् |
उवाच वचनम् सान्त्वम् इदम् मधुरया गिरा || ५-३५-१
उवाच वचनम् सान्त्वम् इदम् मधुरया गिरा || ५-३५-१
Hearing that narration about Rama from Hanuma the excellent of monkeys, Seetha in a sweet voice
spoke the following gentle words:
क्व ते रामेण संसर्गः कथम् जानासि लक्ष्मणम् |
वानराणाम् नराणाम् च कथम् आसीत् समागमः || ५-३५-२
वानराणाम् नराणाम् च कथम् आसीत् समागमः || ५-३५-२
"Where was your contact with Rama? How do you know Lakshmana? How did the union between monkeys
and men arise?"
यानि रामस्य लिन्गानि लक्ष्मणस्य च वानर |
तानि भूयः समाचक्ष्व न माम् शोकः समाविशेत् || ५-३५-३
तानि भूयः समाचक्ष्व न माम् शोकः समाविशेत् || ५-३५-३
"O Hanuma! What are the characteristics of Rama and Lakshmana? Narrate them to me, so that sorrow
will not take possession of me again."
कीदृशम् तस्य संस्थानम् रूपम् रामस्य कीदृशम् |
कथम् ऊरू कथम् बाहू लक्ष्मणस्य च शंस मे || ५-३५-४
कथम् ऊरू कथम् बाहू लक्ष्मणस्य च शंस मे || ५-३५-४
"Of what kind was the appearance of that Rama and of Lakshmana? Of what kind was their form? How
were the thighs? How were the arms? Tell me."
एवम् उक्तः तु वैदेह्या हनूमान् मारुत आत्मजः |
ततो रामम् यथा तत्त्वम् आख्यातुम् उपचक्रमे || ५-३५-५
ततो रामम् यथा तत्त्वम् आख्यातुम् उपचक्रमे || ५-३५-५
Hearing the words of Seetha, Hanuma, the son of wind-god, then started to describe Rama according
to his actual state (as follows):
जानन्ती बत दिष्ट्या माम् वैदेहि परिपृच्छसि |
भर्तुः कमल पत्र अक्षि सम्ख्यानम् लक्ष्मणस्य च || ५-३५-६
भर्तुः कमल पत्र अक्षि सम्ख्यानम् लक्ष्मणस्य च || ५-३५-६
"O Seetha having eyes resembling lotus leaves! By my fortune, you are enquiring about the appearance
of Rama your husband and Lakshmana, eventhough you know about them. Alas! what a pleasure!"
यानि रामस्य चिह्नानि लक्ष्मणस्य च यानि वै |
लक्षितानि विशाल अक्षि वदतः शृणु तानि मे || ५-३५-७
लक्षितानि विशाल अक्षि वदतः शृणु तानि मे || ५-३५-७
"O the large eyed Seetha! I tell the characteristics of Rama and Lakshmana as I recognized them;
hear them from me."
रामः कमल पत्र अक्षः सर्व भूत मनो हरः |
रूप दाक्षिण्य सम्पन्नः प्रसूतो जनक आत्मजे || ५-३५-८
रूप दाक्षिण्य सम्पन्नः प्रसूतो जनक आत्मजे || ५-३५-८
"O Seetha the daughter of Janaka! Rama has his eyes resembling the petals of a lotus. He has a
handsomeness, attracting the hearts of all living beings. He is endowed with grace and dexterity, by birth."
तेजसा आदित्य सम्काशः क्षमया पृथिवी समः |
बृहस्पति समो बुद्ध्या यशसा वासव उपमः || ५-३५-९
बृहस्पति समो बुद्ध्या यशसा वासव उपमः || ५-३५-९
"He is equal to the sun in splendour, earth in endurance, Brihaspati in intelligence and Indra
in fame."
रक्षिता जीव लोकस्य स्व जनस्य च रक्षिता |
रक्षिता स्वस्य वृत्तस्य धर्मस्य च परम् तपः || ५-३५-१०
रक्षिता स्वस्य वृत्तस्य धर्मस्य च परम् तपः || ५-३५-१०
"Rama the tormentator of his adversaries, is a protector of the world of beings, further protecting
his own people. He is the protector of his own behaviour and righteousness.
रामो भामिनि लोकस्य चातुर्वर्ण्यस्य रक्षिता |
मर्यादानाम् च लोकस्य कर्ता कारयिता च सः || ५-३५-११
मर्यादानाम् च लोकस्य कर्ता कारयिता च सः || ५-३५-११
"O Seetha! Rama is the protector of the four castes of the world. He is the doer and also the agent
for the people's propriety of conduct."
अर्चिष्मान् अर्चितो अत्यर्थम् ब्रह्म चर्य व्रते स्थितः |
साधूनाम् उपकारज्ञः प्रचारज्ञः च कर्मणाम् || ५-३५-१२
साधूनाम् उपकारज्ञः प्रचारज्ञः च कर्मणाम् || ५-३५-१२
"Rama is a resplendent man. He is respected exceedingly. He is established in a vow of chastity.
He knows how to do good to virtuous people. He knows the application and advantage of his actions."
राज विद्या विनीतः च ब्राह्मणानाम् उपासिता |
श्रुतवान् शील सम्पन्नो विनीतः च परम् तपः || ५-३५-१३
श्रुतवान् शील सम्पन्नो विनीतः च परम् तपः || ५-३५-१३
"He is well trained in statesmanship. He honours brahmins, the priestly class. He possesses sacred
knowledge. He is endowed with good conduct. He is a modest man. He torments his adversaries."
यजुः वेद विनीतः च वेदविद्भिः सुपूजितः |
धनुः वेदे च वेदे च वेद अन्गेषु च निष्ठितः || ५-३५-१४
धनुः वेदे च वेदे च वेद अन्गेषु च निष्ठितः || ५-३५-१४
"He got trained in Yajurveda, the sacrificial Veda. He is highly honoured by those well-versed
in Vedas. He is skilled in Dhanurveda, the science of archery, other Vedas and the six limbs* of Vedangas."
विपुल अंसो महाबाहुः कम्बु ग्रीवः शुभ आननः |
गूढ जत्रुः सुताम्र अक्षो रामो देवि जनैः श्रुतः || ५-३५-१५
गूढ जत्रुः सुताम्र अक्षो रामो देवि जनैः श्रुतः || ५-३५-१५
"O princess! Rama is a broad shouldered and a long-armed man. He has a shell-like neck. He has
a handsome countenance. He has a hidden collar-bone. He has beautiful red eyes. His fame is heard about by people."
दुन्दुभि स्वन निर्घोषः स्निग्ध वर्णः प्रतापवान् |
समः सम विभक्त अन्गो वर्णम् श्यामम् समाश्रितः || ५-३५-१६
समः सम विभक्त अन्गो वर्णम् श्यामम् समाश्रितः || ५-३५-१६
"He has a voice like the sound of a kettle-drum. He has a shining skin. He is full of splendour.
He is square-built. His limbs are built symmetrically. He is endowed with a dark-brown complexion."
त्रिस्थिरः त्रिप्रलम्बः च त्रिसमः त्रिषु च उन्नतः |
त्रिवलीवान् त्र्यवनतः चतुः व्यन्गः त्रिशीर्षवान् || ५-३५-१७
त्रिवलीवान् त्र्यवनतः चतुः व्यन्गः त्रिशीर्षवान् || ५-३५-१७
"He is ever firm in three limbs (viz. the breast, waist and fist), long in three (viz. the breast,
waist and fist), long in three (viz. the eyebrows, arms and soles), uniform in three (viz. his locks, testical
and knees, elevated in three (viz. his breast, rim of his navel and lower abdomen), coppery in three of the navel
and the lower abdomen), coppery in three (viz. the rims of his eyes, nails, palms and soles), soft in three (viz.
the lines on his soles, hair and the end of the membrane virile) and always deep in three (viz. the voice, gait
and the navel)."
त्रिवलीवांस्त्र्यवनतश्चतुर्व्यङ्गस्त्रिशीर्षवान् |
चतुष्कलश्चतुर्लेखश्चतुष्किष्कुश्चतुःसमः || ५-३५-१८
चतुष्कलश्चतुर्लेखश्चतुष्किष्कुश्चतुःसमः || ५-३५-१८
"He has three folds in the skin of his neck and belly. He is depressed at three places (viz. the
middle of his soles, the lines on his soles and the nipples). He is undersized at four places (viz. the neck,
membran virile, the back and the shanks). He is endowed with three spirals in the hair of his head. He has four
lines at the root of his thumb (denoting his proficiency in the four Vedas). He has four lines on his forehead
(indicating longevity). He is four cubits high (96 inches). He has four pairs of limbs (viz. the cheeks, arms,
shanks and knees) equally matched."
चतुष् कलः चतुः लेखः चतुष् किष्कुः चतुः समः |
चतुर्दश सम द्वन्द्वः चतुः दष्टः चतुः गतिः || ५-३५-१९
चतुर्दश सम द्वन्द्वः चतुः दष्टः चतुः गतिः || ५-३५-१९
"He has fourteen other pairs of limbs (viz. the eye brows, nostrils, eyes, ears, lips, nipples,
elbows, wrists, knees testicles, lions, hands, feet and thighs) equally matched. The four large teeth at both
the ends of his upper and lower jaws are very sharp. He walks in four gaits (resembling the walks of a lion, a
tiger, an elephant and a bull). He is endowed with excellent lips, chin and nose. He has five glossy limbs (viz.
the hair, eyes, teeth, skin and soles). He has eight long limbs (viz. the arms, fingers and toes, eyes and ears,
thighs and shanks).
दश पद्मो दश बृहत् त्रिभिः व्याप्तो द्वि शुक्लवान् |
षड् उन्नतो नव तनुः त्रिभिः व्याप्नोति राघवः || ५-३५-२०
षड् उन्नतो नव तनुः त्रिभिः व्याप्नोति राघवः || ५-३५-२०
"Rama has ten lotus-like limbs (viz. the countenance, the mouth, the eyes, the tongue, lips, palate,
breasts, nails, the hands and the feet). He has ten ample limbs (viz. the chest, the head, the forehead, the neck,
the arms, the heart, the mouth the feet, the back and the ears). He is spread through by reason of three (viz.
splendour, renown and glory). He is doubly pure (on father's and mother's side). He is elevated in six limbs (viz.
the flanks, the abdomen, the breast, the nose, the shoulders and the forehead). He is small, thin, fine or sharp
in nine (viz. the hair, the moustaches and the beard, nails the hair on the body, the skin, the finger-joints,
the membrum virile, acumen and perception). He pursues religious merit, worldly riches and the sensuous delight
in three periods (viz. the forenoon, midday and afternoon).
सत्य धर्म परः श्रीमान् सम्ग्रह अनुग्रहे रतः |
देश काल विभागज्ञः सर्व लोक प्रियम् वदः || ५-३५-२१
देश काल विभागज्ञः सर्व लोक प्रियम् वदः || ५-३५-२१
"Rama is engrossed in truth and righteousness. He is a prosperous man. He is interested in reception
and facilitation. He knows how to apportion place and time. He speaks affectionately with all."
भ्राता च तस्य द्वैमात्रः सौमित्रिः अपराजितः |
अनुरागेन रूपेण गुणैः चैव तथा विधः || ५-३५-२२
अनुरागेन रूपेण गुणैः चैव तथा विधः || ५-३५-२२
"The invincible Lakshmana, the son of Rama's step-mother and Rama's brother, is resembling Rama
in appearance, affection and in qualities."
तावुभौ नरशार्डूलौ त्वद्दर्शनसमुत्सुकौ |
विचिन्वनौ महीम् कृत्स्नामस्माभिरभिसम्गातौ || ५-३५-२३
विचिन्वनौ महीम् कृत्स्नामस्माभिरभिसम्गातौ || ५-३५-२३
"Rama and Lakshmana, the two tigers among men, very anxiously desirous of seeing you and searching
all over the earth, came in contact with us."
त्वाम् एव मार्गमाणो तौ विचरन्तौ वसुम् धराम् |
ददर्शतुः मृग पतिम् पूर्वजेन अवरोपितम् || ५-३५-२४
ऋश्यमूकस्य पृष्ठे तु बहु पादप सम्कुले |
भ्रातुः भार्य आर्तम् आसीनम् सुग्रीवम् प्रिय दर्शनम् || ५-३५-२५
ददर्शतुः मृग पतिम् पूर्वजेन अवरोपितम् || ५-३५-२४
ऋश्यमूकस्य पृष्ठे तु बहु पादप सम्कुले |
भ्रातुः भार्य आर्तम् आसीनम् सुग्रीवम् प्रिय दर्शनम् || ५-३५-२५
"Those two brothers Rama and Lakshmana, wandering only in search of you all over the earth, saw
Sugreeva the Lord of monkeys, sitting on the top of Rishyamuka mountain, filled with several trees, having been
dethroned by his elder brother, oppressed with fear, but who was pleasant to the sight."
वयम् तु हरि राजम् तम् सुग्रीवम् सत्य सम्गरम् |
परिचर्यामहे राज्यात् पूर्वजेन अवरोपितम् || ५-३५-२६
परिचर्यामहे राज्यात् पूर्वजेन अवरोपितम् || ५-३५-२६
"We for one are serving that Sugreeva, the Lord of monkeys, who was true to his promise, but was
dethroned from the kingdom from his elder brother."
ततः तौ चीर वसनौ धनुः प्रवर पाणिनौ |
ऋश्यमूकस्य शैलस्य रम्यम् देशम् उपागतौ || ५-३५-२७
ऋश्यमूकस्य शैलस्य रम्यम् देशम् उपागतौ || ५-३५-२७
"In the meanwhile, those two brothers Rama and Lakshmana, wearing clothes made of bark and arming
the best bows, came to the charming place of Rishyamuka mountain."
स तौ दृष्ट्वा नर व्याघ्रौ धन्विनौ वानर ऋषभः |
अभिप्लुतो गिरेः तस्य शिखरम् भय मोहितः || ५-३५-२८
अभिप्लुतो गिरेः तस्य शिखरम् भय मोहितः || ५-३५-२८
"Seeing Rama and Lakshmana, the excellent of men, coming with bows in hand, that Sugreeva the best
of monkeys was deluded with fear and jumped over to the hill-top of that mountain."
ततः स शिखरे तस्मिन् वानर इन्द्रो व्यवस्थितः |
तयोः समीपम् माम् एव प्रेषयामास सत्वरः || ५-३५-२९
तयोः समीपम् माम् एव प्रेषयामास सत्वरः || ५-३५-२९
"Thereafter, stationed on that hill-top, that Sugreeva the lord of monkeys, very soon sent me only,
to approach those two brothers."
ताव् अहम् पुरुष व्याघ्रौ सुग्रीव वचनात् प्रभू |
रूप लक्षण सम्पन्नौ कृत अञ्जलिः उपस्थितः || ५-३५-३०
रूप लक्षण सम्पन्नौ कृत अञ्जलिः उपस्थितः || ५-३५-३०
"On that command of Sugreeva, I reached saluting those two brothers, Rama and Lakshmana the excellent
and capable men, endowed with good form and characteristics."
तौ परिज्ञात तत्त्व अर्थौ मया प्रीति समन्वितौ |
पृष्ठम् आरोप्य तम् देशम् प्रापितौ पुरुष ऋषभौ || ५-३५-३१
पृष्ठम् आरोप्य तम् देशम् प्रापितौ पुरुष ऋषभौ || ५-३५-३१
"Those two brothers, Rama and Lakshmana, the excellent among men, were fully endowed with kindness,
after knowing the exact position about Sugreeva. Then, I made Rama and Lakshmana to ascend on my back and took
them to Sugreeva's place."
निवेदितौ च तत्त्वेन सुग्रीवाय महात्मने |
तयोः अन्योन्य सम्भाषात् भृशम् प्रीतिः अजायत || ५-३५-३२
तयोः अन्योन्य सम्भाषात् भृशम् प्रीतिः अजायत || ५-३५-३२
"I informed the high-souled Sugreeva about the true position of Rama and Lakshmana. After a mutual
conversation between those two brothers and Sugreeva, a great friendship developed among them."
ततस्तौ प्रीतिसंपन्नौ हरि ईश्वर नर ईश्वरौ |
परस्पर कृत आश्वासौ कथया पूर्व वृत्तया || ५-३५-३३
परस्पर कृत आश्वासौ कथया पूर्व वृत्तया || ५-३५-३३
"Thus endowed with friendship, Sugreeva the lord of monkeys and Rama the best of men, by talking
together of their earlier occurrences, developed mutual confidence."
तम् ततः सान्त्वयामास सुग्रीवम् लक्ष्मण आग्रजः |
स्त्री हेतोः वालिना भ्रात्रा निरस्तम् उरु तेजसा || ५-३५-३४
स्त्री हेतोः वालिना भ्रात्रा निरस्तम् उरु तेजसा || ५-३५-३४
"Thereafter, that Rama the elder brother of Lakshmana, through the extremely effulgent Vali the
brother of Sugreeva, consoled Sugreeva who was earlier expelled from the kingdom; (by Vali), for the sake of Ruma
a woman."
ततः त्वन् नाशजम् शोकम् रामस्य अक्लिष्ट कर्मणः |
लक्ष्मणो वानर इन्द्राय सुग्रीवाय न्यवेदयत् || ५-३५-३५
लक्ष्मणो वानर इन्द्राय सुग्रीवाय न्यवेदयत् || ५-३५-३५
"Then, Lakshmana informed Sugreeva the king of monkeys about the sadness of Rama, (who is unwearied
in action), born out of your disappearance."
स श्रुत्वा वानर इन्द्रः तु लक्ष्मणेन ईरितम् वचः |
तदा आसीन् निष्प्रभो अत्यर्थम् ग्रह ग्रस्त इव अंशुमान् || ५-३५-३६
तदा आसीन् निष्प्रभो अत्यर्थम् ग्रह ग्रस्त इव अंशुमान् || ५-३५-३६
"Hearing the words of Lakshmana, Sugreeva then became highly dim-witted, as the sun becomes dim
when overpowered by an eclipse."
ततः त्वत् गात्र शोभीनि रक्षसा ह्रियमाणया |
यानि आभरण जालानि पातितानि मही तले || ५-३५-३७
तानि सर्वाणि रामाय आनीय हरि यूथपाः |
सम्हृष्टा दर्शयाम् आसुः गतिम् तु न विदुः तव || ५-३५-३८
यानि आभरण जालानि पातितानि मही तले || ५-३५-३७
तानि सर्वाणि रामाय आनीय हरि यूथपाः |
सम्हृष्टा दर्शयाम् आसुः गतिम् तु न विदुः तव || ५-३५-३८
"Thereafter, all those multitude of ornaments which adorned your body, which were being tried to
be be snatched away by Ravana and which were dropped on to the earth, were brought by monkey-leaders joyfully
and shown to Rama. But the monkey-leaders did not know the further course of your movement."
तानि रामाय दत्तानि मया एव उपहृतानि च |
स्वनवन्ति अवकीर्णन्ति तस्मिन् विहत चेतसि || ५-३५-३९
स्वनवन्ति अवकीर्णन्ति तस्मिन् विहत चेतसि || ५-३५-३९
"I indeed brought those ornaments near to Rama and gave them to him. Then, soon after receiving
them, Rama lost his consciousness and the resounding ornaments were scattered all over."
तानि अन्के दर्शनीयानि कृत्वा बहु विधम् ततः |
तेन देव प्रकाशेन देवेन परिदेवितम् || ५-३५-४०
तेन देव प्रकाशेन देवेन परिदेवितम् || ५-३५-४०
"That Lord Rama looking like god, kept those beautiful ornaments of yours in his flank and lamented
in many ways."
पश्यतः तस्या रुदतः ताम्यतः च पुनः पुनः |
प्रादीपयन् दाशरथेः तानि शोक हुत अशनम् || ५-३५-४१
प्रादीपयन् दाशरथेः तानि शोक हुत अशनम् || ५-३५-४१
"While seeing those ornaments, Rama was lamenting and getting suffocated again and again. Thus,
those ornaments ignited the fire of Rama's grief."
शयितम् च चिरम् तेन दुह्ख आर्तेन महात्मना |
मया अपि विविधैः वाक्यैः कृच्छ्रात् उत्थापितः पुनः || ५-३५-४२
मया अपि विविधैः वाक्यैः कृच्छ्रात् उत्थापितः पुनः || ५-३५-४२
"That grief-stricken mighty man was thus lying on the floor for a long time. Then, with great difficulty,
I made him to get up by telling several consoling words."
तानि दृष्ट्वा महाअर्हाणि दर्शयित्वा मुहुः मुहुः |
राघवः सह सौमित्रिः सुग्रीवे स न्यवेदयत् || ५-३५-४३
राघवः सह सौमित्रिः सुग्रीवे स न्यवेदयत् || ५-३५-४३
"That long-armed Rama, along with Lakshmana, after seeing those ornaments, examined them, again
and again. He later gave them to Sugreeva."
स तव अदर्शनात् आर्ये राघवः परितप्यते |
महता ज्वलता नित्यम् अग्निना इव अग्नि पर्वतः || ५-३५-४४
महता ज्वलता नित्यम् अग्निना इव अग्नि पर्वतः || ५-३५-४४
"O the kind mistress! As you were being unseen, Rama was tormented forever with a great flaming
fire of grief, like a volcano."
त्वत् कृते तम् अनिद्रा च शोकः चिन्ता च राघवम् |
तापयन्ति महात्मानम् अग्नि अगारम् इव अग्नयः || ५-३५-४५
तापयन्ति महात्मानम् अग्नि अगारम् इव अग्नयः || ५-३५-४५
"For your sake, insomnia, grief and worry were tormenting that great souled Rama, as flames torment
a burning house."
तव अदर्शन शोकेन राघवः प्रविचाल्यते |
महता भूमि कम्पेन महान् इव शिला उच्चयः || ५-३५-४६
महता भूमि कम्पेन महान् इव शिला उच्चयः || ५-३५-४६
"By the grief caused by your not being seen, Rama is trembled with grief, as a high mountain is
trembled by a great earthquake."
कानानानि सुरम्याणि नदी प्रस्रवणानि च |
चरन् न रतिम् आप्नोति त्वम् अपश्यन् नृप आत्मजे || ५-३५-४७
चरन् न रतिम् आप्नोति त्वम् अपश्यन् नृप आत्मजे || ५-३५-४७
"O princess! In not seeing you, Rama is not obtaining delight, even while moving in quite charming
forests, encompassing rivers and water-falls."
स त्वाम् मनुज शार्दूलः क्षिप्रम् प्राप्स्यति राघवः |
समित्र बान्धवम् हत्वा रावणम् जनक आत्मजे || ५-३५-४८
समित्र बान्धवम् हत्वा रावणम् जनक आत्मजे || ५-३५-४८
"O Seetha the daughter of Janaka! That Rama the excellent of men will receive you, soon after,
killing Ravana along with Ravana's friends and relatives."
सहितौ राम सुग्रीवाव् उभाव् अकुरुताम् तदा |
समयम् वालिनम् हन्तुम् तव च अन्वेषणम् तथा || ५-३५-४९
समयम् वालिनम् हन्तुम् तव च अन्वेषणम् तथा || ५-३५-४९
"That day when Rama and Sugreeva were together, both of them made an agreement that Rama would
annihilate Vali and Sugreeva would arrange for a search of you."
ततस्ताभ्याम् कुमाराभ्याम् वीराभ्याम् स हरीश्वरः |
किष्किन्धाम् समूपागम्य वाली युद्धे निपातितः || ५-३५-५०
किष्किन्धाम् समूपागम्य वाली युद्धे निपातितः || ५-३५-५०
"Thereafter, Rama and Lakshmana the two valiant princes reached Kishkindha. Rama killed Vali the
king of monkeys there in a combat."
ततो निहत्य तरसा रामो वालिनम् आहवे |
सर्व ऋष्क हरि सम्घानाम् सुग्रीवम् अकरोत् पतिम् || ५-३५-५१
सर्व ऋष्क हरि सम्घानाम् सुग्रीवम् अकरोत् पतिम् || ५-३५-५१
"After killing Vali in combat by means of his strength, Rama made Sugreeva the king for the entire
multitude of bears and monkeys."
राम सुग्रीवयोः ऐक्यम् देवि एवम् समजायत |
हनूमन्तम् च माम् विद्धि तयोः दूतम् इह आगतम् || ५-३५-५२
हनूमन्तम् च माम् विद्धि तयोः दूतम् इह आगतम् || ५-३५-५२
"O princess! A friendship was held well in such a manner between Rama and Sugreeva. Know me as
Hanuma, who came here as a messenger on behalf of both of them."
स्व राज्यम् प्राप्य सुग्रीवः समनीय महाहरीन् |
त्वत् अर्थम् प्रेषयामास दिशो दश महाबलान् || ५-३५-५३
त्वत् अर्थम् प्रेषयामास दिशो दश महाबलान् || ५-३५-५३
"Having got his own kingdom, Sugreeva summoned for mighty as well as capable monkeys and sent them
to ten different directions in search of you."
आदिष्टा वानर इन्द्रेण सुग्रीवेण महाओजसः |
अद्रि राज प्रतीकाशाः सर्वतः प्रस्थिता महीम् || ५-३५-५४
अद्रि राज प्रतीकाशाः सर्वतः प्रस्थिता महीम् || ५-३५-५४
"As commanded by Sugreeva of a great splendour and the king of monkeys, those monkeys resembling
Himalayan mountains, started out on all directions of the earth."
ततस्ते मार्गमाणा वै सुग्रीववचनातुराः |
चरन्ति वसुधाम् कृत्स्नाम् वयमन्ये च वानराः || ५-३५-५५
चरन्ति वसुधाम् कृत्स्नाम् वयमन्ये च वानराः || ५-३५-५५
"Then, we along with other monkeys too who are eager to fulfill the command of Sugreeva, are wandering
the entire earth in search of you."
अन्गदो नाम लक्ष्मीवान् वालि सूनुः महाबलः |
प्रस्थितः कपि शार्दूलः त्रिभाग बल सम्वृतः || ५-३५-५६
प्रस्थितः कपि शार्दूलः त्रिभाग बल सम्वृतः || ५-३५-५६
"An excellent monkey named Angada, possessed of fortune, son of Vali and having great strength,
taking one third of army along with him, set out in search of you."
तेषाम् नो विप्रनष्टानाम् विन्ध्ये पर्वत सत्तमे |
भृशम् शोक परीतनाम् अहो रात्र गणा गताः || ५-३५-५७
भृशम् शोक परीतनाम् अहो रात्र गणा गताः || ५-३५-५७
"A number of days and nights passed, filled as we were with grief, having got lost our way intensely
in a mountain-range called Vindhya."
ते वयम् कार्य नैराश्यात् कालस्य अतिक्रमेण च |
भयाच् च कपि राजस्य प्राणान् त्यक्तुम् व्यवस्थिताः || ५-३५-५८
भयाच् च कपि राजस्य प्राणान् त्यक्तुम् व्यवस्थिताः || ५-३५-५८
"We were determined to forsake our lives because of despair in our non-fulfillment of work, in
our overstepping of time-limit given by Sugreeva and in fear of the King Sugreeva."
विचित्य वन दुर्गाणि गिरि प्रस्रवणानि च |
अनासाद्य पदम् देव्याः प्राणान् त्यक्तुम् व्यवस्थिताः || ५-३५-५९
अनासाद्य पदम् देव्याः प्राणान् त्यक्तुम् व्यवस्थिताः || ५-३५-५९
"Having searched in places difficult of access in forests, at mountains and at cascades and not
obtaining any indication of you the princess, we were ready to give up our lives."
दृष्ट्वा प्रायोपविष्टांश्च सर्वान्वानरपुङ्गवान् |
भृशम् शोक अर्णवे मग्नः पर्यदेवयत् अन्गदः || ५-३५-६०
तव नाशम् च वैदेहि वालिनः च तथा वधम् |
प्राय उपवेशम् अस्माकम् मरणम् च जटायुषः || ५-३५-६१
भृशम् शोक अर्णवे मग्नः पर्यदेवयत् अन्गदः || ५-३५-६०
तव नाशम् च वैदेहि वालिनः च तथा वधम् |
प्राय उपवेशम् अस्माकम् मरणम् च जटायुषः || ५-३५-६१
"O Seetha! Seeing all the excellent monkeys sitting down and calmly awaiting for the approach of
death, Angada was very much immerssed in the ocean of sorrow and lamented about your loss, the killing of Vali,
the death of Jatayu and our practice of calmly awaiting for the approach of death in simply sitting down."
तेषाम् नः स्वामि संदेशान् निराशानाम् मुमूर्षताम् |
कार्य हेतोः इव आयातः शकुनिः वीर्यवान् महान् || ५-३५-६२
कार्य हेतोः इव आयातः शकुनिः वीर्यवान् महान् || ५-३५-६२
"For us who lost all our hopes on our lives and willing to give up our lives as per the command
of Sugreeva, as though for the sake of our need alone, a great valiant bird came there."
गृध्र राजस्य सोदर्यः सम्पातिः नाम गृध्र राट् |
श्रुत्वा भ्रातृ वधम् कोपात् इदम् वचनम् अब्रवीत् || ५-३५-६३
श्रुत्वा भ्रातृ वधम् कोपात् इदम् वचनम् अब्रवीत् || ५-३५-६३
"Hearing about the killing of his brother, the vulture-king Sampati the brother of slain Jatayu
the King of vultures spoke (the following) words in anger:
यवीयान् केन मे भ्राता हतः क्व च विनाशितः |
एतत् आख्यातुम् इच्छामि भवद्भिः वानर उत्तमाः || ५-३५-६४
एतत् आख्यातुम् इच्छामि भवद्भिः वानर उत्तमाः || ५-३५-६४
"O the best of monkeys! Tell me who, where and how my younger brother Jabali was killed and made
to fall."
अन्गदो अकथयत् तस्य जन स्थाने महत् वधम् |
रक्षसा भीम रूपेण त्वाम् उद्दिश्य यथा तथम् || ५-३५-६५
रक्षसा भीम रूपेण त्वाम् उद्दिश्य यथा तथम् || ५-३५-६५
"Then, Angada told Sampati a detailed account of events which led tot he killing of that great
bird at Janasthana, by a demon of terrific form, for your sake."
जटायोः तु वधम् श्रुत्वा दुह्हितः सो अरुण आत्मजः |
त्वाम् आह स वर आरोहे वसन्तीम् रावण आलये || ५-३५-६६
त्वाम् आह स वर आरोहे वसन्तीम् रावण आलये || ५-३५-६६
"O Seetha with an excellent waist! Hearing about the slaughter of Jatayu, that Sampati the son
of Aruna was very much pained and said that you were staying in Ravana's house."
तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा सम्पातेः प्रीति वर्धनम् |
अन्गद प्रमुखाः सर्वे ततः सम्प्रस्थिता वयम् || ५-३५-६७
अन्गद प्रमुखाः सर्वे ततः सम्प्रस्थिता वयम् || ५-३५-६७
"Hearing those delightful words of Sampati, we with our Chief Angada started soon from there."
विन्ध्यादुत्थाय सम्प्राप्ताः सागरस्यान्तमुत्तरम् |
त्वत् दर्शन कृत उत्साहा हृष्टाः तुष्टाः प्लवम्गमाः || ५-३५-६८
त्वत् दर्शन कृत उत्साहा हृष्टाः तुष्टाः प्लवम्गमाः || ५-३५-६८
"The monkeys were very much delighted and satisfied. They were making up their energy to see you,
rose up from Vindhya mountain and reached the northern shore of the ocean."
अङ्गदप्रमुखाः सर्वे वेलोपान्तमुपस्थिताः |
चिन्ताम् जग्मुः पुनर्भीतास्त्वद्दर्शनसमुत्सुकाः || ५-३५-६९
चिन्ताम् जग्मुः पुनर्भीतास्त्वद्दर्शनसमुत्सुकाः || ५-३५-६९
"All the monkeys with their Chief Angada, in their anxiety to see you, reached the ocean. They
were frightened after seeing the ocean there and they were again worried."
अथ अहम् हरि सैन्यस्य सागरम् दृश्य सीदतः |
व्यवधूय भयम् तीव्रम् योजनानाम् शतम् प्लुतः || ५-३५-७०
व्यवधूय भयम् तीव्रम् योजनानाम् शतम् प्लुतः || ५-३५-७०
"Thereafter, seeing the ocean, I removed the serious fears of the army of monkeys who were worrying
and crossed hundred Yojanas across the sea."
लन्का च अपि मया रात्रौ प्रविष्टा राक्षस आकुला |
रावणः च मया दृष्टः त्वम् च शोक निपीडिता || ५-३५-७१
रावणः च मया दृष्टः त्वम् च शोक निपीडिता || ५-३५-७१
"Entering even Lanka, filled with demons in the night, I saw Ravana and you too who were immersed
in grief."
एतत् ते सर्वम् आख्यातम् यथा वृत्तम् अनिन्दिते |
अभिभाषस्व माम् देवि दूतो दाशरथेः अहम् || ५-३५-७२
अभिभाषस्व माम् देवि दूतो दाशरथेः अहम् || ५-३५-७२
"O the faultless princess! I told you all this as actually occurred. I am the messenger of Rama.
Talk to me."
त्वम् माम् राम कृत उद्योगम् त्वन् निमित्तम् इह आगतम् |
सुग्रीव सचिवम् देवि बुध्यस्व पवन आत्मजम् || ५-३५-७३
सुग्रीव सचिवम् देवि बुध्यस्व पवन आत्मजम् || ५-३५-७३
"O princess! I made an effort on Rama's behalf and came here for your sake. I am Sugreeva's minister.
I am the son of wind-god. Know me, as such."
कुशली तव काकुत्स्थः सर्व शस्त्रभृताम् वरः |
गुरोः आराधने युक्तो लक्ष्मणः च सुलक्षणः || ५-३५-७४
गुरोः आराधने युक्तो लक्ष्मणः च सुलक्षणः || ५-३५-७४
"You Rama, the excellent man among all the wielders of bow, is safe. Lakshmana, who is engaged
in the service of his elder brother and possessing good characteristics, is also safe."
तस्य वीर्यवतो देवि भर्तुः तव हिते रतः |
अहम् एकः तु सम्प्राप्तः सुग्रीव वचनात् इह || ५-३५-७५
अहम् एकः तु सम्प्राप्तः सुग्रीव वचनात् इह || ५-३५-७५
"O princess! I, who am interested in the welfare of the valiant Rama, your husband, came here alone
on the command of Sugreeva."
मया इयम् असहायेन चरता काम रूपिणा |
दक्षिणा दिग् अनुक्रान्ता त्वन् मार्ग विचय एषिणा || ५-३५-७६
दक्षिणा दिग् अनुक्रान्ता त्वन् मार्ग विचय एषिणा || ५-३५-७६
"I, who can change my form at will, desirous of finding out your access, wandering alone without
any helper, came to this southern direction."
दिष्ट्या अहम् हरि सैन्यानाम् त्वन् नाशम् अनुशोचताम् |
अपनेष्यामि सम्तापम् तव अभिगम शंसनात् || ५-३५-७७
अपनेष्यामि सम्तापम् तव अभिगम शंसनात् || ५-३५-७७
"I shall remove the anguish of the army of monkeys who are lamenting because of your disappearance
by informing them about my coming close to you because of my good fortune!"
दिष्ट्या हि न मम व्यर्थम् देवि सागर लन्घनम् |
प्राप्स्यामि अहम् इदम् दिष्ट्या त्वत् दर्शन कृतम् यशः || ५-३५-७८
प्राप्स्यामि अहम् इदम् दिष्ट्या त्वत् दर्शन कृतम् यशः || ५-३५-७८
"O princess! By my fortune, my crossing of ocean has not gone in vain. I can get this fame of having
seen you because of my good luck."
राघवः च महावीर्यः क्षिप्रम् त्वाम् अभिपत्स्यते |
समित्र बान्धवम् हत्वा रावणम् राक्षस अधिपम् || ५-३५-७९
समित्र बान्धवम् हत्वा रावणम् राक्षस अधिपम् || ५-३५-७९
"The highly valiant Rama, by killing Ravana the Lord of demons along with his friends and relatives,
will obtain you soon."
कौरजो नाम वैदेहि गिरीणाम् उत्तमो गिरिः |
ततो गच्छति गो कर्णम् पर्वतम् केसरी हरिः || ५-३५-८०
ततो गच्छति गो कर्णम् पर्वतम् केसरी हरिः || ५-३५-८०
"O Seetha! There is a mountain called Malyavan, which is the best among mountains. From there,
a monkeys called Kesari went to another mountain called Gokarna."
स च देव ऋषिभिः दृष्टः पिता मम महाकपिः |
तीर्थे नदी पतेः पुण्ये शम्ब सादनम् उद्धरत् || ५-३५-८१
तीर्थे नदी पतेः पुण्ये शम्ब सादनम् उद्धरत् || ५-३५-८१
"As prayed by gods and seers, that great monkey called Kesari, my father killed a demon named Shambasadana
at a sacred shrine near the sea-shore."
तस्य अहम् हरिणः क्षेत्रे जातो वातेन मैथिलि |
हनूमान् इति विख्यातो लोके स्वेन एव कर्मणा || ५-३५-८२
हनूमान् इति विख्यातो लोके स्वेन एव कर्मणा || ५-३५-८२
"O Seetha! I am born in the womb of the wife of that Kesari the monkey, by the grace of the wind-god.
By my activity alone, I am renowned as Hanuma in this world."
विश्वासार्थम् तु वैदेहि भर्तुरुक्ता मया गुणाः |
विश्वास अर्थम् तु वैदेहि भर्तुः उक्ता मया गुणाः || ५-३५-८३
विश्वास अर्थम् तु वैदेहि भर्तुः उक्ता मया गुणाः || ५-३५-८३
"O Seetha! I described the qualities of Rama, your husband, to cause trust in you. O the faultless
princess! Rama will take you from here within a short time."
एवम् विश्वासिता सीता हेतुभिः शोक कर्शिता |
उपपन्नैः अभिज्ञानैः दूतम् तम् अवगच्छति || ५-३५-८४
उपपन्नैः अभिज्ञानैः दूतम् तम् अवगच्छति || ५-३५-८४
Thus inspired by confidence because of the above reasons, Seetha emaciated with grief, by adequate
clues served as proof.
अतुलम् च गता हर्षम् प्रहर्षेण तु जानकी |
नेत्राभ्याम् वक्र पक्ष्माभ्याम् मुमोच आनन्दजम् जलम् || ५-३५-८५
नेत्राभ्याम् वक्र पक्ष्माभ्याम् मुमोच आनन्दजम् जलम् || ५-३५-८५
Seetha obtained unequal delight. She released tears of joy from her eyes having curved eye-lashes,
with a thrill of delight.
चारु तच् च आननम् तस्याः ताम्र शुक्ल आयत ईक्षणम् |
अशोभत विशाल अक्ष्या राहु मुक्त इव उडु राट् || ५-३५-८६
अशोभत विशाल अक्ष्या राहु मुक्त इव उडु राट् || ५-३५-८६
The countenance of that large-eyed Seetha, who is beautiful, whose eyes are red white and long
is shining like a moon, the king of stars liberated from Rahu the demon.
हनूमन्तम् कपिम् व्यक्तम् मन्यते न अन्यथा इति सा |
अथ उवाच हनूमान् ताम् उत्तरम् प्रिय दर्शनाम् || ५-३५-८७
अथ उवाच हनूमान् ताम् उत्तरम् प्रिय दर्शनाम् || ५-३५-८७
Seetha considered Hanuma clearly as a monkey and not otherwise. Thereafter Hanuma replied to her
who is pleasant to the sight (as follows)
एतत्ते सर्वमाख्यातम् समाश्वसिहि मैथिलि |
किम् करोमि कथम् वा ते रोचते प्रतियाम्यहम् || ५-३५-८८
किम् करोमि कथम् वा ते रोचते प्रतियाम्यहम् || ५-३५-८८
"O Seetha! I told you indeed all this please be consoled. Tell me what I can do for you and also
what is agreeable to you. I am going back now."
हते असुरे सम्यति शम्ब सादने |
कपि प्रवीरेण महर्षि चोदनात् |
ततो अस्मि वायु प्रभवो हि मैथिलि |
प्रभावतः तत् प्रतिमः च वानरः || ५-३५-८९
कपि प्रवीरेण महर्षि चोदनात् |
ततो अस्मि वायु प्रभवो हि मैथिलि |
प्रभावतः तत् प्रतिमः च वानरः || ५-३५-८९
"O Seetha! As provoked by the sages, Kesari, the valiant monkey killed a demon called Shambasadana
in battle. I am a monkey born through wind-god and through his influence I am equal to the wind-god in strength."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे पञ्चत्रिंशः सर्गः