DONATE NOW - UPI
सुन्दर-काण्ड > हनुमानजी का श्री राम को सीता का सन्देश देना
Hanuma narrates at length an incident connected with a crow that occured during the sojourn
of Seetha with Rama at Chitrakuta, which was related by Seetha by way of a token of remembrance. Seetha
then describes her miserable state to Hanuma and requests him to ask Rama, Lakshmana and Sugreeva to
came to Lanka to destroy Ravana together with his army. Hanuma consoles Seetha, saying that Rama and
Lakshmana would reduce Lanka to ashes and take her back to Ayodhya. When Hanuma further requests Seetha
to give a token of remembrance to be handed over to Rama, she gives him a jewel for the head as a token.
एवम् उक्तः तु हनुमान् राघवेण महात्मना |
सीताया भाषितम् सर्वम् न्यवेदयत राघवे || ५-६७-१
सीताया भाषितम् सर्वम् न्यवेदयत राघवे || ५-६७-१
Hearing the words of the high-souled Rama, Hanuma reported to Rama, all the words spoken
by Seetha.
एवम् उक्तवती देवी जानकी पुरुष ऋषभ |
पूर्व वृत्तम् अभिज्ञानम् चित्र कूटे यथा तथम् || ५-६७-२
पूर्व वृत्तम् अभिज्ञानम् चित्र कूटे यथा तथम् || ५-६७-२
"O Rama the foremost of men! Seetha, the princess, spoke a detailed account of an event
which occurred long ago in Mount Chitrakuta, as a token of recollection."
सुख सुप्ता त्वया सार्धम् जानकी पूर्वम् उत्थिता |
वायसः सहसा उत्पत्य विरराद स्तन अन्तरे || ५-६७-३
वायसः सहसा उत्पत्य विरराद स्तन अन्तरे || ५-६७-३
"Seetha, who slept happily by your side (at one instance) got up before you. A crow coming
down quickly, tore her flesh at an area in the midst of her breasts (with its beak)."
पर्यायेण च सुप्तः त्वम् देवि अन्के भरत अग्रज |
पुनः च किल पक्षी स देव्या जनयति व्यथाम् || ५-६७-४
पुनः च किल पक्षी स देव्या जनयति व्यथाम् || ५-६७-४
"O Rama! You slept in your turn on the lap of the princess. That crow again began to
torment the princess."
पुनः पुनरुपागम्य विरराद भृशम् किल |
ततः त्वम् बोधितः तस्याः शोणितेन समुक्षितः || ५-६७-५
ततः त्वम् बोधितः तस्याः शोणितेन समुक्षितः || ५-६७-५
"Coming near again and again, it tore her breast severely. Dampened by her blood, you
then were awakened by her."
वायसेन च तेन एव सततम् बाध्यमानया |
बोधितः किल देव्याः त्वम् सुख सुप्तः परम् तप || ५-६७-६
बोधितः किल देव्याः त्वम् सुख सुप्तः परम् तप || ५-६७-६
"O tormentator of enemies! Though lying happily asleep, you were awakened by Seetha the
princess, who was being ceaselessly tormented by the crow."
ताम् तु दृष्ट्वा महाबाहो रादिताम् च स्तन अन्तरे |
आशी विष इव क्रुद्धो निह्श्वसन्न् अभ्यभाषथाः || ५-६७-७
आशी विष इव क्रुद्धो निह्श्वसन्न् अभ्यभाषथाः || ५-६७-७
"O long-armed Rama! Seeing her, who was lacerated at the midst of her breasts, you were
enraged like a hissing snake and spoke to her as follows."
नख अग्रैः केन ते भीरु दारितम् तु स्तन अन्तरम् |
कः क्रीडति सरोषेण पन्च वक्त्रेण भोगिना || ५-६७-८
कः क्रीडति सरोषेण पन्च वक्त्रेण भोगिना || ५-६७-८
" 'O bashful Seetha! By whom was the middle of your breasts lacerated with nail-points?
Who is playing with an angry five-hooded serpent?"
निरीक्षमाणः सहसा वायसम् समवैक्षताः |
नखैः सरुधिरैः तीक्ष्णैः माम् एव अभिमुखम् स्थितम् || ५-६७-९
नखैः सरुधिरैः तीक्ष्णैः माम् एव अभिमुखम् स्थितम् || ५-६७-९
"Looking around, you suddenly saw a crow, which perched in front of Seetha, with its
sharp nails stained with blood."
सुतः किल स शक्रस्य वायसः पतताम् वरः |
धरा अन्तर चरः शीघ्रम् पवनस्य गतौ समः || ५-६७-१०
धरा अन्तर चरः शीघ्रम् पवनस्य गतौ समः || ५-६७-१०
"That crow, foremost of the birds was indeed the son of Indra the lord of celestials;
dwelling in the middle of the mountains and equal in speed to the wind."
ततः तस्मिन् महाबाहो कोप सम्वर्तित ईक्षणः |
वायसे त्वम् कृत्वाः क्रूराम् मतिम् मतिमताम् वर || ५-६७-११
वायसे त्वम् कृत्वाः क्रूराम् मतिम् मतिमताम् वर || ५-६७-११
"O great armed Rama, the excellent among the wise! With your eyes rolling with anger,
you then harboured a cruel intention against that crow."
स दर्भम् संस्तरात् गृह्य ब्रह्म अस्त्रेण न्ययोजयः |
प्रदीप्त इव काल अग्निः जज्वाल अभिमुखः खगम् || ५-६७-१२
प्रदीप्त इव काल अग्निः जज्वाल अभिमुखः खगम् || ५-६७-१२
"Taking a blade of grass from your bed of the sacred grass, you charged it with the potency
of Brahma missile. That flaming blade blazed forth like the fire of universal dissolution, with its
end facing the bird."
क्षिप्तवांस्त्वम् प्रदीप्तम् दर्भम् तम् वायसम् प्रति |
ततः तु वायसम् दीप्तः स दर्भो अनुजगाम ह || ५-६७-१३
ततः तु वायसम् दीप्तः स दर्भो अनुजगाम ह || ५-६७-१३
"You hurled that flaming blade of grass towards the crow. Then that flaming blade of
grass for its part followed the crow."
स पित्रा च परित्यक्तः सुरैः सर्वैः महर्षिभिः |
त्रीन् लोकान् सम्परिक्रम्य त्रातारम् न अधिगच्छति || ५-६७-१४
त्रीन् लोकान् सम्परिक्रम्य त्रातारम् न अधिगच्छति || ५-६७-१४
"Forsaken by all the celestials, Indra, its father and the sages too, that crow did not
find a protector even after going round all the three worlds (heaven, earth and the lower regions)."
पुनरेवागतस्त्रस्तस्त्वत्सकाशमरिंदम |
स तम् निपतितम् भूमौ शरण्यः शरणा गतम् || ५-६७-१५
वध अर्हम् अपि काकुत्स्थ कृपया परिपालयः |
स तम् निपतितम् भूमौ शरण्यः शरणा गतम् || ५-६७-१५
वध अर्हम् अपि काकुत्स्थ कृपया परिपालयः |
"O destroyer of enemies! Being frightened the crow came to your presence once again and
sough your protection. Though fit to be killed, you on your part, affording shelter, in mercy to the
crow, protected that crow which had fallen flat on the ground."
मोघम् अस्त्रम् न शक्यम् तु कर्तुम् इति एव राघव || ५-६७-१६
भवांस्तस्यक्षि काकस्य हिनस्ति स्म स दक्षिणम् |
भवांस्तस्यक्षि काकस्य हिनस्ति स्म स दक्षिणम् |
'O Rama! Since it is not possible to make the missile a waste, you destroyed the right
eye of the crow."
राम त्वाम् स नमः कृत्वा राज्ञो दशरथस्य च || ५-६७-१७
विसृष्टः तु तदा काकः प्रतिपेदे खम् आलयम् |
विसृष्टः तु तदा काकः प्रतिपेदे खम् आलयम् |
"O Rama! Then, that crow, having been discharged by you, went back to its own habitation,
after offering salutation to you and to king Dasaratha."
एवम् अस्त्रविदाम् श्रेष्ठः सत्त्ववान् शीलवान् अपि || ५-६७-१८
किम् अर्थम् अस्त्रम् रक्षह्सु न योजयसि राघव |
किम् अर्थम् अस्त्रम् रक्षह्सु न योजयसि राघव |
"O Rama! Why are you not employing the same type of a missile on the demons, though you
are the foremost among the wielders of missiles, though courageous and possessed of good disposition?"
न नागा न अपि गन्धर्वा न असुरा न मरुत् गणाः || ५-६७-१९
न च सर्वे रणे शक्ता रामम् प्रतिसमासितुम् |
न च सर्वे रणे शक्ता रामम् प्रतिसमासितुम् |
"Neither the Nagas the celestials serpents nor even Gandharvas the celestial musicians
nor the demons nor the troop of Maruts the host of gods, nor all of them joined together are capable
of fighting with Rama."
तस्य वीर्यवतः कच्चिन् मयि यदि अस्ति सम्भ्रमः || ५-६७-२०
क्षिप्रम् सुनिशितैः बाणैः हन्यताम् युधि रावणः |
क्षिप्रम् सुनिशितैः बाणैः हन्यताम् युधि रावणः |
"If that powerful Rama is eager to save me, let him kill Ravana in battle quickly with
his exceptionally sharp arrows."
भ्रातुः आदेशम् आदाय लक्ष्मणो वा परम् तपः || ५-६७-२१
स किम् अर्थम् नर वरो न माम् रक्षति राघवः |
स किम् अर्थम् नर वरो न माम् रक्षति राघवः |
"Why even that Lakshmana, the annihilator of adversaries and the foremost of men born
in Raghu dynasty is not saving me, by taking orders from Rama his brother?"
शक्तौ तौ पुरुष व्याघ्रौ वाय्व् अग्नि सम तेजसौ || ५-६७-२२
सुराणाम् अपि दुर्धर्षौ किम् अर्थम् माम् उपेक्षतः |
सुराणाम् अपि दुर्धर्षौ किम् अर्थम् माम् उपेक्षतः |
"Wherefore those two competent brothers Rama and Lakshmana, with their splendour equal
to that of air and fire, and excellent among men, even though they can conquer the celestials, are ignoring
me?"
मम एव दुष्कृतम् किंचिन् महत् अस्ति न संशयः || ५-६७-२३
समर्थौ सहितौ यन् माम् न अपेक्षेते परम् तपौ |
समर्थौ सहितौ यन् माम् न अपेक्षेते परम् तपौ |
"There is no doubt that I had done some big impure act, for which reason those two brothers
Rama and Lakshmana, who torment the enemies, even though capable, are not paying attention to me."
वैदेह्या वचनम् श्रुत्वा करुणम् साश्रु भाषितम् || ५-६७-२४
पुनः अपि अहम् आर्याम् ताम् इदम् वचनम् अब्रुवम् |
पुनः अपि अहम् आर्याम् ताम् इदम् वचनम् अब्रुवम् |
Hearing the miserable words of Seetha spoken with tears, I again spoke to that venerable
Seetha the following words:
त्वत् शोक विमुखो रामो देवि सत्येन ते शपे || ५-६७-२५
रामे दुह्ख अभिभूते च लक्ष्मणः परितप्यते |
रामे दुह्ख अभिभूते च लक्ष्मणः परितप्यते |
" 'O Seetha the princess! Rama has grown indifferent because of grief born of separation
from you. I swear it to you truly. Rama, being overwhelmed with grief, Lakshmana too is feeling pain."
कथंचित् भवती दृष्टा न कालः परिशोचितुम् || ५-६७-२६
अस्मिन्मुहूर्तम् दुह्खानाम् अन्तम् द्रक्ष्यसि भामिनि |
अस्मिन्मुहूर्तम् दुह्खानाम् अन्तम् द्रक्ष्यसि भामिनि |
" 'O faultless one! You can give now, a token of recollection, which Rama can recognize
and which can beget happiness to him."
ताव् उभौ नर शार्दूलौ राज पुत्राव् अरिम् दमौ || ५-६७-२७
त्वत् दर्शन कृत उत्साहौ लन्काम् भस्मी करिष्यतः |
त्वत् दर्शन कृत उत्साहौ लन्काम् भस्मी करिष्यतः |
" 'Those two princes, the foremost among men and the faultless ones are eager to see
you. They can reduce Lanka to ashes'."
हत्वा च समरे रौद्रम् रावणम् सह बान्धवम् || ५-६७-२८
राघवः त्वाम् महाबाहुः स्वाम् पुरीम् नयते ध्रुवम् |
राघवः त्वाम् महाबाहुः स्वाम् पुरीम् नयते ध्रुवम् |
" 'O lady with charming hips! Killing the terrific Ravana together with his relatives
in battle, Rama will certainly take you to his City of Ayodhya'."
यत् तु रामो विजानीयात् अभिज्ञानम् अनिन्दिते || ५-६७-२९
प्रीति सम्जननम् तस्य प्रदातुम् तत्त्वम् अर्हसि |
प्रीति सम्जननम् तस्य प्रदातुम् तत्त्वम् अर्हसि |
" 'O faultless one! You can give now, a token of recollection, which Rama can recognize
and which can beget happiness to him."
सा अभिवीक्ष्य दिशः सर्वा वेणि उद्ग्रथनम् उत्तमम् || ५-६७-३०
मुक्त्वा वस्त्रात् ददौ मह्यम् मणिम् एतम् महाबल |
मुक्त्वा वस्त्रात् ददौ मह्यम् मणिम् एतम् महाबल |
"O mighty Rama! Having surveyed all the directions and having untied from the end of
her garment, this excellent jewel which was being strung together in her hair that Seetha gave it to
me."
प्रतिगृह्य मणिम् दिव्यम् तव हेतो रघु उत्तम || ५-६७-३१
शिरसा सम्प्रणम्य एनाम् अहम् आगमने त्वरे |
शिरसा सम्प्रणम्य एनाम् अहम् आगमने त्वरे |
"O Rama! Taking that wonderful jewel for your sake from her, and offering my salutation
by bowing my head to that venerable Seetha, I was seized with a haste to come back."
गमने च कृत उत्साहम् अवेक्ष्य वर वर्णिनी || ५-६७-३२
विवर्धमानम् च हि माम् उवाच जनक आत्मजा |
विवर्धमानम् च हि माम् उवाच जनक आत्मजा |
"Seeing me who was in a hurry to come back and augmenting my body abundantly, Seetha
having a beautiful complexion spoke to me."
अश्रु पूर्ण मुखी दीना बाष्प संदिग्ध भाषिणी || ५-६७-३३
ममोत्पतनसम्ब्रान्ता शोकवेगसमाहता |
ममोत्पतनसम्ब्रान्ता शोकवेगसमाहता |
"With her eyes filled with tears, looking miserable, with her words ambiguously coming
out of her coked throat, bewildered as she was, at the though of my flying away and afflicted with a
gush of grief; (she spoke to me as follows):
हनुमन् सिम्ह सम्काशौ ताव् उभौ राम लक्ष्मणौ || ५-६७-३४
सुग्रीवम् च सह अमात्यम् सर्वान् ब्रूया अनामयम् |
सुग्रीवम् च सह अमात्यम् सर्वान् ब्रूया अनामयम् |
"O Hanuma! Inquire those two brothers Rama and Lakshmana looking like lions, Sugreeva
together with his ministers and all others about their welfare."
यथा च स महाबाहुः माम् तारयति राघवः |
अस्मात् दुह्ख अम्बु सम्रोधात् तत् समाधातुम् अर्हसि || ५-६७-३५
इमम् च तीव्रम् मम शोक वेगम् |
रक्षोभिः एभिः परिभर्त्सनम् च |
ब्रूयाः तु रामस्य गतः समीपम् |
शिवः च ते अध्वा अस्तु हरि प्रवीर || ५-६७-३६
एतत् तव आर्या नृप राज सिम्ह |
सीता वचः प्राह विषाद पूर्वम् |
एतच् च बुद्ध्वा गदितम् मया त्वम् |
श्रद्धत्स्व सीताम् कुशलाम् समग्राम् || ५-६७-३७
अस्मात् दुह्ख अम्बु सम्रोधात् तत् समाधातुम् अर्हसि || ५-६७-३५
इमम् च तीव्रम् मम शोक वेगम् |
रक्षोभिः एभिः परिभर्त्सनम् च |
ब्रूयाः तु रामस्य गतः समीपम् |
शिवः च ते अध्वा अस्तु हरि प्रवीर || ५-६७-३६
एतत् तव आर्या नृप राज सिम्ह |
सीता वचः प्राह विषाद पूर्वम् |
एतच् च बुद्ध्वा गदितम् मया त्वम् |
श्रद्धत्स्व सीताम् कुशलाम् समग्राम् || ५-६७-३७
" 'You ought to clear up difficulties for that mighty armed Rama, so that he can help
me to cross this ocean of sorrow. O best of heroes among monkeys! Approaching Rama, tell this horrible
gush of my grief and the threats of these female-demons. Have a happy journey!' "O illustrious princes,
the protector of men! The venerable Seetha filled with sorrow spoke these words to be conveyed to you.
Comprehending this matter spoken by me, believe that Seetha is completely safe."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुंदरकाण्डे स्प्तषष्टितमः सर्गः