DONATE NOW - UPI
सुन्दर-काण्ड > हनुमानजी का पुनः सीता से मिलकर लौटना
Hanuma again visits Ashoka garden and sees Seetha once more. He consoles Seetha that
Rama along with his forces of monkeys and bears will come soon and after conquering the enemies in battle,
will take her back. After bidding adieu to Seetha, he ascends Mount Arishta and enlarges his body making
himself ready to leap across the ocean.
ततः तु शिंशपा मूले जानकीम् पर्यवस्थिताम् |
अभिवाद्य अब्रवीत् दिष्ट्या पश्यामि त्वाम् इह अक्षताम् || ५-५६-१
अभिवाद्य अब्रवीत् दिष्ट्या पश्यामि त्वाम् इह अक्षताम् || ५-५६-१
Thereafter, having offered his salutation to Seetha, who was present at the foot of Ashoka
tree, Hanuma spoke: "Thank heaven! I am seeing you uninjured here!"
ततः तम् प्रस्थितम् सीता वीक्षमाणा पुनः पुनः |
भर्तृ स्नेह अन्वितम् वाक्यम् हनूमन्तम् अभाषत || ५-५६-२
भर्तृ स्नेह अन्वितम् वाक्यम् हनूमन्तम् अभाषत || ५-५६-२
Then, beholding again and again, that Hanuma, who had made ready for his return journey,
Seetha spoke the following words, filled with affection towards her husband.
कामम् अस्य त्वम् एव एकः कार्यस्य परिसाधने |
पर्याप्तः पर वीरघ्न यशस्यः ते बल उदयः || ५-५६-३
पर्याप्तः पर वीरघ्न यशस्यः ते बल उदयः || ५-५६-३
"O Hanuma, the annihilator of enemies! You are yourself surely sufficient single-handed
completion of this task. Your elevated energy is creditable indeed.
शरैस्तुः सम्कुलाम् कृत्वा लन्काम् पर बल अर्दनः |
माम् नयेत् यदि काकुत्स्थः तस्य तत् सादृशम् भवेत् || ५-५६-४
माम् नयेत् यदि काकुत्स्थः तस्य तत् सादृशम् भवेत् || ५-५६-४
"But, it will be appropriate for Rama, who destroys the hostile forces, to take me with
him, after routing Lanka with his arrows."
तत् यथा तस्य विक्रान्तम् अनुरूपम् महात्मनः |
भवति आहव शूरस्य तत्त्वम् एव उपपादय || ५-५६-५
भवति आहव शूरस्य तत्त्वम् एव उपपादय || ५-५६-५
"Therefore, you act in such a way that the high-souled Rama, valiant in battle, may exhibit
prowess worthy of him."
तत् अर्थ उपहितम् वाक्यम् प्रश्रितम् हेतु सम्हितम् |
निशम्य हनुमान् तस्या वाक्यम् उत्तरम् अब्रवीत् || ५-५६-६
निशम्य हनुमान् तस्या वाक्यम् उत्तरम् अब्रवीत् || ५-५६-६
Hearing those humble, reasonable and meaningful words of Seetha, Hanuma spoke the following
words in reply.
क्षिप्रम् एष्यति काकुत्स्थो हरि ऋक्ष प्रवरैः वृतः |
यः ते युधि विजित्य अरीन् शोकम् व्यपनयिष्यति || ५-५६-७
यः ते युधि विजित्य अरीन् शोकम् व्यपनयिष्यति || ५-५६-७
"Rama, accompanied by the leaders of monkeys and bears, will come soon and after conquering
the enemies in battle, will take away your grief."
एवम् आश्वास्य वैदेहीम् हनूमान् मारुत् आत्मजः |
गमनाय मतिम् कृत्वा वैदेहीम् अभ्यवादयत् || ५-५६-८
गमनाय मतिम् कृत्वा वैदेहीम् अभ्यवादयत् || ५-५६-८
Hanuma, the son of wind-god, thus consoling Seetha and making up his mind to go, saluted
Seetha with reverence.
ततः स कपि शार्दूलः स्वामि संदर्शन उत्सुकः |
आरुरोह गिरि श्रेष्ठम् अरिष्टम् अरि मर्दनः || ५-५६-९
आरुरोह गिरि श्रेष्ठम् अरिष्टम् अरि मर्दनः || ५-५६-९
Thereafter, that Hanuma the foremost among the monkeys, and the annihilator of enemies,
with an anxious desire to see his lord, ascended the Mount Arishta of excellence.
तुन्ग पद्मक जुष्टाभिः नीलाभिः वन राजिभिः |
सोत्तरीयमिवाम्भोदैः शृम्गान्तरविलम्बिभिः || ५-५६-१०
सोत्तरीयमिवाम्भोदैः शृम्गान्तरविलम्बिभिः || ५-५६-१०
That mountain was covered as it were with dark green rows of gardens inhabited by towery
elephants with red spots on their skin and with its clouds hanging between its summits, as with an upper
garment.
बोध्यमानमिव प्रीत्या दिवाकरकरैः शुभैः |
उन्मिषन्तिमिवोद्धूतैर्लोचनैरिव धातुभिः || ५-५६-११
उन्मिषन्तिमिवोद्धूतैर्लोचनैरिव धातुभिः || ५-५६-११
By metals scattered here and there, looking like eyes drawing up the eye-lids, the mountain
looked like being awakened, as it were, with love by the bright rays of the sun.
तोयौघनिस्वनैर्मन्द्रैः प्राधीतमिव पर्वतम् |
प्रगीतमिव विस्पष्टैर्नानाप्रस्रवणस्व्नै || ५-५६-१२
प्रगीतमिव विस्पष्टैर्नानाप्रस्रवणस्व्नै || ५-५६-१२
The mountain looked resembling the one which has started reciting the scriptures clearly
in the form of the deep sound of running streams of water, singing as it were at a high pitch, in the
form of roaring sound of various cascades.
देवदारुभिरत्युच्चैरूर्ध्वबाहुमिव स्थितम् |
प्रपातजलनिर्घोषैः प्राकृष्टमिव सर्वतः || ५-५६-१३
प्रपातजलनिर्घोषैः प्राकृष्टमिव सर्वतः || ५-५६-१३
The mountain stood as it were with uplifted arms in the form of very lofty deodars and
which started crying loudly as it were, on all sides, in the form of the sound of its cascades.
वेपमानमिव श्यामैः कम्पमानैः शरद्वनैः |
वेणुभिर्मारुतोद्धूतैः कूजन्तमिव कीचकैः || ५-५६-१४
वेणुभिर्मारुतोद्धूतैः कूजन्तमिव कीचकैः || ५-५६-१४
The mountain seemed to be trembling in the form of waving dark automnal groves, which
was piping as it were, in the form of hollow bamboos shaken up by the wind and whistling.
निःश्वसन्तमिवामर्षाद्घोरैराशीविषोत्तमैः |
वीहारकृतगम्भीरैर्ध्यायन्तमिव गह्वरैः || ५-५६-१५
वीहारकृतगम्भीरैर्ध्यायन्तमिव गह्वरैः || ५-५६-१५
The mountain was hissing as it were with fury, in the form of its terrible and most poisonous
snakes and which sat absorbed in meditation as it were, in the form of its deep caves covered with mist.
मेघपादनिभैः पादैः प्रक्रान्तमिव सर्वतः |
जृम्भमाणमिवाकाशे शिखरैरभ्रामालिभिः || ५-५६-१६
जृम्भमाणमिवाकाशे शिखरैरभ्रामालिभिः || ५-५६-१६
The mountain seems to be setting out on a journey on all four sides, with feet of the
mountain, looking like rising clouds, which with its peaks having a lining of clouds, seemed to stretch
its limbs in the sky.
कूटैश्च बहुधा कीर्णै शोभितम् बहुकन्दरैः |
साल ताल अश्व कर्णैः च वंशैः च बहुभिः वृतम् || ५-५६-१७
साल ताल अश्व कर्णैः च वंशैः च बहुभिः वृतम् || ५-५६-१७
The mountain was embellished with a number of summits and adorned with numerous caves
scattered at many places and endowed with many sal, palmyrah, karna and bamboo trees.
लतावितानैर्विततैः प्ष्पवद्भिरलम्कृतम् |
नानामृगगणाकीर्णम् धातुनिष्यन्दभूषितम् || ५-५६-१८
नानामृगगणाकीर्णम् धातुनिष्यन्दभूषितम् || ५-५६-१८
The mountain was adorned with clusters of creepers having plenty of flowers, filled with
a number of summits and adorned with numerous caves scattered at many places and endowed with many sal,
palmyrah, karna and bamboo trees.
बहुप्रस्रवणोपेतम् शिलासंचयसम्कटम् |
महर्षियक्षगन्धर्वकिन्नरोरगसेवितम् || ५-५६-१९
महर्षियक्षगन्धर्वकिन्नरोरगसेवितम् || ५-५६-१९
The mountain was endowed with many cascades, crowded together with heaps of rocks and
frequented by great sages, Yakshas, Gandharvas, Kinnaras and celestial serpents.
लतापादपसम्घातम् सिम्हाध्युषितकन्दरम् |
व्याग्रसम्घसमाकीर्णम् स्वादुमूलफलद्रुमम् || ५-५६-२०
व्याग्रसम्घसमाकीर्णम् स्वादुमूलफलद्रुमम् || ५-५६-२०
The mountain was exquisite with creepers and trees, having caves inhabited by lions,
spread over with a number of tigers and endowed with sweet roots and fruit-trees.
तम् आरुरोह हनुमान् पर्वतम् पवनात्मजः |
राम दर्शन शीघ्रेण प्रहर्षेण अभिचोदितः || ५-५६-२१
राम दर्शन शीघ्रेण प्रहर्षेण अभिचोदितः || ५-५६-२१
Hanuma, the son of wind-god, in a hurry to see Rama, ascended that mountain, excited
as he was with an extreme joy.
तेन पाद तल आक्रान्ता रम्येषु गिरि सानुषु |
सघोषाः समशीर्यन्त शिलाः चूर्णी कृताः ततः || ५-५६-२२
सघोषाः समशीर्यन्त शिलाः चूर्णी कृताः ततः || ५-५६-२२
Then, the rocks in the charming table-land of the mountain, on which the soles of Hanuma
lied heavily, were crushed with noise and fallen to pieces.
स तम् आरुह्य शैल इन्द्रम् व्यवर्धत महाकपिः |
दक्षिणात् उत्तरम् पारम् प्रार्थयम्ल् लवण अम्भसः || ५-५६-२३
दक्षिणात् उत्तरम् पारम् प्रार्थयम्ल् लवण अम्भसः || ५-५६-२३
Desirous of reaching the northern shore from the southern shore of that ocean, Hanuma
ascended that mountain and enlarged his body.
अधिरुह्य ततो वीरः पर्वतम् पवन आत्मजः |
ददर्श सागरम् भीमम् मीन उरग निषेवितम् || ५-५६-२४
ददर्श सागरम् भीमम् मीन उरग निषेवितम् || ५-५६-२४
Then, the valiant Hanuma after ascending the mountain, saw the terrific ocean inhabited
by fishes and water-snakes.
स मारुत इव आकाशम् मारुतस्य आत्म सम्भवः |
प्रपेदे हरि शार्दूलो दक्षिणात् उत्तराम् दिशम् || ५-५६-२५
प्रपेदे हरि शार्दूलो दक्षिणात् उत्तराम् दिशम् || ५-५६-२५
Hanuma, the foremost among the monkeys and the son of the wind-god, entered the sky towards
northern direction, like a wind, from southern direction.
स तदा पीडितः तेन कपिना पर्वत उत्तमः |
ररास सह तैः भूतैः प्राविशत् वसुधा तलम् || ५-५६-२६
कम्पमानैः च शिखरैः पतद्भिः अपि च द्रुमैः |
ररास सह तैः भूतैः प्राविशत् वसुधा तलम् || ५-५६-२६
कम्पमानैः च शिखरैः पतद्भिः अपि च द्रुमैः |
Pressed at that moment by Hanuma, that excellent mountain sank into the bowels of the
earth along with the various living beings and made a noise with its shaking summits and toppling trees.
तस्य ऊरु वेगान् मथिताः पादपाः पुष्प शालिनः || ५-५६-२७
निपेतुः भू तले रुग्णाः शक्र आयुध हता इव |
निपेतुः भू तले रुग्णाः शक्र आयुध हता इव |
Shaken by the impetus of the thighs of Hanuma, trees in blossom were broken and fell
down on earth, as though struck by a thunder-bolt.
कन्दर उदर संस्थानाम् पीडितानाम् महाओजसाम् || ५-५६-२८
सिम्हानाम् निनदो भीमो नभो भिन्दन् स शुश्रुवे |
सिम्हानाम् निनदो भीमो नभो भिन्दन् स शुश्रुवे |
When the lions of great prowess dwelling in the midst of caves were tormented and roared
terribly, that roaring noise was heard as it was piercing the sky.
त्रस्त व्याअविद्ध वसना व्याकुली कृत भूषणा || ५-५६-२९
विद्याधर्यः समुत्पेतुः सहसा धरणी धरात् |
विद्याधर्यः समुत्पेतुः सहसा धरणी धरात् |
The females of Vidyadhara class of supernatural beings, with their raiments in disorder
through fear and their ornaments fallen off, went up all of a sudden from the mountain.
अतिप्रमाणा बलिनो दीप्त जिह्वा महाविषाः || ५-५६-३०
निपीडित शिरो ग्रीवा व्यवेष्टन्त महाहयः |
निपीडित शिरो ग्रीवा व्यवेष्टन्त महाहयः |
Large poisonous serpents of immense size, possessing vigour and having fiery tongues
with their hoods and necks severely pressed lay coiled.
किन्नर उरग गन्धर्व यक्ष विद्या धराः तथा || ५-५६-३१
पीडितम् तम् नग वरम् त्यक्त्वा गगनम् आस्थिताः |
पीडितम् तम् नग वरम् त्यक्त्वा गगनम् आस्थिताः |
Then, leaving that tormented mountain of excellence; Kinnaras, Nagas, Gadharvas, Yakshas
and Vidyadharas ascended to the sky.
स च भूमि धरः श्रीमान् बलिना तेन पीडितः || ५-५६-३२
सवृक्ष शिखर उदग्राः प्रविवेश रसा तलम् |
सवृक्ष शिखर उदग्राः प्रविवेश रसा तलम् |
Pressed down by that strong Hanuma, that beautiful mountain having its elevated summits
crowned with trees, entered the bowels of the earth.
दश योजन विस्तारः त्रिंशत् योजनम् उच्छ्रितः || ५-५६-३३
धरण्याम् समताम् यातः स बभूव धरा धरः |
धरण्याम् समताम् यातः स बभूव धरा धरः |
That mountain, with a width of ten yojanas (or eighty miles) and a height of thirty yojanas
(or two hundred and forty miles) got level with the earth.
स लिलङ्घुयिर्भीमम् सलीलम् लवणार्णवम् || ५-५६-३४
कल्लोलास्फालवेलान्तमुत्पपात नभो हरिः |
कल्लोलास्फालवेलान्तमुत्पपात नभो हरिः |
With a desire to cross easily the terrific ocean, whose shores were being lashed by its
waves, which Hanuma jumped up into the air.
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे ष्ट्पञ्चाशः सर्गः