DONATE NOW - UPI
सुन्दर-काण्ड > हनुमानजी द्वारा राक्षसों का संहार
Seeing the devastation caused to the pleasant grove by Hanuma the female-demons ask Seetha
who that great monkey was and wherefore he has come and talked to her. Seetha replies that she knows
nothing of him. Some of the female-demons go to Ravana and report to him that the pleasant grove attached
to the gynaecuium has been destroyed by a mighty monkey and that the monkey went to Seetha and talked
to her also earlier to the devastation. They also report that Seetha expressed her ignorance about him.
Then, Ravana gets angry and sends some demons called Kinkaras to catch hold of Hanuma. Eighty thousand
Kinkaras rush towards Hanuma to catch him. But Hanuma, with his might, kills all Kinkaras with an iron
rod. Getting to know of the killings, Ravana again sends Jambumali, the son of Prahasta to catch hold
of Hanuma.
ततः पक्षि निनादेन वृक्ष भन्ग स्वनेन च |
बभूवुः त्रास सम्भ्रान्ताः सर्वे लन्का निवासिनः || ५-४२-१
बभूवुः त्रास सम्भ्रान्ताः सर्वे लन्का निवासिनः || ५-४२-१
At the screaming sound of birds and at the sound of the crash of falling trees, all the
inhabitants of Lanka then became trembled with fear.
विद्रुताः च भय त्रस्ता विनेदुः मृग पक्षुणः |
रक्षसाम् च निमित्तानि क्रूराणि प्रतिपेदिरे || ५-४२-२
रक्षसाम् च निमित्तानि क्रूराणि प्रतिपेदिरे || ५-४२-२
Made to run to-and-fro and getting frightened, beasts and birds began to scream. Atrocious
omens made their appearance before the demons.
ततो गतायाम् निद्रायाम् राक्षस्यो विकृत आननाः |
तत् वनम् ददृशुः भग्नम् तम् च वीरम् महाकपिम् || ५-४२-३
तत् वनम् ददृशुः भग्नम् तम् च वीरम् महाकपिम् || ५-४२-३
Then, the ugly-faced female-demons, whose sleep has vanished, found that grove demolished
and saw that great heroic monkey.
स ता दृष्ट्व महाबाहुः महासत्त्वो महाबलः |
चकार सुमहत् रूपम् राक्षसीनाम् भय आवहम् || ५-४२-४
चकार सुमहत् रूपम् राक्षसीनाम् भय आवहम् || ५-४२-४
Seeing those female-demons, the mighty armed Hanuma endowed with a great courage and
might, assumed a gigantic form which created a terror to the female-demons.
ततः तम् गिरि सम्काशम् अतिकायम् महाबलम् |
राक्षस्यो वानरम् दृष्ट्वा पप्रच्छुः जनक आत्मजाम् || ५-४२-५
राक्षस्यो वानरम् दृष्ट्वा पप्रच्छुः जनक आत्मजाम् || ५-४२-५
Beholding that mighty monkey having a gigantic body similar to a mountain, the female-demons
then asked Seetha (as follows):
को अयम् कस्य कुतो वा अयम् किम् निमित्तम् इह आगतः |
कथम् त्वया सह अनेन सम्वादः कृत इति उत || ५-४२-६
कथम् त्वया सह अनेन सम्वादः कृत इति उत || ५-४२-६
"Who is he? Whose messenger is he? From where and for what purpose he has come here?
Wherefore a conversation was held by him with you?"
आचक्ष्व नो विशाल अक्षि मा भूत् ते सुभगे भयम् |
सम्वादम् असित अपान्गे त्वया किम् कृतवान् अयम् || ५-४२-७
सम्वादम् असित अपान्गे त्वया किम् कृतवान् अयम् || ५-४२-७
"O large-eyed Seetha! Tell us. Let there be no fear for you, O fortunate lady! What did
he speak to you? O lady having black outer eye-corners!"
अथ अब्रवीत् तदा साध्वी सीता सर्व अन्ग शोभना |
रक्षसाम् काम रूपाणाम् विज्ञाने मम का गतिः || ५-४२-८
रक्षसाम् काम रूपाणाम् विज्ञाने मम का गतिः || ५-४२-८
Thereupon Seetha the virtuous lady, having a complete beauty of all limbs, spoke as follows:
"Where is the ability for me to know about the demons of a terrific form?"
यूयम् एव अस्य जानीत यो अयम् यत् वा करिष्यति |
अहिः एव अहेः पादान् विजानाति न संशयः || ५-४२-९
अहिः एव अहेः पादान् विजानाति न संशयः || ५-४२-९
"You alone can recognise who he is and what he does. A serpent only can recognise the
feet of another serpent. There is no doubt about it."
अहम् अपि अस्य भीता अस्मि न एनम् जानामि को अन्वयम् |
वेद्मि राक्षसम् एव एनम् काम रूपिणम् आगतम् || ५-४२-१०
वेद्मि राक्षसम् एव एनम् काम रूपिणम् आगतम् || ५-४२-१०
"By seeing him, I too get frightened. I do not know who he is. I only know him as a demon,
able to assume any form at his will, who arrived here."
वैदेह्या वचनम् श्रुत्वा राक्षस्यो विद्रुता द्रुतम् |
स्थिताः काश्चित् गताः काश्चित् रावणाय निवेदितुम् || ५-४२-११
स्थिताः काश्चित् गताः काश्चित् रावणाय निवेदितुम् || ५-४२-११
Hearing the words of Seetha some female-demons fled to different directions. Some stayed
back. Some others went to Ravana to inform about the matter.
रावणस्य समीपे तु राक्षस्यो विकृत आननाः |
विरूपम् वानरम् भीमम् आख्यतुम् उपचक्रमुः || ५-४२-१२
विरूपम् वानरम् भीमम् आख्यतुम् उपचक्रमुः || ५-४२-१२
After approaching Ravana, the female demons of ugly faces started to tell (as follows)
of the monstrous and terrific monkey.
अशोक वनिका मध्ये राजन् भीम वपुः कपिः |
सीतया कृत सम्वादः तिष्ठति अमित विक्रमः || ५-४२-१३
सीतया कृत सम्वादः तिष्ठति अमित विक्रमः || ५-४२-१३
"O king! A monkey having a terrific body and a boundless prowess, is stationed in the
middle of Ashoka grove and made a conversation with Seetha."
न च तम् जानकी सीता हरिम् हरिण लोचणा |
अस्माभिः बहुधा पृष्टा निवेदयितुम् इच्छति || ५-४२-१४
अस्माभिः बहुधा पृष्टा निवेदयितुम् इच्छति || ५-४२-१४
"Eventhough questioned in many ways by us, Seetha, the daughter of Janaka, having eyes
similar to those of a doe, is not inclined to tell about the monkey."
वासवस्य भवेत् दूतो दूतो वैश्रवणस्य वा |
प्रेषितो वा अपि रामेण सीता अन्वेषण कान्क्षया || ५-४२-१५
प्रेषितो वा अपि रामेण सीता अन्वेषण कान्क्षया || ५-४२-१५
"He may be a messenger of Indra the Lord of celestials, or the messenger of Kubera the
king of riches or even a messenger sent by Rama to search for Seetha."
तेन त्वत् भूत रूपेण यत् तत् तव मनो हरम् |
नाना मृग गण आकीर्णम् प्रमृष्टम् प्रमदा वनम् || ५-४२-१६
नाना मृग गण आकीर्णम् प्रमृष्टम् प्रमदा वनम् || ५-४२-१६
"He, having a wonderful form, has wiped off your grove, attached to the gynaecium, which
is fascinating and extending with many kinds of animal-flock."
न तत्र कश्चित् उद्देशो यः तेन न विनाशितः |
यत्र सा जानकी सीता स तेन न विनाशितः || ५-४२-१७
यत्र सा जानकी सीता स तेन न विनाशितः || ५-४२-१७
"There is no place whatsoever in that grove, which was not destroyed by him. Only that
place, where Seetha the daughter of Janaka was sitting, was not destroyed by him."
जानकी रक्षण अर्थम् वा श्रमात् वा न उपलभ्यते |
अथवा कः श्रमः तस्य सा एव तेन अभिरक्षिता || ५-४२-१८
अथवा कः श्रमः तस्य सा एव तेन अभिरक्षिता || ५-४२-१८
"It is not known whether to protect Seetha or because of fatigue, he has left that place
undestroyed, or else, what fatigue is there for him? He has done it to protect Seetha."
चारु पल्लव पत्र आढ्यम् यम् सीता स्वयम् आस्थिता |
प्रवृद्धः शिंशपा वृक्षः स च तेन अभिरक्षितः || ५-४२-१९
प्रवृद्धः शिंशपा वृक्षः स च तेन अभिरक्षितः || ५-४२-१९
"That well-grown Simsupa tree, abounding in charming sprouts and flowers, under which
Seetha herself took shelter, has been spared by him."
तस्य उग्र रूपस्य उग्रम् त्वम् दण्डम् आज्ञातुम् अर्हसि |
सीता सम्भाषिता येन तत् वनम् च विनाशितम् || ५-४२-२०
सीता सम्भाषिता येन तत् वनम् च विनाशितम् || ५-४२-२०
To that terribly looking monkey by whom Seetha was spoken to and that grove destroyed you to order a terrible punishment.
मनः परिगृहीताम् ताम् तव रक्षो गण ईश्वर |
कः सीताम् अभिभाषेत यो न स्यात् त्यक्त जीवितः || ५-४२-२१
कः सीताम् अभिभाषेत यो न स्यात् त्यक्त जीवितः || ५-४२-२१
"O chief of the demons-troops! Who would dare to talk to that Seetha, who has been mentally
accepted by you, except perhaps he who is ready to abandon his life?"
राक्षसीनाम् वचः श्रुत्वा रावणो राक्षस ईश्वरः |
हुत अगिः इव जज्वाल कोप सम्वर्तित ईक्षणः || ५-४२-२२
हुत अगिः इव जज्वाल कोप सम्वर्तित ईक्षणः || ५-४२-२२
Hearing the words of the female-demons, Ravana the lord of demons flared up like a funeral
fire, his eyes spinning with anger.
तस्य क्रुद्धस्य नेत्राभ्याम् प्रापतन्नस्रबिन्दवः |
दीप्ताभ्यामिव जज्वाल कोपसंवर्तितेक्षणः || ५-४२-२३
दीप्ताभ्यामिव जज्वाल कोपसंवर्तितेक्षणः || ५-४२-२३
Tears dropped from Ravana's enraged eyes, like drops of oil dripping from resplendent
lamps.
आत्मनः सदृशान् शूरान् किम्करान् नाम राक्षसान् |
व्यादिदेश महातेजा निग्रह अर्थम् हनूमतः || ५-४२-२४
व्यादिदेश महातेजा निग्रह अर्थम् हनूमतः || ५-४२-२४
Ravana, with a great splendour, sent demons with a valiance equal to him, called Kinkaras,
in order to catch hold of Hanuma.
तेषाम् अशीति साहस्रम् किम्कराणाम् तरस्विनाम् |
निर्ययुः भवनात् तस्मात् कूट मुद्गर पाणयः || ५-४२-२५
महाउदरा महादम्ष्ट्रा घोर रूपा महाबलाः |
युद्ध अभिमनसः सर्वे हनूमत् ग्रहण उन्मुखाः || ५-४२-२६
निर्ययुः भवनात् तस्मात् कूट मुद्गर पाणयः || ५-४२-२५
महाउदरा महादम्ष्ट्रा घोर रूपा महाबलाः |
युद्ध अभिमनसः सर्वे हनूमत् ग्रहण उन्मुखाः || ५-४२-२६
He ordered for eighty thousand of those Kinkaras who were strong. All those mighty Kinkaras
with their large bellies, long tusks and terrible forms, longing to fight with iron mallets and clubs
in hand, in eagerness to lay hold on Hanuma, started from that place.
ते कपिम् तम् समासाद्य तोरणस्थम् अवस्थितम् |
अभिपेतुः महावेगाः पतन्गा इव पावकम् || ५-४२-२७
अभिपेतुः महावेगाः पतन्गा इव पावकम् || ५-४२-२७
Approaching Hanuma who was standing near the arched doorway, they rushed towards him
with a great speed, like locusts rushing towards a fire.
ते गदाभिः विचित्राभिः परिघैः कान्चन अन्गदैः |
आजघ्नुः वानर श्रेष्ठम् शरैः आदित्य सम्निभैः || ५-४२-२८
आजघ्नुः वानर श्रेष्ठम् शरैः आदित्य सम्निभैः || ५-४२-२८
They banged Hanuma with various kinds of maces, iron bludgeons plated with gold and arrows
shining like the sun.
मुद्गरैः पट्टिसैः शूलैः प्रासतोमरशक्तिभिः |
परिवार्य हनूमन्तं सहसा तस्थुरग्रतः || ५-४२-२९
परिवार्य हनूमन्तं सहसा तस्थुरग्रतः || ५-४२-२९
Quickly surrounding Hanuma with clubs, sharp edged spears, iron pikes, lances, javelins
and swords, they stood in front of him.
हनूमान् अपि तेजस्वी श्रीमान् पर्वत सम्निभः |
क्षिताव् आविध्य लान्गूलम् ननाद च महास्वनम् || ५-४२-३०
क्षिताव् आविध्य लान्गूलम् ननाद च महास्वनम् || ५-४२-३०
The highly splendorous and illustrious Hanuma too, looking like a mountain, hurled his
tail on the ground, making a thunderous noise.
स भूत्वा सुमहाकायो हनुमान् मारुतात्मजः |
धृष्टमास्फोटयामास लङ्काम् शब्देन पूरयन् || ५-४२-३१
धृष्टमास्फोटयामास लङ्काम् शब्देन पूरयन् || ५-४२-३१
The highly splendourous and illustrious Hanuma too, looking like a mountain, hurled his
tail on the ground, making a thunderous noise.
तस्यस्फोटितशब्देन महता सानुनादिना |
पेतुर्विहङ्गा गगनादुच्चैश्चेदमघोयत् || ५-४२-३२
पेतुर्विहङ्गा गगनादुच्चैश्चेदमघोयत् || ५-४२-३२
By that great sound made by Hanuma through clapping on his arms together with a resound,
birds fell down from the sky. Hanuma also then cried aloud with a clamorous voice (as follows):
जयत्यतिबलो रामो लक्ष्मणश्च महाबलः |
राजा जयति सुग्रीवो राघवेणाभिपालितः || ५-४२-३३
राजा जयति सुग्रीवो राघवेणाभिपालितः || ५-४२-३३
"Long live the mighty Rama and the powerful Lakshmana! Long live the King Sugreeva, protected
by Rama!"
दासोऽहम् कोसलेन्द्रस्य रामस्याक्लिष्टकर्मणः |
हनुमान् शत्रुसैन्यानाम् निहन्ता मारुतात्मजः || ५-४२-३४
हनुमान् शत्रुसैन्यानाम् निहन्ता मारुतात्मजः || ५-४२-३४
"I am Hanuma, the destroyer of the army of adversaries and the son of wind-god. I am
the servant of Rama, the king of Kosala Kingdom, who is unwearied in action."
न रावणसहस्रम् मे युद्धे प्रतिबलं भवेत् |
शिलाभिस्तु प्रहरतः पादपैश्च सहस्रशः || ५-४२-३५
शिलाभिस्तु प्रहरतः पादपैश्च सहस्रशः || ५-४२-३५
"Even a thousand of Ravanas will not be matching equally with me, who is capable of striking
with thousands of rocks and trees in battle."
अर्दयित्वा पुरीम् लङ्कामभिवाद्य च मैथिलीम् |
समृद्धार्थो गमिष्यामि मिषताम् सर्वरक्षसाम् || ५-४२-३६
समृद्धार्थो गमिष्यामि मिषताम् सर्वरक्षसाम् || ५-४२-३६
"Here, before the eyes of all the demons, I will annihilate the City of Lanka and after
offering salutation to Seetha, I will go back after fully completing my task."
तस्य सन्नाद शब्देन ते अभवन् भय शन्किताः |
ददृशुः च हनूमन्तम् संध्या मेघम् इव उन्नतम् || ५-४२-३७
ददृशुः च हनूमन्तम् संध्या मेघम् इव उन्नतम् || ५-४२-३७
Those demons became frightened by the clamorous voice of Hanuma cried aloud and saw him
to be as high as a twilight rain-cloud.
स्वामि संदेश निह्शन्काः ततः ते राक्षसाः कपिम् |
चित्रैः प्रहरणैः भीमैः अभिपेतुः ततः ततः || ५-४२-३८
चित्रैः प्रहरणैः भीमैः अभिपेतुः ततः ततः || ५-४२-३८
Not feeling apprehended because of the orders of their king, those demons thereafter
rushed towards Hanuma, with their terrific and amazing weapons.
स तैः परिवृतः शूरैः सर्वतः स महाबलः |
आससाद आयसम् भीमम् परिघम् तोरण आश्रितम् || ५-४२-३९
आससाद आयसम् भीमम् परिघम् तोरण आश्रितम् || ५-४२-३९
Surrounded on all sides by those strong demons, that Hanuma endowed with a great strength
seized a huge iron bar belonging to the arched gate.
स तम् परिघम् आदाय जघान रजनी चरान् |
स पन्नगम् इव आदाय स्फुरन्तम् विनता सुतः || ५-४२-४०
विचचार अम्बरे वीरः परिगृह्य च मारुतिः |
स पन्नगम् इव आदाय स्फुरन्तम् विनता सुतः || ५-४२-४०
विचचार अम्बरे वीरः परिगृह्य च मारुतिः |
Taking that iron rod, Hanuma killed the demons. That violent Hanuma strolled in the sky,
taking that iron rod in his hand, as Garuda the eagle would carrying a serpent in its claws.
स हत्वा राक्षसान् वीरः किम्करान् मारुत आत्मजः || ५-४२-४१
युद्ध आकान्क्षी पुनः वीरः तोरणम् समुपस्थितः |
युद्ध आकान्क्षी पुनः वीरः तोरणम् समुपस्थितः |
Killing the valiant demons called Kinkaras, that heroic Hanuma wishing to fight again,
arrived at the archy gate way.
ततः तस्मात् भयान् मुक्ताः कतिचित् तत्र राक्षसाः || ५-४२-४२
निहतान् किम्करान् सर्वान् रावणाय न्यवेदयन् |
निहतान् किम्करान् सर्वान् रावणाय न्यवेदयन् |
Some demons, who somehow escaped from that terror, went to Ravana and informed him that
all the Kinkaras have been killed.
स राक्षसानाम् निहतम् महाबलम् |
निशम्य राजा परिवृत्त लोचनः |
समादिदेश अप्रतिमम् पराक्रमे |
प्रहस्त पुत्रम् समरे सुदुर्जयम् || ५-४२-४३
निशम्य राजा परिवृत्त लोचनः |
समादिदेश अप्रतिमम् पराक्रमे |
प्रहस्त पुत्रम् समरे सुदुर्जयम् || ५-४२-४३
Hearing of large army of demons having been killed, that Ravana with his eyes rolling
rapidly (with anger), ordered Jambumali, son of Prahasta, who was unequal in prowess and admirably unconquerable
in battle.
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे द्विचत्वारिंशः सर्गः