DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > अहिल्या के श्राप का वर्णन
Vishvamitra narrates the legend of Ahalya to Rama and Lakshmana when
they arrive at the precincts of Mithila, bidding farewell to the King
of Vishaala. Indra is infatuated with Ahalya desires a union with her,
for which she complies. However, Gautama catching them unawares curses
both Indra and Ahalya.
पृष्ट्वा तु कुशलम् तत्र परस्पर समागमे |
कथाअन्ते सुमतिः वाक्यम् व्याजहार महामुनिम् || १-४८-१
कथाअन्ते सुमतिः वाक्यम् व्याजहार महामुनिम् || १-४८-१
When those two, Vishvamitra and Sumati, have met one another there at that place,
king Sumati raised the topic of Rama and Lakshmana, after exchanging greetings and
enquiring about the well-being of the great-saint Vishvamitra. [1-48-1]
इमौ कुमारौ भद्रम् ते देव तुल्य पराक्रमौ |
गज सिंह गती वीरौ शार्दूल वृषभ उपमौ || १-४८-२
पद्म पत्र विशालाक्षौ खड्ग तूणी धनुर् धरौ |
अश्विनौ इव रूपेण समुपस्थित यौवनौ || १-४८-३
यदृच्छया एव गाम् प्राप्तौ देवलोकात् इव अमरौ |
कथम् पद्भ्याम् इह प्राप्तौ किम् अर्थम् कस्य वा मुने || १-४८-४
गज सिंह गती वीरौ शार्दूल वृषभ उपमौ || १-४८-२
पद्म पत्र विशालाक्षौ खड्ग तूणी धनुर् धरौ |
अश्विनौ इव रूपेण समुपस्थित यौवनौ || १-४८-३
यदृच्छया एव गाम् प्राप्तौ देवलोकात् इव अमरौ |
कथम् पद्भ्याम् इह प्राप्तौ किम् अर्थम् कस्य वा मुने || १-४८-४
"These two youngsters, oh, sage, let safety betide you, striding like audacious
elephants and arrogant lions, bearing a similitude to adventurous tigers and adamantine
bulls, and wielding quivers, swords, and bows, are valorous with their valour matching
that of Vishnu, and with their eyes broad like lotus-petals and with youthfulness
in the offing they look like the exceptionally beautiful twin-gods, Ashwin-brothers,
by their physique. How these two have footslogged and chanced here as though immortals
have chanced on earth from the abode of gods at their pleasure? What for they have
come here, and whose scions are they? [1-48-2, 3, 4]
भूषयन्तौ इमम् देशम् चन्द्र सूर्यौ इव अंबरम् |
परस्परेण सदृशौ प्रमाण इन्गित चेष्टितैः || १-४८-५
किम् अर्थम् च नर श्रेष्ठौ संप्राप्तौ दुर्गमे पथि |
वर आयुध धरौ वीरौ श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः || १-४८-६
परस्परेण सदृशौ प्रमाण इन्गित चेष्टितैः || १-४८-५
किम् अर्थम् च नर श्रेष्ठौ संप्राप्तौ दुर्गमे पथि |
वर आयुध धरौ वीरौ श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः || १-४८-६
"These two best ones among men are identical to one another by their bodily proportion,
facial-language, and by bodily gestures, and with their presence they refurbish
this province like the Moon and Sun brightening the firmament. In truth, I would
like to know for what reason these valiant ones who are wielding best weapons have
arrived here travelling on an arduous path." Thus, king Sumati asked Vishvamitra.
[1-48-5, 6]
तस्य तद् वचनम् श्रुत्वा यथा वृत्तम् न्यवेदयत् |
सिद्ध आश्रम निवासम् च राक्षसानाम् वधम् तथा | १-४८-७
सिद्ध आश्रम निवासम् च राक्षसानाम् वधम् तथा | १-४८-७
On hearing those words of King Sumati, Vishvamitra informed him about the visit
of Rama and Lakshmana to the Hermitage of Accomplishment, also about the elimination
of demons, as it has happened. [1-48-7a, 7b]
विश्वामित्र वचः श्रुत्वा राजा परम विस्मितः || १-४८-७
अतिथी परमौ प्राप्तम् पुत्रौ दशरथस्य तौ |
पूजयामास विधिवत् सत्कार अर्हौ महाबलौ || १-४८-८
अतिथी परमौ प्राप्तम् पुत्रौ दशरथस्य तौ |
पूजयामास विधिवत् सत्कार अर्हौ महाबलौ || १-४८-८
King Sumati is highly astonished to hear the words of Vishvamitra about the visit
of Rama and Lakshmana, and treating them to have come as the most prominent and
honour-worthy guests that king started to honour those two great-mighty sons of
Dasharatha customarily. [1-48-7c, 8]
ततः परम सत्कारम् सुमतेः प्राप्य राघवौ |
उष्य तत्र निशाम् एकाम् जग्मतुः मिथिलाम् ततः || १-४८-९
उष्य तत्र निशाम् एकाम् जग्मतुः मिथिलाम् ततः || १-४८-९
On getting high honours from King Sumati, Raghava-s stayed there along with Vishvamitra
and with the community of sages for one night, and then they all have moved on to
Mithila. [1-48-9]
ताम् दृष्ट्वा मुनयः सर्वे जनकस्य पुरीम् शुभाम् |
साधु साधु इति शंसन्तो मिथिलाम् समपूजयन् || १-४८-१०
साधु साधु इति शंसन्तो मिथिलाम् समपूजयन् || १-४८-१०
On seeing Janaka's auspicious city Mithila, all of the saints who are accompanying
Vishvamitra, Rama, and Lakshmana, extolled it saying, "Splendid! Splendid!" and
admired it highly. [1-48-10]
मिथिल उपवने तत्र आश्रमम् दृश्य राघवः |
पुराणम् निर्जनम् रंयम् पप्रच्छ मुनि पुंगवम् || १-४८-११
पुराणम् निर्जनम् रंयम् पप्रच्छ मुनि पुंगवम् || १-४८-११
On seeing a hermitage in the fringes of Mithila, that appeared to be age-old, but
now uninhabited, yet pleasing, Rama asked the eminent sage Vishvamitra. [1-48-11]
इदम् आश्रम संकाशम् किम् नु इदम् मुनि वर्जितम् |
श्रोतुम् इच्छामि भगवन् कस्य अयम् पूर्व आश्रमः || १-४८-१२
श्रोतुम् इच्छामि भगवन् कस्य अयम् पूर्व आश्रमः || १-४८-१२
"This is semblable to a hermitage but sages seem to have discarded it. Oh, venerable
sage, whose is this hermitage previously, I wish to listen of it." Thus, Rama asked
Vishvamitra. [1-48-12]
तत् श्रुता राघवेण उक्तम् वाक्यम् वाक्य विशारदः |
प्रति उवाच महातेजा विश्वमित्रो महामुनिः || १-४८-१३
प्रति उवाच महातेजा विश्वमित्रो महामुनिः || १-४८-१३
On hearing that sentence spoken by Raghava, the expert in sententiousness, a great
resplendent sage and eminent-saint Vishvamitra replied him in this way. [1-48-13]
हन्त ते कथयिष्यामि शृणु तत्त्वेन राघव |
यस्य एतत् आश्रम पदम् शप्तम् कोपान् महात्मना || १-४८-१४
यस्य एतत् आश्रम पदम् शप्तम् कोपान् महात्मना || १-४८-१४
"What a pleasure! You may listen as I narrate, Raghava, whose hermitage is this
factually, and which great soul has resentfully cursed this. [1-48-14]
गौतमस्य नरश्रेष्ठ पूर्वम् आसीत् महात्मनः |
आश्रमो दिव्य संकाशः सुरैः अपि सुपूजितः || १-४८-१५
आश्रमो दिव्य संकाशः सुरैः अपि सुपूजितः || १-४८-१५
"Oh, the best one among men Rama, this hermitage with a heavenly glisten, and highly
hallowed even by gods, once belonged to the great-souled sage Gautama. [1-48-15]
स च अत्र तप आतिष्ठत् अहल्या सहितः पुरा |
वर्ष पूगानि अनेकानि राजपुत्र महायशः || १-४८-१६
वर्ष पूगानि अनेकानि राजपुत्र महायशः || १-४८-१६
"In this hermitage, oh, prince Rama, once that highly renowned Sage Gautama sat
tight in asceticism for numerous cycle of years along with his wife Ahalya. [1-48-16]
तस्य अन्तरम् विदित्वा तु सहस्राक्षः शची पतिः |
मुनि वेष धरो भूत्वा अहल्याम् इदम् अब्रवीत् || १-४८-१७
मुनि वेष धरो भूत्वा अहल्याम् इदम् अब्रवीत् || १-४८-१७
"On knowing the meantime of Gautama's availability at hermitage, Indra, the husband
of Shaci Devi and the Thousand-eyed god wearing the guise of sage Gautama and becoming
such a sage, approached Ahalya and said this to her. [1-48-17]
ऋतु कालम् प्रतीक्षन्ते न अर्थिनः सुसमाहिते |
संगमम् तु अहम् इच्छामि त्वया सह सुमध्यमे || १-४८-१८
संगमम् तु अहम् इच्छामि त्वया सह सुमध्यमे || १-४८-१८
" 'Oh, finely limbed lady, indulgers do not watch out for the time to conceive,
as such oh, slender-waisted one, I desire copulation with you. [1-48-18]
मुनि वेषम् सहस्राक्षम् विज्ञाय रघुनंदन |
मतिम् चकार दुर्मेधा देव राज कुतूहलात् || १-४८-१९
मतिम् चकार दुर्मेधा देव राज कुतूहलात् || १-४८-१९
"Oh, Rama, the legatee of Raghu, though knowing him as the Thousand-eyed Indra in
the guise of her husband Gautama, she is inclined to have intercourse ill-advisedly,
only to satisfy the impassion of the King of Gods. [1-48-19]
अथ अब्रवीत् सुरश्रेष्ठम् कृतार्थेन अंतरात्मना |
कृतार्था अस्मि सुरश्रेष्ठ गच्छ शीघ्रम् इतः प्रभो || १-४८-२०
आत्मानम् माम् च देवेश सर्वदा रक्ष गौतमात् |
कृतार्था अस्मि सुरश्रेष्ठ गच्छ शीघ्रम् इतः प्रभो || १-४८-२०
आत्मानम् माम् च देवेश सर्वदा रक्ष गौतमात् |
"She felt fulfilled in her heart of hearts and then she said this to that best god
Indra, 'I am gratified in complying with your wish, oh, best of gods, get going
oh, lord, from here quickly, oh, ruler of gods, always safeguard yourself and me
from Sage Gautama.' Thus, Ahalya said to Indra. [1-48-20, 21a]
इन्द्रः तु प्रहसन् वाक्यम् अहल्याम् इदम् अब्रवीत् || १-४८-२१
सुश्रोणि परितुष्टो अस्मि गमिष्यामि यथा आगतम् |
सुश्रोणि परितुष्टो अस्मि गमिष्यामि यथा आगतम् |
"Indra on his part smilingly said this word to Ahalya, 'oh, well-hipped lady, I
am quite delighted, here I go as I have came.' [1-48-21b, 22a]
एवम् संगंय तु तया निश्चक्राम उटजात् ततः || १-४८-२२
स संभ्रमात् त्वरन् राम शन्कितो गौतमम् प्रति |
स संभ्रमात् त्वरन् राम शन्कितो गौतमम् प्रति |
"Oh, Rama, Indra then came out of the cottage flustering hurriedly after copulating
with her with an uncertainty about the arrival of Sage Gautama. [1-48-22b, 23a]
गौतमम् स ददर्श अथ प्रविशंतम् महामुनिम् || १-४८-२३
देव दानव दुर्धर्षम् तपो बल समन्वितम् |
तीर्थ उदक परिक्लिन्नम् दीप्यमानम् इव अनलम् || १-४८-२४
गृहीत समिधम् तत्र स कुशम् मुनि पुंगवम् |
देव दानव दुर्धर्षम् तपो बल समन्वितम् |
तीर्थ उदक परिक्लिन्नम् दीप्यमानम् इव अनलम् || १-४८-२४
गृहीत समिधम् तत्र स कुशम् मुनि पुंगवम् |
"On cursing immodest Ahalya thus, that great-resplendent Sage Gautama shed this
hermitage which was once adored by celestials like siddha-sand caarana-s, and that
great-ascetic Gautama practised his asceticism on the pleasant peaks of Himalayas."
Thus, Vishvamitra continued his narration about the legend of Ahalya. [1-48-33]
दृष्ट्वा सुर पतिः त्रस्तो विषण्ण वदनो अभवत् || १-४८-२५
अथ दृष्ट्वा सहस्राक्षम् मुनि वेष धरम् मुनिः |
दुर्वृत्तम् वृत्त संपन्नो रोषात् वचनम् अब्रवीत् || १-४८-२६
अथ दृष्ट्वा सहस्राक्षम् मुनि वेष धरम् मुनिः |
दुर्वृत्तम् वृत्त संपन्नो रोषात् वचनम् अब्रवीत् || १-४८-२६
"On seeing the sage the lord of gods Indra is scared and became dreary-faced. Then
the well-behaved Gautama furiously spoke these words on seeing the ill-behaved Thousand-eyed
Indra who is donning the guise of a saint. [1-48-25b, 26]
मम रूपम् समास्थाय कृतवान् असि दुर्मते |
अकर्तव्यम् इदम् यस्मात् विफलः त्वम् भविष्यति || १-४८-२७
अकर्तव्यम् इदम् यस्मात् विफलः त्वम् भविष्यति || १-४८-२७
" 'Oh, dirty-minded Indra, taking hold of my form you have effectuated this unacceptable
deed, whereby you shall become infecund.' Thus, Gautama cursed Indra. [1-48-27]
गौतमेन एवम् उक्तस्य स रोषेण महात्मना |
पेततुः वृषणौ भूमौ सहस्राक्षस्य तत् क्षणात् || १-४८-२८
पेततुः वृषणौ भूमौ सहस्राक्षस्य तत् क्षणात् || १-४८-२८
"When that great-souled sage Gautama spoke that way with rancour, the testicles
of the cursed Thousand-eyed Indra fell down onto ground at that very moment. [1-48-28]
तथा शप्त्वा च वै शक्रम् भार्याम् अपि च शप्तवान् |
इह वर्ष सहस्राणि बहूनि निवषिस्यसि || १-४८-२९
वायु भक्षा निराहारा तप्यन्ती भस्म शायिनी |
अदृश्या सर्व भूतानाम् आश्रमे अस्मिन् वषिस्यसि || १-४८-३०
इह वर्ष सहस्राणि बहूनि निवषिस्यसि || १-४८-२९
वायु भक्षा निराहारा तप्यन्ती भस्म शायिनी |
अदृश्या सर्व भूतानाम् आश्रमे अस्मिन् वषिस्यसि || १-४८-३०
"On cursing Indra thus the sage cursed even his wife saying, 'you shall tarry here
for many thousands of years to come without food and consuming air alone, and unseen
by all beings you shall live on in this hermitage while contritely recumbent in
dust. [1-48-29, 30]
यदा तु एतत् वनम् घोरम् रामो दशरथ आत्मजः |
आगमिष्यति दुर्धर्षः तदा पूता भविष्यसि || १-४८-३१
आगमिष्यति दुर्धर्षः तदा पूता भविष्यसि || १-४८-३१
" 'When that unassailable son of Dasharatha, namely Rama, arrives at this squalid
forest, for it will be henceforth rendered so along with you, then you will be purified.
[1-48-31]
तस्य आतिथ्येन दुर्वृत्ते लोभ मोह विवर्जिता |
मत् सकाशे मुदा युक्ता स्वम् वपुः धारयिष्यसि || १-४८-३२
मत् सकाशे मुदा युक्ता स्वम् वपुः धारयिष्यसि || १-४८-३२
" 'On your welcoming Rama, oh, ill-behaved woman, you will be divested of your greed
and craze in which you lingered so far, and then you will assume your own body and
then you can be in my proximity, rejoicingly.' Thus, Sage Gautama cursed his wife
Ahalya. [1-48-32]
एवम् उक्त्वा महातेजा गौतमो दुष्ट चारिणीम् |
इमम् आश्रमम् उत्सृज्य सिद्ध चारण सेविते |
हिमवत् शिखरे रंये तपः तेपे महातपाः || १-४८-३३
इमम् आश्रमम् उत्सृज्य सिद्ध चारण सेविते |
हिमवत् शिखरे रंये तपः तेपे महातपाः || १-४८-३३
"On cursing immodest Ahalya thus, that great-resplendent Sage Gautama shed this
hermitage which was once adored by celestials like siddha-sand caarana-s, and that
great-ascetic Gautama practised his asceticism on the pleasant peaks of Himalayas."
Thus, Vishvamitra continued his narration about the legend of Ahalya. [1-48-33]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये बाल काण्डे अष्ट चत्वारिंशः सर्गः