DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > श्री राम लक्ष्मण का मिथिला गमन
Sage Vishwamitra travels to Mithila kingdom to attend a ritual of King Janaka and
also to see the auspicious bow of Shiva that is being worshipped in the palace of
Janaka from ages. The other sages suggest to Rama, that he too may go over there
along with them to see that marvellous bow. They all proceed from Siddha Ashram
towards River SoNa, a tributary of Ganga, and camp on its bank for a night.
अथ ताम् रजनीम् तत्र कृतार्थौ राम लक्षणौ |
ऊषतुर् मुदितौ वीरौ प्रहृष्टेन अंतरात्मना || १-३१-१
ऊषतुर् मुदितौ वीरौ प्रहृष्टेन अंतरात्मना || १-३१-१
Rejoicing for achieving the result of their journey with Vishvamitra, the brave
Rama and Lakshmana then resided in that hermitage for that night, gladdening in
their heart of hearts. [1-31-1]
प्रभातायाम् तु शर्वर्याम् कृत पौर्व अह्णिक क्रियौ |
विश्वामित्रम् ऋषीम् च अन्यान् सहितौ अभिजग्मतुः || १-३१-२
विश्वामित्रम् ऋषीम् च अन्यान् सहितौ अभिजग्मतुः || १-३१-२
When that night turned into a new day, performing their morning chores both of the
brother jointly approached Sage Vishvamitra, who is along with other sages by then.
[1-31-2]
अभिवाद्य मुनि श्रेष्ठम् ज्वलंतम् इव पावकम् |
ऊचतुर् परमोदारम् वाक्यम् मधुर भाषिणौ || १-३१-३
ऊचतुर् परमोदारम् वाक्यम् मधुर भाषिणौ || १-३१-३
And those gentle-speakers on reverencing that eminent sage Vishvamitra, whose radiance
is akin to the ritual-fire, they two spoke this highly courteous sentence to him.
[1-31-3]
इमौ स्म मुनि शार्दूल किंकरौ समुपस्थितौ |
आज्ञापय मुनिश्रेष्ठ शासनम् करवाव किम् || १-३१-४
आज्ञापय मुनिश्रेष्ठ शासनम् करवाव किम् || १-३१-४
"Oh, tigerly-sage, here are your attendants sir, available in your attendance, what
order is to be carried out further, oh, eminent saint, that you may order us. [1-31-4]
एवम् उक्ते तयोः वाक्यम् सर्व एव महर्षयः |
विश्वामित्रम् पुरस्कृत्य रामम् वचनम् अब्रुवन् || १-३१-५
विश्वामित्रम् पुरस्कृत्य रामम् वचनम् अब्रुवन् || १-३१-५
When they have said that way all those great sages spoke to Rama, keeping Vishvamitra
at the helm of affairs. [1-31-5]
मैथिलस्य नरश्रेष्ठ जनकस्य भविष्यति |
यज्नः परम धर्मिष्ठः तत्र यास्यामहे वयम् || १-३१-६
यज्नः परम धर्मिष्ठः तत्र यास्यामहे वयम् || १-३१-६
"Oh, best one among men, a highly righteous Vedic ritual belonging to King Janaka
of Mithila is going to take place, and we the sages are going over there. [1-31-6]
त्वम् चैव नरशार्दूल सह अस्माभिर् गमिष्यसि |
अद्भुतम् च धनू रत्नम् तत्र त्वम् द्रष्टुम् अर्हसि || १-३१-७
अद्भुतम् च धनू रत्नम् तत्र त्वम् द्रष्टुम् अर्हसि || १-३१-७
"Oh, tigerly-man Rama, if you can come along with us, it will be expedient for you
to see a monumental gem of bow there. [1-31-7]
तद्धि पूर्वम् नरश्रेष्ठ दत्तम् सदसि दैवतैः |
अप्रमेय बलम् घोरम् मखे परम भास्वरम् || १-३१-८
अप्रमेय बलम् घोरम् मखे परम भास्वरम् || १-३१-८
"Oh, best one among men, in early times indeed gods gave that awesome bow which
has an unimaginable power and which is superbly incandescent in wars to an erstwhile
king of Mithila in a congregation of a Vedic-ritual. [1-31-8]
न अस्य देवा न गंधर्वा न असुरा न च राक्षसाः |
कर्तुम् आरोपणम् शक्ता न कथंचन मानुषाः || १-३१-९
कर्तुम् आरोपणम् शक्ता न कथंचन मानुषाः || १-३१-९
"Gods cannot capably lift it to string; gandharva-s, no; asura-s, no; demons, no;
and for human beings, not in any way. [1-31-9]
धनुषस्य तस्य वीर्यम् हि जिज्ञासन्तो महीक्षितः |
न शेकुर् आरोपयितुम् राजपुत्रा महाबलाः || १-३१-१०
न शेकुर् आरोपयितुम् राजपुत्रा महाबलाः || १-३१-१०
"Though many kings were inquisitive about the power of that bow, all of those great
mighty princes are rendered incapable to string its bowstring. [1-31-10]
तद् धनुर् नरशार्दूल मैथिलस्य महात्मनः |
तत्र द्रक्ष्यसि काकुत्स्थ यज्ञम् च परम अद्भुतम् || १-३१-११
तत्र द्रक्ष्यसि काकुत्स्थ यज्ञम् च परम अद्भुतम् || १-३१-११
"Oh, tigerly-man Rama, there in Mithila you can see that particular bow of the great-souled
king of Mithila and his highly admirable Vedic ritual too, if you come with us.
[1-31-11]
तद्धि यज्ञ फलम् तेन मैथिलेन उत्तमम् धनुः |
याचितम् नर शार्दूल सुनाभम् सर्व दैवतैः || १-३१-१२
याचितम् नर शार्दूल सुनाभम् सर्व दैवतैः || १-३१-१२
"Once Devaraata, the grandparent of the present king Janaka of Mithila, conducted
a Vedic-ritual and he indeed prayed only for this supreme bow with a best grip-handle
as the fruit of that ritual from all of the gods and oh, tigerly man Rama, he got
the same from them. [1-31-12]
आयागभूतम् नृपतेः तस्य वेश्मनि राघव |
अर्चितम् विविधैः गन्धैः धूपैः च अगुरु गंध्भिः || १-३१-१३
अर्चितम् विविधैः गन्धैः धूपैः च अगुरु गंध्भिः || १-३१-१३
"That bow has got a regular worship and especially during the periods of
dhanur utsava-s, festivals of bows-and- arrows. Hence
it is kept in the palace of King of Mithila, and oh, Raghava it is worshipped with
a variety of sandalwood pastes, scents of aloe substance, and with incenses." [1-31-13]
एवम् उक्त्वा मुनिवरः प्रस्थानम् अकरोत् तदा |
स ऋषि संघः स काकुत्स्थ आमंत्र्य वन देवताः || १-३१-१४
स ऋषि संघः स काकुत्स्थ आमंत्र्य वन देवताः || १-३१-१४
Saying so that best saint Vishvamitra started to travel on along with the assemblages
of sages, and even along with Rama and Lakshmana, whose tacit consent to follow
the sage is obtained by now, and on bidding farewell to the deities of woodlands
of that Accomplished Hermitage, where his ritual is accomplished with the help of
Rama and Lakshmana. [1-31-14]
स्वस्ति वो अस्तु गमिष्यामि सिद्धः सिद्ध आश्रमात् अहम् |
उत्तरे जाह्नवी तीरे हिमवंतम् शिलोच्चयम् || १-३१-१५
उत्तरे जाह्नवी तीरे हिमवंतम् शिलोच्चयम् || १-३१-१५
"Adieu, georgic deities, everything bodes well to you all, on accomplishment of
the ritual I have undertaken here, I wish to go from this Accomplished Hermitage
towards the ranges of Himalayan Mountains that are on the northern bank of River
Ganga." [1-31-15]
इति उक्त्वा मुनिशार्दूलः कौशिकः स तपोधनः |
उत्तराम् दिशम् उद्दिश्य प्रस्थातुम् उपचक्रमे || १-३१-१६
उत्तराम् दिशम् उद्दिश्य प्रस्थातुम् उपचक्रमे || १-३१-१६
Thus saying farewell to woodland-deities that descendent of Kaushika, namely Vishvamitra,
the saint whose wealth is his ascesis started to journey on aiming to reach the
northern side of River Ganga. [1-31-16]
तम् व्रजंतम् मुनिवरम् अन्वगात् अनुसारिणाम् |
शकटी शत मात्रम् तु प्रयाणे ब्रह्म वादिनाम् || १-३१-१७
शकटी शत मात्रम् तु प्रयाणे ब्रह्म वादिनाम् || १-३१-१७
While that best saint set forth, the team of his close followers who are the advocators
of Vedic canons have moved behind him, approximately with a hundred carts loaded
with their ritual paraphernalia. [1-31-17]
मृग पक्षि गणाः चैव सिद्ध आश्रम निवासिनः |
अनुजग्मुर् महात्मानम् विश्वामित्रम् तपोधनम् || १-३१-१८
निवर्तयामास ततः स ऋसि सन्घः स पक्षिणः |
अनुजग्मुर् महात्मानम् विश्वामित्रम् तपोधनम् || १-३१-१८
निवर्तयामास ततः स ऋसि सन्घः स पक्षिणः |
Even the residents of that Hermitage of Accomplishment, namely animals and birds,
closely followed that great-souled Vishvamitra, whose wealth is his ascesis, in
herds and flocks. But that sage Vishvamitra made those flocks of birds and the herds
of animals to return to their places, as they have shown enough courtesy. [1-31-18,
19a]
ते गत्वा दूरम् अध्वानम् लम्बमाने दिवाकरे || १-३१-१९
वासम् चक्रुर् मुनि गणाः शोणा कूले समाहिताः |
वासम् चक्रुर् मुनि गणाः शोणा कूले समाहिताः |
Those assemblages of sages on going far on their path made a camp on the bank of
River Sona when the sun is dangling towards west. [1-31-19b, 20a]
ते अस्तम् गते दिनकरे स्नात्वा हुत हुताशनाः || १-३१-२०
विश्वामित्रम् पुरस्कृत्य निषेदुर् अमित ओजसः |
विश्वामित्रम् पुरस्कृत्य निषेदुर् अमित ओजसः |
When the sun went into dusk those sages with illimitable resplendence took their
bath and on kindling the consumer of kindled oblations they completed their evening
fire ritual, and then squatted before sage Vishvamitra. [1-31-20b, 21a]
रामो अपि सह सौमित्रिः मुनीम् तान् अभिपूज्य च || १-३१-२१
अग्रतो निषसाद अथ विश्वामित्रस्य धीमतः |
अग्रतो निषसाद अथ विश्वामित्रस्य धीमतः |
And even Rama along with Lakshmana on worshipping those sages squatted before that
intellectual Vishvamitra. [1-31-21b, 22a]
अथ रामो महातेजा विश्वामित्रम् तपोधनम् || १-३१-२२
पप्रच्छ मुनिशार्दूलम् कौतूहल समन्वितः |
पप्रच्छ मुनिशार्दूलम् कौतूहल समन्वितः |
With growing inquisitiveness that resplendent Rama has asked the tigerly sage Vishvamitra
whose wealth is his ascesis. [1-31-22b, 23a]
भगवन् कः नु अयम् देशः समृद्ध वन शोभितः || १-३१-२३
श्रोतुम् इच्छामि भद्रम् ते वक्तुम् अर्हसि तत्त्वतः |
श्रोतुम् इच्छामि भद्रम् ते वक्तुम् अर्हसि तत्त्वतः |
"Oh, godly sage, this place is glistening with well-developed woodlands, really
what is this place? You be blest! It will be apt of you tell about it, in essence."
Thus Rama asked Vishvamitra.[1-31-23b, 24a]
चोदितो राम वाक्येन कथयामास सुव्रतः |
तस्य देशस्य निखिलम् ऋषि मध्ये महातपाः || १-३१-२४
तस्य देशस्य निखिलम् ऋषि मध्ये महातपाः || १-३१-२४
Sage Vishvamitra whose vows are unselfish and whose ascesis is exalted is motivated
with the words of Rama and staying amidst the sages he started to tell all about
that place. [1-31-24b, c]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये बाल काण्डे एक त्रिंशः सर्गः