DONATE NOW - UPI
बाल-काण्ड > वशिष्ठ द्वारा विश्वामित्र का सत्कार, कामधेनु का अभीष्ट वस्तुयों कि स्रष्टि
Vashishta offers hospitality to Vishvamitra and his armies. Even though the King Vishvamitra is
disinclined to pressurise a hermit with such a burdensome affair of hospitality to hosts, Vashishta
entreats the king to accept. Vishvamitra had to oblige the same. Vashishta summons his do-all Divine
Sacred Cow, Shabala, also known as Kaamadhenu, requests her to generate heaps of tasteful foodstuffs
for a royal banquet as well as for military rations.
तम् दृष्ट्वा परम प्रीतो विश्वामित्रो महाबलः |
प्रणतो विनयात् वीरो वसिष्ठम् जपताम् वरम् || १-५२-१
प्रणतो विनयात् वीरो वसिष्ठम् जपताम् वरम् || १-५२-१
On seeing at that best sage among best meditators Sage Vashishta, the great-mighty and valorous Vishvamitra
is highly rejoiced and obediently made an obeisance to the sage. [1-52-1]
स्वागतम् तव च इति उक्तो वसिष्ठेन महात्मना |
आसनम् च अस्य भगवान् वसिष्ठो व्यादिदेश ह || १-५२-२
आसनम् च अस्य भगवान् वसिष्ठो व्यादिदेश ह || १-५२-२
The great-souled Vashishta spoke, "you are welcome," and that godly sage has indeed shown a high seat
to Vishvamitra. [1-52-2]
उपविष्टाय च तदा विश्वामित्राय धीमते |
यथा न्यायम् मुनि वरः फल मूलम् उपाहरत् || १-५२-३
यथा न्यायम् मुनि वरः फल मूलम् उपाहरत् || १-५२-३
The eminent saint Vashishta then customarily offered fruits and tuber to the courageous Vishvamitra
who by now has assumed a seat. [1-52-3]
प्रतिगृह्य तु ताम् पूजाम् वसिष्ठात् राज सत्तमः |
तपो अग्नि होत्र शिष्येषु कुशलम् पर्यपृच्छत || १-५२-४
विश्वामित्रो महातेजा वनस्पति गणे तथा |
सर्वत्र कुशलम् च आह वसिष्ठो राज सत्तमम् || १-५२-५
तपो अग्नि होत्र शिष्येषु कुशलम् पर्यपृच्छत || १-५२-४
विश्वामित्रो महातेजा वनस्पति गणे तथा |
सर्वत्र कुशलम् च आह वसिष्ठो राज सत्तमम् || १-५२-५
On receiving that deference from Vashishta, then that unsurpassed king Vishvamitra asked after the well-being
of the ascesis, Fire-rituals and disciples and their progress in that hermitage, and that great-resplendent
Vishvamitra has also asked after the well being of flora and fauna of the hermitage, and Vashishta reported
to the matchless king about the all round well-being of every activity. [1-52-4, 5]
सुख उपविष्टम् राजानम् विश्वामित्रम् महातपाः |
पप्रच्छ जपताम् श्रेष्ठो वसिष्ठो ब्रह्मणः सुतः || १-५२-६
पप्रच्छ जपताम् श्रेष्ठो वसिष्ठो ब्रह्मणः सुतः || १-५२-६
Vashishta the supreme one among meditators, a great-ascetic, and the brainchild of Brahma has then asked
Vishvamitra who is sitting at ease. [1-52-6]
कच्चित् ते कुशलम् राजन् कच्चित् धर्मेण रंजयन् |
प्रजाः पालयसे राजन् राज वृत्तेन धार्मिक || १-५२-७
प्रजाः पालयसे राजन् राज वृत्तेन धार्मिक || १-५२-७
" 'I hope that you are fine! And oh, righteous king, hope that you are ruling people righteously with
kingly righteousness to their contentment. [1-52-7]
कच्चित् ते सुभृता भृत्याः कच्चित् तिष्ठन्ति शासने |
कच्चित् ते विजिताः सर्वे रिपवो रिपु सूदन || १-५२-८
कच्चित् ते विजिताः सर्वे रिपवो रिपु सूदन || १-५२-८
" 'I hope your servants are looked after well, hope all of them are abiding by the rulership, oh, vanquisher
of adversaries, I hope that you have surely vanquished all of your adversaries. [1-52-8]
कच्चित् बले च कोशे च मित्रेषु च परंतप |
कुशलम् ते नर व्याघ्र पुत्र पौत्रे तथा अनघ || १-५२-९
कुशलम् ते नर व्याघ्र पुत्र पौत्रे तथा अनघ || १-५२-९
" 'For you are an impeccable one and an emery-inflamer, oh, tigerly-man, I hope that your forces, exchequer
and confederates are fine, and all is well with your sons and grandsons." Thus Vashishta asked the well-being
of Vishvamitra. [1-52-9]
सर्वत्र कुशलम् राजा वसिष्ठम् प्रत्युदाहरत् |
विश्वामित्रो महातेजा वसिष्ठम् विनय अन्वितम् || १-५२-१०
विश्वामित्रो महातेजा वसिष्ठम् विनय अन्वितम् || १-५२-१०
"The great-resplendent king Vishvamitra respectfully replied Sage Vashishta saying, 'everything
is fine.' [1-52-10]
कृत्वा तौ सुचिरम् कालम् धर्मिष्ठौ ताः कथाः तदा |
मुदा परमया युक्तौ प्रीयेताम् तौ परस्परम् || १-५२-११
मुदा परमया युक्तौ प्रीयेताम् तौ परस्परम् || १-५२-११
"Both of those celebrities of conscientious then exchanged pleasantries for a long time with their rejoice
heightening and gladdening one another. [1-52-11]
ततो वसिष्ठो भगवान् कथा अन्ते रघुनंदन |
विश्वामित्रम् इदम् वाक्यम् उवाच प्रहसन् इव || १-५२-१२
विश्वामित्रम् इदम् वाक्यम् उवाच प्रहसन् इव || १-५२-१२
"Then at the end of discussions, oh, Rama the legatee of Raghu, that godly Sage Vashishta smilingly
spoke this sentence to Vishvamitra. [1-52-12]
आतिथ्यम् कर्तुम् इच्छामि बलस्य अस्य महाबल |
तव च एव अप्रमेयस्य यथा अर्हम् संप्रतीच्छ मे || १-५२-१३
तव च एव अप्रमेयस्य यथा अर्हम् संप्रतीच्छ मे || १-५२-१३
" 'I wish to offer guestship befitting to your status, oh, great-forceful king Vishvamitra, to a matchless
one like you and to this military force of yours, kindly accept it from me. [1-52-13]
सत्क्रियाम् तु भवान् एताम् प्रतीच्छतु मया कृताम् |
राजन् त्वम् अतिथि श्रेष्ठः पूजनीयः प्रयत्नतः || १-५२-१४
राजन् त्वम् अतिथि श्रेष्ठः पूजनीयः प्रयत्नतः || १-५२-१४
" 'You may kindly accept all these hospitalities offered by me, oh king, for you are an important guest
you ought to be reverenced effortfully.' So said Vashishta to Vishvamitra. [1-52-14]
एवम् उक्तो वसिष्ठेन विश्वामित्रो महामतिः |
कृतम् इति अब्रवीत् राजा पूजा वाक्येन मे त्वया || १-५२-१५
कृतम् इति अब्रवीत् राजा पूजा वाक्येन मे त्वया || १-५२-१५
"When sage Vashishta said in this way, that highly-intellectual king Vishvamitra said to him, 'hospitality
is deemed to have been offered to me with your reverential words, it is enough and nothing more is necessary.'
[1-52-15]
फल मूलेन भगवन् विद्यते यत् तव आश्रमे |
पाद्येन आचमनीयेन भगवद् दर्शनेन च || १-५२-१६
सर्वथा च महाप्राज्ञ पूजा अर्हेण सुपूजितः |
नमस्ते अस्तु गमिष्यामि मैत्रेण ईक्षस्व चक्षुषा || १-५२-१७
पाद्येन आचमनीयेन भगवद् दर्शनेन च || १-५२-१६
सर्वथा च महाप्राज्ञ पूजा अर्हेण सुपूजितः |
नमस्ते अस्तु गमिष्यामि मैत्रेण ईक्षस्व चक्षुषा || १-५२-१७
" 'I am entertained with whatever item that obtains in your hermitage, say fruits, tubers and water
for feet-wash and to wet mouth. Why those petty items, I regaled just by seeing you, a godly sage like.
Oh, highly noetic sage, by yourself you are a sage worthy to be reverenced by one and all, such as you
are you alone have reverenced me. Now I wish to take leave, please accept my obeisance to you, and please
look upon us with a friendlily regard. [1-52-16, 17]
एवम् ब्रुवन्तम् राजानम् वसिष्ठः पुनः एव हि |
न्यमंत्रयत धर्मात्मा पुनः पुनः उदार धीः || १-५२-१८
न्यमंत्रयत धर्मात्मा पुनः पुनः उदार धीः || १-५२-१८
Even if the king was speaking in this way obliquely to him, that virtue-souled and magnanimous sage
Vashishta entreated the king repeatedly. [1-52-18]
बाढम् इति एव गाधेयो वसिष्ठम् प्रत्युवाच ह |
यथा प्रियम् भगवतः तथा अस्तु मुनि सत्तम || १-५२-१९
यथा प्रियम् भगवतः तथा अस्तु मुनि सत्तम || १-५२-१९
"Gaadhi's son Vishvamitra then replied the eminent saint Vashishta, "Agreed! As it pleases the godly
sage. So be it!' [1-52-19]
एवम् उक्तः तथा तेन वसिष्ठो जपताम् वरः |
आजुहाव ततः प्रीतः कल्माषीम् धूत कल्मषः || १-५२-२०
आजुहाव ततः प्रीतः कल्माषीम् धूत कल्मषः || १-५२-२०
"When Vishvamitra said that way then Vashishta, the best one among meditators, and one whose blemishes
are laved is gladdened, and started calling his speckled cow, namely Shabala, yclept Kaamadhenu. [1-52-20]
एहि एहि शबले क्षिप्रम् शृणु च अपि वचो मम |
सबलस्य अस्य राजर्षेः कर्तुम् व्यवसितो अस्मि अहम् |
भोजनेन महा अर्हेण सत्कारम् संविधत्स्व मे || १-५२-२१
सबलस्य अस्य राजर्षेः कर्तुम् व्यवसितो अस्मि अहम् |
भोजनेन महा अर्हेण सत्कारम् संविधत्स्व मे || १-५२-२१
" 'Come on, oh, Shabala! Come quickly and listen to my words. I prepared to accord hospitality with
a highly delectable royal banquet to this kingly sage together with all his forces. You arrange it for
me. [1-52-21]
यस्य यस्य यथा कामम् षड् रसेषु अभिपूजितम् |
तत् सर्वम् काम धुक् दिव्ये अभिवर्ष कृते मम || १-५२-२२
तत् सर्वम् काम धुक् दिव्ये अभिवर्ष कृते मम || १-५२-२२
"Oh, Kaamadhenu, the Divine Cow, the Milker of All-Desires, for my sake you shower whatsoever foodstuff
is savoured by whosoever according to one's own piquancy from each of the six savour, that too plentifully.
[1-52-22]
रसेन अन्नेन पानेन लेह्य चोष्येण संयुतम् |
अन्नानाम् निचयम् सर्वम् सृजस्व शबले त्वर || १-५२-२३
अन्नानाम् निचयम् सर्वम् सृजस्व शबले त्वर || १-५२-२३
" 'Oh, Shabala, you create heaps of savourily foodstuffs comprised of masticable items like crunchy
foods, drinkable items like soft-drinks, tasteable items like honey-like viscous dishes, squeezable
items like pulpy fruits, and be quick.' " So said Sage Vashishta to that Sacred Cow, Kaamadhenu, and
Vishvamitra continued his narration. [1-52-23]
namaste... namaskaar... I greet yau...
iti vaalmiiki raamaayaNe aadi kaavye baala kaaNDe dvi paMcaashaH sargaH