DONATE NOW - UPI
अयोध्या-काण्ड > सुमंत्र के द्वारा राम को बुलवाना
In this chapter, Sumantra enters the royal court and observes all the arrangements made
for the coronation of Sri Rama. Ordered by Dasaratha to fetch Sri Rama, he enters the mighty building
of Sri Rama.
ते तु ताम् रजनीम् उष्य ब्राह्मणा वेद पारगाः |
उपतस्थुर् उपस्थानम् सह राज पुरोहिताः || २-१५-१
उपतस्थुर् उपस्थानम् सह राज पुरोहिताः || २-१५-१
Those brahmans skilled in Vedas stayed there all the night and arrived at a nearby place
along with the royal priest, Vashishta.
अमात्या बल मुख्याः च मुख्या ये निगमस्य च |
राघवस्य अभिषेक अर्थे प्रीयमाणाः तु सम्गताः || २-१५-२
राघवस्य अभिषेक अर्थे प्रीयमाणाः तु सम्गताः || २-१५-२
Ministers, army chiefs, prominent leaders of the city assembled there, welcoming the
cause of Rama's coronation.
उदिते विमले सूर्ये पुष्ये च अभ्यागते अहनि |
अभिषेकाय रामस्य द्विज इन्द्रैः उपकल्पितम् || २-१५-३
कान्चना जल कुम्भाः च भद्र पीठम् स्वलम्क्ऱ्तम् |
अभिषेकाय रामस्य द्विज इन्द्रैः उपकल्पितम् || २-१५-३
कान्चना जल कुम्भाः च भद्र पीठम् स्वलम्क्ऱ्तम् |
The best of brahmanas were prepared to do Rama's coronation in day-time after the sun
rises clearly at the arrival of Pushya star and on arrival of Rama's auspicious birth time of Cancer.
काञ्चना जलकुमाभश्च भद्रपीठं स्वलङ्कृतम् || २-१५-४
रथश्च सम्यगा स्तीर्णोभास्वता व्याग्रचर्मणा |
रथश्च सम्यगा स्तीर्णोभास्वता व्याग्रचर्मणा |
Golden water-pots, well-decorated throne and chariot covered well by shining tiger-skin
were impressive.
गङ्गायमुनयोः पुण्यात्सङ्गमादाहृतं जलम् || २-१५-५
याश्चान्याः सरितः पुण्या ह्रदाः कूपाः सरांसि च |
प्राग्वाहाश्चोर्ध्ववाहाश्च तिर्यग्वाहा स्समाहिताः || २-१५-६
ताभ्यश्चैवाहृतं तो यं समुद्रेभ्यश्च सर्वशः |
याश्चान्याः सरितः पुण्या ह्रदाः कूपाः सरांसि च |
प्राग्वाहाश्चोर्ध्ववाहाश्च तिर्यग्वाहा स्समाहिताः || २-१५-६
ताभ्यश्चैवाहृतं तो यं समुद्रेभ्यश्च सर्वशः |
Water was brought from auspicious conjunction of rivers ganga and Yamuna, from other
rivers, lakes, wells, ponds, from streams flowing eastwards, from streams which joined together and
from oceans in all sides.
सलाजाः क्षीरिभिश्छन्ना घटाः काञ्चनराजताः || २-१५-७
पद्मोत्पलयुता भान्ति पूर्णाः परमवारिणा |
पद्मोत्पलयुता भान्ति पूर्णाः परमवारिणा |
Gold and silver pots filled with best water together with popped grain and covered by
milky sapped leaves, lotuses and water-lilies were shining there.
क्षौद्रं दधि घृतं लाजा दर्भाः सुमनसः पयः || २-१५-८
वेश्याश्चैव शुभाचाराः सर्वाभरणभूषिताः |
वेश्याश्चैव शुभाचाराः सर्वाभरणभूषिताः |
Honey, curd, clarified butter popped grain, sacred grass, flowers and milk were kept
ready. Harlots adorned with all types of ornaments were also glimmering there.
चन्द्रांशुविकचप्रख्यं काञ्चनं रत्नभुषितम् ||२-१५-९
सज्जं तिष्ठति रामस्य वालव्यजनमुत्तमम् |
सज्जं तिष्ठति रामस्य वालव्यजनमुत्तमम् |
An excellent fly-flopper which was like spread-out rays of moon, made of gold, adorned
with diamonds was kept ready for Rama.
चन्द्रमण्डलसम्काशमातपत्रं च पाण्डुरम् || २-१५-१०
सज्जं द्युतिकरं श्रीमदभिषेकपुरस्कृतम् |
सज्जं द्युतिकरं श्रीमदभिषेकपुरस्कृतम् |
A white umbrella like circular moon, which was kept in advance for the occasion of coronation
was also kept ready.
पाण्डुरश्च वृषः सज्जः पाण्डुरोऽस्वश्च सुस्थितः || २-१५-११
प्रसृतश्च गजः श्रीमानौपवाह्यः प्रतीक्षते |
प्रसृतश्च गजः श्रीमानौपवाह्यः प्रतीक्षते |
A white bull, a white horse a mighty and beautiful elephant which was fit to be mounted
by kings were readily waiting.
अष्टौ च कन्या माङ्गल्याः सर्वाभरणभूषिताः || २-१५-१२
वादित्राणि च सर्वाणि वन्दिनश्च तथापरे |
वादित्राणि च सर्वाणि वन्दिनश्च तथापरे |
Eight auspicious virgins adorned all types of ornaments, various types of musical instruments,
panegyrists and others were also waiting.
इक्ष्वाकूणां यथा राज्ये संभ्रियेताभिषेचनम् || २-१५-१३
तथाजातीयमादाय राजपुत्राभिषेचन्म् |
ते राजवचनात्तत्र समवेता महीपतिम् || २-१५-१४
अपश्यन्तोऽब्रुवन् को बु राज्ञोनः प्रतिपादयेत् |
तथाजातीयमादाय राजपुत्राभिषेचन्म् |
ते राजवचनात्तत्र समवेता महीपतिम् || २-१५-१४
अपश्यन्तोऽब्रुवन् को बु राज्ञोनः प्रतिपादयेत् |
The people who gathered there after getting the things required as per orders of king
for coronation ceremony to be held in a kingdom of Ikshhvaaku dynasty, could not sight the king and
discussed among themselves about how to inform the king regarding their arrival.
न पश्यामश्च राजानमुदितश्च दिवाकरः || २-१५-१५
यौवराज्याभिषेकश्च सज्जो रामस्य धीमतः |
यौवराज्याभिषेकश्च सज्जो रामस्य धीमतः |
" The king is not being seen. The sun has risen. Everything is ready for the coronation
of Rama, the wise".
इति तेषु ब्रुवाणेषु सार्वभौमान् महीपतीन् || २-१५-१६
अब्रवीत्तानिदं सर्वान्सुमन्त्रो राजसत्कृतः |
अब्रवीत्तानिदं सर्वान्सुमन्त्रो राजसत्कृतः |
Sumantra, who received good respect from Dasaratha, heard them thus speaking and addressed
those kings, who came from different countries.
रामः च सम्यग् आस्तीर्णो भास्वरा व्याघ्र चर्मणा || २-१५-१७
गन्गा यमुनयोह् पुण्यात् सम्गमात् आह्ऱ्तम् जलम् |
गन्गा यमुनयोह् पुण्यात् सम्गमात् आह्ऱ्तम् जलम् |
"I am going to Rama quickly as per king's directions. But, you are all worthy of worship
by Dasaratha and by Rama in particular."
अयं पृच्छामि वचनात् सुखमायुष्मतामहम् || २-१५-१८
राज्ञः संप्रतिबुद्धस्य चानागमनकारणम् |
राज्ञः संप्रतिबुद्धस्य चानागमनकारणम् |
"I shall ask as your word about the well-being of king who is now awake and also about
the reason of his not coming here."
इत्युक्त्वान्तःपुरद्वारमाजगाम पुराणवित् || २-१५-१९
सदासक्तं च तद्वेश्म सुमन्त्रः प्रविवेश ह |
सदासक्तं च तद्वेश्म सुमन्त्रः प्रविवेश ह |
That Sumantra, knower of sacred works spoke thus, approached entrance of royal palace
and entered the inner quarters which is always kept closed.
तुष्टावास्य तदा वंशं प्रविश्य स विशां पतेः || २-१५-२०
शयनीयं नरेन्ध्रस्य तदसाद्य व्यतिष्ठत |
शयनीयं नरेन्ध्रस्य तदसाद्य व्यतिष्ठत |
He entered the inner quarters and praised the king's dynasty. He approached the royal
bedroom and stood there at a distance.
सोऽत्यासाद्य तु तद्वेश्म तिरस्करिणि मन्त्रा || २-१५-२१
आशीर्भिर्गुणयुक्ताभिरभितुष्टाव राघवम् |
आशीर्भिर्गुणयुक्ताभिरभितुष्टाव राघवम् |
He entered the bedroom, approached nearer to the curtain there and praised Dasaratha's
qualities with blessings.
सोमसूर्यौ च काकुत्स्थ शिववैश्रवणावपि || २-१५-२२
वरुणश्चग्निरिन्द्रश्च विजयम् प्रदिशन्तु ते |
वरुणश्चग्निरिन्द्रश्च विजयम् प्रदिशन्तु ते |
"Oh, king Dasaratha! Let sun and the moon, guardians of the world like Shiva and Kubera,
Varuna, Agni and Indra grant victory to you!"
गता भगवती रात्रिरः शिवमुपस्थितम् || २-१५-२३
बुद्ध्यस्व नृपशार्दूल कुरु कार्यमनन्तरम् |
बुद्ध्यस्व नृपशार्दूल कुरु कार्यमनन्तरम् |
"Oh, the best of kings! The venerable night has gone. The auspicious day has come. Wake
up and do whatever needs to be done thereafter."
ब्राह्मणा बलमुख्याश्च नैगमाश्चागता नृप || २-१५-२४
दर्शनम् प्रतिकाङ्क्षन्ते प्रतिबुद्ध्यस्व राघव |
दर्शनम् प्रतिकाङ्क्षन्ते प्रतिबुद्ध्यस्व राघव |
"Oh, king Dasaratha ! Brahmanas, chiefs of armed forces and traders are waiting to see
you. Please wake up."
स्तुवन्तं तम् तदा सूतं सुमन्त्रं मन्त्रकोविदम् || २-१५-२५
प्रतिबुद्ध्य ततो राजा इदं वचनमब्रवीत् |
प्रतिबुद्ध्य ततो राजा इदं वचनमब्रवीत् |
Then, Dasaratha woke up and spoke these words to Sumantra, who was eulogising him, who
was skilled in giving advice and who was his charioteer.
राममानय सूतेति यदस्यभिहितो/अनया || २-१५-२६
किमिदं कारणम् येन ममाज्ञा प्रतिहन्यते |
किमिदं कारणम् येन ममाज्ञा प्रतिहन्यते |
"Why have you not followed my orders even though you were asked by her to bring Rama."
न चैव सम्प्रसुप्तोऽहमानयेहाशु राघवम् || २-१५-२७
इति राजा दशरथः सूतं तत्रान्वशात्पुनः |
इति राजा दशरथः सूतं तत्रान्वशात्पुनः |
King Dasaratha ordered that charioteer there again thus - " I am not sleeping. Bring
Rama here soon".
स राजवचनं श्रुत्वा शिरसा प्रतिपूज्य तम् || २-१५-२८
निर्जगम नृपावासान्मन्यमानः प्रियं महत् |
निर्जगम नृपावासान्मन्यमानः प्रियं महत् |
He listened to king's words, bowed his head in salutation to him, thought for goodness
of king, and came out of the king's palace.
प्रसन्नो राजमार्गं च पताकाध्वजशोभितम् || २-१५-२९
हृष्टः प्रमुदितः सूतो जगामाशु विलोकयन् |
हृष्टः प्रमुदितः सूतो जगामाशु विलोकयन् |
That Sumantra with placid mind, went happily seeing the royal roads adorned with flags
and banners.
स सूतस्तत्र शुश्राव रामाधिकरणाः कथाः || २-१५-३०
अभिषेचनसंयुक्तास्सर्वलोकस्य हृष्टवत् |
अभिषेचनसंयुक्तास्सर्वलोकस्य हृष्टवत् |
Sumantra heard the words pertaining to Rama and Rama's coronation spoken together by
joyful people there.
ततो ददर्श रुचिरं कैलासशिखरप्रभम् || २-१५-३१
रामवेश्म सुमन्त्रस्तु शक्रवेश्मसमप्रभम् |
रामवेश्म सुमन्त्रस्तु शक्रवेश्मसमप्रभम् |
Then, Sumantra saw Rama's palace which was lovely shining like top of a mountain and
radiant like Indra's palace.
महाकवाटपिहितं वितर्दिशतशोभितम् || २-१५-३२
काञ्चनप्रतिमैकाग्रं मणिविद्रुमतोरणम् |
शारदाभ्रघनप्रख्यं दीप्तं मेरुगुहोपमम् || २-१५-३३
मणिभिर्वरमाल्यानां सुमहद्भिरलंकृतम् |
मुक्तामणिभिराकीर्णं चन्धनागुरुभूषितम् || २-१५-३४
गन्धान्मनोज्ञान् विसृजद्धार्दुरं शिखरं यथा |
सारसैश्च मयूरैश्च विनदद्भिर्विराजितम् || २-१५-३५
सुकृतेहामृगाकीर्णं सुकीर्णं भक्तिभिस्तथा |
मन्श्चक्षुश्च भूतानामाददत्तिग्मतेजसा || २-१५-३६
चन्द्रभास्करसंकाशम् कुबेरभवनोपमम् |
महेन्द्रधामप्रतिमं नानापक्षिसमाकुलम् || २-१५-३७
मेरुशृङ्गसमम् सूतो रामवेश्म ददर्श ह |
उपस्थितैः समाकीर्णम् जनैरञ्जलिकारिभिः || २-१५-३८
उपादाय समाक्रान्तैस्तथा जानपदैर्जनैः |
रामाभिषेकसुमुखैरुन्मुखैः समलम्कृतम् || २-१५-३९
महामेघसमप्रख्यमुदग्रं सुविभूषितम् |
नानारत्नसमाकीर्णं कुब्जकैरातकावृतम् || २-१५-४०
काञ्चनप्रतिमैकाग्रं मणिविद्रुमतोरणम् |
शारदाभ्रघनप्रख्यं दीप्तं मेरुगुहोपमम् || २-१५-३३
मणिभिर्वरमाल्यानां सुमहद्भिरलंकृतम् |
मुक्तामणिभिराकीर्णं चन्धनागुरुभूषितम् || २-१५-३४
गन्धान्मनोज्ञान् विसृजद्धार्दुरं शिखरं यथा |
सारसैश्च मयूरैश्च विनदद्भिर्विराजितम् || २-१५-३५
सुकृतेहामृगाकीर्णं सुकीर्णं भक्तिभिस्तथा |
मन्श्चक्षुश्च भूतानामाददत्तिग्मतेजसा || २-१५-३६
चन्द्रभास्करसंकाशम् कुबेरभवनोपमम् |
महेन्द्रधामप्रतिमं नानापक्षिसमाकुलम् || २-१५-३७
मेरुशृङ्गसमम् सूतो रामवेश्म ददर्श ह |
उपस्थितैः समाकीर्णम् जनैरञ्जलिकारिभिः || २-१५-३८
उपादाय समाक्रान्तैस्तथा जानपदैर्जनैः |
रामाभिषेकसुमुखैरुन्मुखैः समलम्कृतम् || २-१५-३९
महामेघसमप्रख्यमुदग्रं सुविभूषितम् |
नानारत्नसमाकीर्णं कुब्जकैरातकावृतम् || २-१५-४०
Rama's palace was beautiful with large doors and adorned with hundreds of raised quadrangular
seats. There were festooned decorations over doorways with gems and corals. It was adorned with various
precious stones and the best of garlands. Pearls were scattered all over abundantly. It was decorated
with sandal and aloe woods, spreading out beautiful smells like the peak of a Darddura Mountain. Cranes
and peacocks were singing sweetly. Figures of wolves and other art forms were sculptured here and there.
It was attracting the eyes and minds of living beings by its brilliance. It was shining like a constellation
of moon and the sun. It was full of various kinds of birds. It was as high as Meru mountain. Sumantra
saw such a palace of Rama. People who came from different rural parts to see Rama's coronation were
waiting with different gifts in their hands. That house decorated with various diamonds, was looking
high like a great cloud. Hunch backed servants and servants of kirata tribe were moving all over the
house.
स वाजियुक्तेन रथेन सारथि |
र्नराकुलं राजकुलम् विराजयन् |
वरूथिना रामगृहाभिपातिना |
पुरस्य सर्वस्य मनांसि हर्शयन् || २-१५-४१
र्नराकुलं राजकुलम् विराजयन् |
वरूथिना रामगृहाभिपातिना |
पुरस्य सर्वस्य मनांसि हर्शयन् || २-१५-४१
That Sumantra with chariot fastened with horses and having a top, approached towards
Rama's palace, beautifying the human and the royal races, gladdened the hearts of all citizens.
ततस्समासाद्य महाधनं महत् |
प्रहृष्टरोमा स बभूव सारथिः |
मृगैर्मयूरैश्च समाकुलोल्बणं |
गृहं वरार्हस्य शचीपतेरिव || २-१५-४२
प्रहृष्टरोमा स बभूव सारथिः |
मृगैर्मयूरैश्च समाकुलोल्बणं |
गृहं वरार्हस्य शचीपतेरिव || २-१५-४२
That palace of the great souled Rama was like Indra's palace with great wealth. It was
filled with various deer and peacocks. After approaching that palace, he became quite thrilled.
स तत्र कैलासनिभाः स्वलंकृताः |
प्रविश्य कक्ष्यास्त्रिदशालयोपमाः |
प्रियान् वरान् राममते स्थितान् बहून् |
व्यपोह्य शुद्धांतमुपस्थितो रथी || २-१५-४३
प्रविश्य कक्ष्यास्त्रिदशालयोपमाः |
प्रियान् वरान् राममते स्थितान् बहून् |
व्यपोह्य शुद्धांतमुपस्थितो रथी || २-१५-४३
The inner apartments of Rama's palace were well decorated, high as Kailasa mountain and
like abodes of deities. Sumantra entered there, passed over many of Rama's friends who well wishers
and approached Rama's inner apartment.
स तत्र शुश्राव च हर्षयुक्ता |
रामाभिषेकार्थकृता जनानां |
नरेंद्रसूनोरभिमंगळार्थाः |
सर्वस्य लोकस्य गिरः प्रहृष्टः || २-१५-४४
रामाभिषेकार्थकृता जनानां |
नरेंद्रसूनोरभिमंगळार्थाः |
सर्वस्य लोकस्य गिरः प्रहृष्टः || २-१५-४४
There, Sumantra heard delightful people talking about Rama's coronation and the rites
to be performed for the sake of Rama's prosperity.
महेंद्रसद्मप्रतिमं तु वेश्म |
रामस्य रम्यं मृगमुच्चं |
विभ्राजमानं प्रभया सुमम्त्रः || २-१५-४५
रामस्य रम्यं मृगमुच्चं |
विभ्राजमानं प्रभया सुमम्त्रः || २-१५-४५
Rama's palace was as high as top of the Meru mountain, shining with radiance. The mansion
was filled with birds and antelopes. It was like Indra's mansion. Sumantra saw such a beautiful house
of Rama.
उपस्थितै रञ्जलिकारिभिश्च |
सोपायनैर्जानपदैर्जनैश्च |
कोट्या परार्धैश्च विमुक्तयानैः |
समाकुलं द्वारपदम् ददर्श || २-१५-४६
सोपायनैर्जानपदैर्जनैश्च |
कोट्या परार्धैश्च विमुक्तयानैः |
समाकुलं द्वारपदम् ददर्श || २-१५-४६
He saw crores and millions of rural folk and other people with folded hands approaching
the area leaving their respective vehicles.
ततो महामेघमहीधराभं |
प्रभिन्नमत्यङ्कुशमत्यसह्यम् |
रामोपवाह्याम् रुचिरम् ददर्श |
शत्रुम्जयं नागमुदग्रकायम् || २-१५-४७
प्रभिन्नमत्यङ्कुशमत्यसह्यम् |
रामोपवाह्याम् रुचिरम् ददर्श |
शत्रुम्जयं नागमुदग्रकायम् || २-१५-४७
There he saw a beautiful elephant called Satrunjaya with highly elevated body and Rama's
royal conveyance. It was like a great cloud and a mountain. It was intoxicated, uncontrollable and intolerable.
स्वलंकृतान् सास्वरथान् सकुम्जरा |
नमात्यमुखयांश्च ददर्श वल्लभान् |
व्यपोह्य सूतः सहितान्समंततः |
समृद्धमंतःपुर माविवेश ह || २-१५-४८
नमात्यमुखयांश्च ददर्श वल्लभान् |
व्यपोह्य सूतः सहितान्समंततः |
समृद्धमंतःपुर माविवेश ह || २-१५-४८
The ministers in chief who were beloved to the king, were well-adorned and came there
on horse-carriages and elephants. Sumantra passed over the people gathered there on all sides and entered
the rich inner apartment.
ततोऽद्रिकूटाचलमेघसन्नि भं |
महाविमानोपमवेश्मसंयुतम् |
अवार्यमाणः प्रविवेश सारथिः |
प्रभूतरत्नं मकरो यथार्णवम् || २-१५-४९
महाविमानोपमवेश्मसंयुतम् |
अवार्यमाणः प्रविवेश सारथिः |
प्रभूतरत्नं मकरो यथार्णवम् || २-१५-४९
Then, that Sumantra entered Rama's palace, which was like top of a mountain, like an
unmoving cloud, which contained houses equal to excellent divine cars, like crocodile entering the ocean
containing a number of precious stones. Nobody obstructed him.
|| इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे पञ्चदशः सर्गः ||