DONATE NOW - UPI
अयोध्या-काण्ड > श्री राम का सीता को चित्रकूट की शोभा दिखाना
Rama describes the beauty of Chitrakuta mountain to Seetha. He delightfully shows
her the various colourful minerals, several kinds of birds and animals, several type of trees with
flowers and fruit, as also the enchanting springs and Cascades in the mountain. Thus, he also
diverts his own mind in seeing that captivating scenery.
दीर्घ काल उषितः तस्मिन् गिरौ गिरि वन प्रियः |
विदेह्याः प्रियमाकान्क्षन् स्वम् च चित्तम् विलोभयन् || २-९४-१
अथ दाशरथिः चित्रम् चित्र कूटम् अदर्शयत् |
भार्याम् अमर सम्काशः शचीम् इव पुरम् दरः || २-९४-२
विदेह्याः प्रियमाकान्क्षन् स्वम् च चित्तम् विलोभयन् || २-९४-१
अथ दाशरथिः चित्रम् चित्र कूटम् अदर्शयत् |
भार्याम् अमर सम्काशः शचीम् इव पुरम् दरः || २-९४-२
Having dwelt for some time in that mountain, Rama, who resembled God, who liked
mountains and groves, who desired Seetha's happiness and himself delightful in his mind, began to
point out the beauty of Chitrakuta to his consort, as Indra the god of celestials converses with
Shachi the wife of Indra, saying:
न राज्याद् भ्रंशनम् भद्रे न सुहृद्भिर् विना भवः |
मनो मे बाधते दृष्ट्वा रमणीयम् इमम् गिरिम् || २-९४-३
मनो मे बाधते दृष्ट्वा रमणीयम् इमम् गिरिम् || २-९४-३
"O, my good lady! By seeing this beautiful mountain, neither the loss of kingdom nor
the non-existence of friends distresses my mind."
पश्य इमम् अचलम् भद्रे नाना द्विज गण आयुतम् |
शिखरैः खम् इव उद्विद्धैर् धातुमद्भिर् विभूषितम् || २-९४-४
शिखरैः खम् इव उद्विद्धैर् धातुमद्भिर् विभूषितम् || २-९४-४
"O, my good lady! Behold this mountain, abounding with flocks of birds of every kind
where minerals lie and crowned with peaks that seem to project upwards to the sky."
केचिद् रजत सम्काशाः केचित् क्षतज सम्निभाः |
पीत माज्जिस्थ वर्नाः च केचिन् मनि वर प्रभाः || २-९४-५
पुष्य अर्क केतुक आभाः च केचिज् ज्योती रस प्रभाः |
विराजन्ते अचल इन्द्रस्य देशा धातु विभूषिताः || २-९४-६
पीत माज्जिस्थ वर्नाः च केचिन् मनि वर प्रभाः || २-९४-५
पुष्य अर्क केतुक आभाः च केचिज् ज्योती रस प्रभाः |
विराजन्ते अचल इन्द्रस्य देशा धातु विभूषिताः || २-९४-६
"Some areas of the mountain are encrusted with minerals, having appearance of
silver, some resembling blood, some yellowish, some red as madder, some sparkle like precious
stones, some possessing, the luster of topaz and crystal and a hue of Ketaka flower and some
sparkle with the splendour of a kind of gem called Jyotirasa."
नना मृग गण द्वीपि तरक्षु ऋक्ष गणैर् वृतः |
अदुष्टैर् भात्य् अयम् शैलो बहु पक्षि समाकुलः || २-९४-७
अदुष्टैर् भात्य् अयम् शैलो बहु पक्षि समाकुलः || २-९४-७
"The mountain is filled with tame beasts of every kind, tigers, panthers and bears,
and is enlivened by a flock of many birds."
आम्र जम्बु असनैर् लोध्रैः प्रियालैः पनसैर् धवैः |
अन्कोलैर् भव्य तिनिशैर् ब्लिव तिन्दुक वेणुभिः || २-९४-८
काश्मर्य् अरिष्ट वरणैर् मधूकैः तिलकैः तथा |
बदर्य् आमलकैर् नीपैर् वेत्र धन्वन बीजकैः || २-९४-९
पुष्पवद्भिः फल उपेतैः चायावद्भिर् मनो रमैः |
एवम् आदिभिर् आकीर्णः श्रियम् पुष्यत्य् अयम् गिरिः || २-९४-१०
अन्कोलैर् भव्य तिनिशैर् ब्लिव तिन्दुक वेणुभिः || २-९४-८
काश्मर्य् अरिष्ट वरणैर् मधूकैः तिलकैः तथा |
बदर्य् आमलकैर् नीपैर् वेत्र धन्वन बीजकैः || २-९४-९
पुष्पवद्भिः फल उपेतैः चायावद्भिर् मनो रमैः |
एवम् आदिभिर् आकीर्णः श्रियम् पुष्यत्य् अयम् गिरिः || २-९४-१०
"This mountain abounds with such type of trees as mangoes, rose-apples and Asanas
laden with flowers and fruits, affording magnificient shade, and pleasing to the mind, Lodhras,
Priyalas (commonly called Payals), bread-fruit trees, Dhavas, Ankolas, Bhavyas and Tinisas, Bilvas
(Bel trees), Tindukas and bamboos, Kashmaris, margosas and Varaas, Madhukas; Tilaks, jujube trees,
emblic myrobalans, Kadamoos, came, Dhanvanas and pomegranates, enhancing its beauty."
शैल प्रस्थेषु रम्येषु पश्य इमान् काम हर्षणान् |
किन्नरान् द्वंद्वशो भद्रे रममाणान् मनस्विनः || २-९४-११
किन्नरान् द्वंद्वशो भद्रे रममाणान् मनस्विनः || २-९४-११
"O, my good lady! See these Kinnaras, thrilling to be looked at, in their high
spirits, wandering in couples in these lovely mountain-plains."
शाखा अवसक्तान् खड्गामः च प्रवराण्य् अम्बराणि च |
पश्य विद्याधर स्त्रीणाम् क्रीडेद् देशान् मनो रमान् || २-९४-१२
पश्य विद्याधर स्त्रीणाम् क्रीडेद् देशान् मनो रमान् || २-९४-१२
"Behold their swords hanging on the trees, their excellent swords and the charming
retreats, where vidyadharas and their women sport."
जल प्रपातैर् उद्भेदैर् निष्यन्दैः च क्वचित् क्वचित् |
स्रवद्भिर् भात्य् अयम् शैलः स्रवन् मद इव द्विपः || २-९४-१३
स्रवद्भिर् भात्य् अयम् शैलः स्रवन् मद इव द्विपः || २-९४-१३
"This mountain resembles an elephant with ichors flowing from its forehead, as from
its crevices, springs and cascades flow here and there."
गुहा समीरणो गन्धान् नाना पुष्प भवान् वहन् |
घ्राण तर्पणम् अभ्येत्य कम् नरम् न प्रहर्षयेत् || २-९४-१४
घ्राण तर्पणम् अभ्येत्य कम् नरम् न प्रहर्षयेत् || २-९४-१४
"Who would not be filled with delight, by these glades from which fragrance of
various flowers issues, pleasing to the senses?"
यदि इह शरदो अनेकाः त्वया सार्धम् अनिन्दिते |
लक्ष्मणेन च वत्स्यामि न माम् शोकः प्रधक्ष्यति || २-९४-१५
लक्ष्मणेन च वत्स्यामि न माम् शोकः प्रधक्ष्यति || २-९४-१५
"O, irreproachable lay! If I am live with you and Lakshmana for many autumns here,
grief will not overpower me."
बहु पुष्प फले रम्ये नाना द्विज गण आयुते |
विचित्र शिखरे ह्य् अस्मिन् रतवान् अस्मि भामिनि || २-९४-१६
विचित्र शिखरे ह्य् अस्मिन् रतवान् अस्मि भामिनि || २-९४-१६
"O, Seetha! Seeing this mountain laden with many flowers and fruit, the enchanting
resort of flocks of birds as also the ravishing peaks of the mountain, I am really captivated."
अनेन वन वासेन मया प्राप्तम् फल द्वयम् |
पितुः च अनृणता धर्मे भरतस्य प्रियम् तथा || २-९४-१७
पितुः च अनृणता धर्मे भरतस्य प्रियम् तथा || २-९४-१७
"By residing in the forest, a two-fold advantage is secured by me; freedom from debt
to my father in regards my duty and Bharata's happiness."
वैदेहि रमसे कच्चिच् चित्र कूटे मया सह |
पश्यन्ती विविधान् भावान् मनो वाक् काय सम्यतान् || २-९४-१८
पश्यन्ती विविधान् भावान् मनो वाक् काय सम्यतान् || २-९४-१८
"O, Seetha! Are you happy with me on this Chitrakuta mountain, seeing various
objects agreeable to your thought word and temperament?"
इदम् एव अमृतम् प्राहू राज्नाम् राज ऋषयः परे |
वन वासम् भव अर्थाय प्रेत्य मे प्रपितामहाः || २-९४-१९
वन वासम् भव अर्थाय प्रेत्य मे प्रपितामहाः || २-९४-१९
"My paternal great grand fathers the ancient royal sages have said that for a king
to obtain liberation after death, such a residence in the forest is nectar like."
शिलाः शैलस्य शोभन्ते विशालाः शतशो अभितः |
बहुला बहुलैर् वर्णैर् नील पीत सित अरुणैः || २-९४-२०
बहुला बहुलैर् वर्णैर् नील पीत सित अरुणैः || २-९४-२०
"Hundreds and multitude of rocks of this extensive mountain are shining around in
multifarious colours like blue, yellow, white and red."
निशि भान्त्य् अचल इन्द्रस्य हुत अशन शिखा इव |
ओषध्यः स्वप्रभा लक्ष्म्या भ्राजमानाः सहस्रशः || २-९४-२१
ओषध्यः स्वप्रभा लक्ष्म्या भ्राजमानाः सहस्रशः || २-९४-२१
"Thousands of herbs of this Chitrakuta mountain, glittering with their lovely light,
are sparkling like points of fire."
केचित् क्षय निभा देशाः केचिद् उद्यान सम्निभाः |
केचिद् एक शिला भान्ति पर्वतस्य अस्य भामिनि || २-९४-२२
केचिद् एक शिला भान्ति पर्वतस्य अस्य भामिनि || २-९४-२२
"O, Seetha! Some parts of this mountain resemble mansions, some look like parks and
some others appear like a single pile."
भित्त्वा इव वसुधाम् भाति चित्र कूटः समुत्थितः |
चित्र कूटस्य कूटो असौ दृश्यते सर्वतः शुभः || २-९४-२३
चित्र कूटस्य कूटो असौ दृश्यते सर्वतः शुभः || २-९४-२३
"Chitrakuta appears as though emerged, having split the earth. This summit of
Chitrakuta appears charming on all sides."
कुष्ठ पुम्नाग तगर भूर्ज पत्र उत्तरच् चदान् |
कामिनाम् स्वास्तरान् पश्य कुशेशय दल आयुतान् || २-९४-२४
कामिनाम् स्वास्तरान् पश्य कुशेशय दल आयुतान् || २-९४-२४
"See the leaves of lilies, Sthagara trees, Punnaga trees and Bhurja trees heaped
with flowers of water-lilies form the cozy beds of voluptuaries."
मृदिताः च अपविद्धाः च दृश्यन्ते कमल स्रजः |
कामिभिर् वनिते पश्य फलानि विविधानि च || २-९४-२५
कामिभिर् वनिते पश्य फलानि विविधानि च || २-९४-२५
"O, Seetha! Look at the garlands of lotus-flowers crushed and thrown aside by
voluptuaries as also fruits of every kind that have been tasted."
वस्वौक साराम् नलिनीम् अत्येति इव उत्तरान् कुरून् |
पर्वतः चित्र कूटो असौ बहु मूल फल उदकः || २-९४-२६
पर्वतः चित्र कूटो असौ बहु मूल फल उदकः || २-९४-२६
"This mountain f Chitrakuta with its abundance of roots fruits and water is more
beautiful than Vasvankasara better known as Alaka the capital of Kubera the Lord of Riches, Nalini
the capital of Indra (the God of celestials) better known as Amaravati and Uttarakuru the country
of Eternal Beatitude."
इमम् तु कालम् वनिते विजह्निवामः |
त्वया च सीते सह लक्ष्मणेन च |
रतिम् प्रपत्स्ये कुल धर्म वर्धिनीम् |
सताम् पथि स्वैर् नियमैः परैः स्थितः || २-९४-२७
त्वया च सीते सह लक्ष्मणेन च |
रतिम् प्रपत्स्ये कुल धर्म वर्धिनीम् |
सताम् पथि स्वैर् नियमैः परैः स्थितः || २-९४-२७
"O, Seetha! Strolling with you and Lakshmana during this period of exile, on my part
established in the path of the pious, following the highest salutary practices, I shall obtain joy,
enhancing the piety of my race."
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे चतुर्नवतितमः सर्गः