DONATE NOW - UPI
अयोध्या-काण्ड > राम का द्सह्रथ से विदा लेना, दशरथ का मूर्छित होना
Rama comes to see his father Dasharatha and Dasharatha summons Sumantra to fetch all
his wives to hither, and asks Rama to stay with him at least for a night. But Rama resolved in his
vow, persuades his father to be peaceful. Dasharatha's anguish intensifies and he swoons at the
departure of Rama.
ततःकमलपत्राक्षः श्यामो निरुपमो महान् |
उवाच रामस्तम् सूतं पितुराख्याहि मामिति || २-३४-१
उवाच रामस्तम् सूतं पितुराख्याहि मामिति || २-३४-१
Thereafter, the lotus-eyes Rama, who was dark-brown in complexion and great beyond
compare, spoke thus to the charioteer, "Tell about me to my father."
स राम प्रेषितः क्षिप्रम् सम्ताप कलुष इन्द्रियः |
प्रविश्य नृपतिम् सूतः निह्श्वसन्तम् ददर्श ह || २-३४-२
प्रविश्य नृपतिम् सूतः निह्श्वसन्तम् ददर्श ह || २-३४-२
Quickly entering inside, when sent by Rama, the charioteer saw the king having
sighs, his senses disturbed by grief.
उपरक्तमिवादित्यं भस्मच्छन्नमिवानलम्|
तटाकमिव निस्तोयमपश्यज्जगतीपतिम्|| २-३४-३
तटाकमिव निस्तोयमपश्यज्जगतीपतिम्|| २-३४-३
He saw the king resembling an eclipsed sun, like fire covered by ash, as a lake
without water.
आलोक्य तु महा प्राज्ञः परम आकुल चेतसम् |
रामम् एव अनुशोचन्तम् सूतः प्रान्जलिर् आसदत् || २-३४-४
रामम् एव अनुशोचन्तम् सूतः प्रान्जलिर् आसदत् || २-३४-४
The charioteer, a great intellectual, saw Dasaratha repenting with his mind greatly
agitated and approached him with joined palms.
तम् वर्धयित्वा राजानम् सूतः पूर्वम् जयाशिषा|
भयविक्लबया वाचा मन्दया श्लक्ष्णमब्रवीत् || २-३४-५
भयविक्लबया वाचा मन्दया श्लक्ष्णमब्रवीत् || २-३४-५
The charioteer, first inspiring the king with blessings of triumph, spoke thus in a
slow and sweet voice, overcome with fear.
अयम् स पुरुष व्याघ्र द्वारि तिष्ठति ते सुतः |
ब्राह्मणेभ्यो धनम् दत्त्वा सर्वम् चैव उपजीविनाम् || २-३४-६
ब्राह्मणेभ्यो धनम् दत्त्वा सर्वम् चैव उपजीविनाम् || २-३४-६
"Your son, the tiger among men, having given away all his wealth to brahmanas and
dependents, is waiting at the gate."
स त्वा पश्यतु भद्रम् ते रामः सत्य पराक्रमः |
सर्वान् सुहृदाअपृच्च्य त्वाम् इदानीम् दिदृक्षते || २-३४-७
सर्वान् सुहृदाअपृच्च्य त्वाम् इदानीम् दिदृक्षते || २-३४-७
"May auspiciousness betide you! Let that Rama, who is unfailingly brave, see you.
After bidding farewell to all friends, he wants to see you now."
गमिष्यति महा अरण्यम् तम् पश्य जगती पते |
वृतम् राज गुणैः सर्वैः आदित्यम् इव रश्मिभिः || २-३४-८
वृतम् राज गुणैः सर्वैः आदित्यम् इव रश्मिभिः || २-३४-८
"Oh, king! Rama is setting out to a great forest. See him who is resembling a sun
with rays of light, displaying royal qualities."
स सत्य वादी धर्म आत्मा गाम्भीर्यात् सागर उपमः |
आकाशैव निष्पन्को नर इन्द्रः प्रत्युवाच तम् || २-३४-९
आकाशैव निष्पन्को नर इन्द्रः प्रत्युवाच तम् || २-३४-९
That king Dasaratha, who speaks truth, whose mind is virtuous, who is like an ocean
by his depth of character and who is blemish less like a sky, replied to Sumantra as follows:
सुमन्त्र आनय मे दारान् ये केचित् इह मामकाः |
दारैः परिवृतः सर्वैः द्रष्टुम् इच्चामि राघवम् || २-३४-१०
दारैः परिवृतः सर्वैः द्रष्टुम् इच्चामि राघवम् || २-३४-१०
"Oh, Sumantra! being all my wives, who are here. Surrounded by all of them, I want
to see the virtuous Rama."
सो अन्तः पुरम् अतीत्य एव स्त्रियः ता वाक्यम् अब्रवीत् |
आर्यो ह्वयति वो राजा गम्यताम् तत्र माचिरम् || २-३४-११
आर्यो ह्वयति वो राजा गम्यताम् तत्र माचिरम् || २-३४-११
Sumantra, after entering the gynaecium, spoke these words to those women as follows:
"Oh, the venerable ladies! The king is calling you. Go there without delay.
एवम् उक्ताः स्त्रियः सर्वाः सुमन्त्रेण नृप आज्ञया |
प्रचक्रमुस् तत् भवनम् भर्तुर् आज्ञाय शासनम् || २-३४-१२
प्रचक्रमुस् तत् भवनम् भर्तुर् आज्ञाय शासनम् || २-३४-१२
All those women, asked thus by Sumantra as per the king's orders, went to his
palace, after knowing the instructions of their husband.
अर्ध सप्त शताः ताः तु प्रमदाः ताम्र लोचनाः |
कौसल्याम् परिवार्य अथ शनैः जग्मुर् धृत व्रताः || २-३४-१३
कौसल्याम् परिवार्य अथ शनैः जग्मुर् धृत व्रताः || २-३४-१३
Encircling Kausalya, three hundred fifty women, steadfast in their vow(of devotion
to their husband), with their eyes reddened, went there slowly.
आगतेषु च दारेषु समवेक्ष्य मही पतिः |
उवाच राजा तम् सूतम् सुमन्त्र आनय मे सुतम् || २-३४-१४
उवाच राजा तम् सूतम् सुमन्त्र आनय मे सुतम् || २-३४-१४
After arrival of his wives, king Dasaratha spoke to that charioteer as follows, "Oh,
Sumantra! Bring my son here."
स सूतः रामम् आदाय लक्ष्मणम् मैथिलीम् तदा |
जगाम अभिमुखः तूर्णम् सकाशम् जगती पतेः || २-३४-१५
जगाम अभिमुखः तूर्णम् सकाशम् जगती पतेः || २-३४-१५
Taking Rama, Lakshmana and Seetha, that charioteer then speedily went to the king's
presence.
स राजा पुत्रम् आयान्तम् दृष्ट्वा दूरात् कृत अन्जलिम् |
उत्पपात आसनात् तूर्णम् आर्तः स्त्री जन सम्वृतः || २-३४-१६
उत्पपात आसनात् तूर्णम् आर्तः स्त्री जन सम्वृतः || २-३४-१६
King Dasaratha surrounded by women, seeing from a distance his son coming with
folded hands, distressed as he was, rose swiftly from his seat.
सो अभिदुद्राव वेगेन रामम् दृष्ट्वा विशाम् पतिः |
तम् असम्प्राप्य दुह्ख आर्तः पपात भुवि मूर्चितः || २-३४-१७
तम् असम्प्राप्य दुह्ख आर्तः पपात भुवि मूर्चितः || २-३४-१७
Seeing Rama, King Dasaratha ran speedily towards him. But without reaching him he
fell on the floor senseless, afflicted as he was with sorrow.
तम् रामः अभ्यपातत् क्षिप्रम् लक्ष्मणः च महा रथः |
विसम्ज्ञम् इव दुह्खेन सशोकम् नृपतिम् तदा || २-३४-१८
विसम्ज्ञम् इव दुह्खेन सशोकम् नृपतिम् तदा || २-३४-१८
Then, Rama and Lakshmana an eminent car-warrior, quickly approached that king who
seemed unconscious with full of grief as he was, through agony.
स्त्री सहस्र निनादः च सम्जज्ञे राज वेश्मनि |
हाहा राम इति सहसा भूषण ध्वनि मूर्चितः || २-३४-१९
हाहा राम इति सहसा भूषण ध्वनि मूर्चितः || २-३४-१९
Sounds of thousands of women crying "Alas! Alas! Oh Rama!" generated all at once
from the royal palace, mixed with the sound of tinkling ornaments.
तम् परिष्वज्य बाहुभ्याम् ताव् उभौ राम लक्ष्मणौ |
पर्यन्के सीतया सार्धम् रुदन्तः समवेशयन् || २-३४-२०
पर्यन्के सीतया सार्धम् रुदन्तः समवेशयन् || २-३४-२०
Holding Dasaratha in their arms and crying, both Rama and Lakshmana along with
Seetha laid him on the couch.
अथ रामः मुहूर्तेन लब्ध सम्ज्ञम् मही पतिम् |
उवाच प्रान्जलिर् भूत्वा शोक अर्णव परिप्लुतम् || २-३४-२१
उवाच प्रान्जलिर् भूत्वा शोक अर्णव परिप्लुतम् || २-३४-२१
Then, Rama with folded hands spoke thus to king Dasaratha who got consciousness
within a short time and who was inundated in a sea of sorrow.
आपृच्चे त्वाम् महा राज सर्वेषाम् ईश्वरः असि नः |
प्रस्थितम् दण्डक अरण्यम् पश्य त्वम् कुशलेन माम् || २-३४-२२
प्रस्थितम् दण्डक अरण्यम् पश्य त्वम् कुशलेन माम् || २-३४-२२
"Oh, emperor! I take leave of you, who are the lord of all of us. See auspiciously
towards me, who am about to leave for Dandaka forest."
लक्ष्मणम् च अनुजानीहि सीता च अन्वेति माम् वनम् |
कारणैः बहुभिस् तथ्यैः वार्यमाणौ न च इच्चतः || २-३४-२३
कारणैः बहुभिस् तथ्यैः वार्यमाणौ न च इच्चतः || २-३४-२३
"Permit Lakshmana also and Seetha too who is accompanying me to the forest. Even if
prevented(by me0 on many true reasons, these two are not agreeing to stay behind"
अनुजानीहि सर्वान् नः शोकम् उत्सृज्य मानद |
लक्ष्मणम् माम् च सीताम् च प्रजापतिर् इव प्रजाः || २-३४-२४
लक्ष्मणम् माम् च सीताम् च प्रजापतिर् इव प्रजाः || २-३४-२४
"Giving up grief, Oh the bestower of honour, grant leave to all of us, Lakshmana
myself and Seetha as Brahma(the lord of creation) did to his sons(sanaka and his three brothers who
intended to go to forest for practising austerities)."
प्रतीक्षमाणम् अव्यग्रम् अनुज्ञाम् जगती पतेः |
उवाच रर्जा सम्प्रेक्ष्य वन वासाय राघवम् || २-३४-२५
उवाच रर्जा सम्प्रेक्ष्य वन वासाय राघवम् || २-३४-२५
Gazing at Rama who is unruffled, awaiting permission of the king for stay in the
forest, the king Dasaratha spoke thus:
अहम् राघव कैकेय्या वर दानेन मोहितः |
अयोध्यायाः त्वम् एव अद्य भव राजा निगृह्य माम् || २-३४-२६
अयोध्यायाः त्वम् एव अद्य भव राजा निगृह्य माम् || २-३४-२६
"Oh, Rama! I was stupefied by Kaikeyi through a boon. Now, by confining me, be you
the king of Ayodhya."
एवम् उक्तः नृपतिना रामः धर्मभृताम् वरः |
प्रत्युवाच अन्जलिम् कृत्वा पितरम् वाक्य कोविदः || २-३४-२७
प्रत्युवाच अन्जलिम् कृत्वा पितरम् वाक्य कोविदः || २-३४-२७
When told thus by the king, Rama the best man in supporting righteousness and who is
proficient in expression, replied( as follows) to his father, after making salutation with joined
palms.
भवान् वर्ष सहस्राय पृथिव्या नृपते पतिः |
अहम् तु अरण्ये वत्स्यामि न मे कार्यम् त्वया अनृतम् || २-३४-२८
अहम् तु अरण्ये वत्स्यामि न मे कार्यम् त्वया अनृतम् || २-३४-२८
"Oh, king! You be the ruler of the earth for thousand years. But, I for my part,
will stay in the forest. For my sake, do not generate untruth about you."
नव पञ्च च वर्षाणि वनवासे विहृत्य ते |
पुनः पादौ ग्रहीष्यामि प्रतिज्ञान्ते नराधिपः || २-३४-२९
पुनः पादौ ग्रहीष्यामि प्रतिज्ञान्ते नराधिपः || २-३४-२९
"Oh, ruler of men! Having strolled in the forest for fourteen years, I shall clasp
your feet once more after fulfilling my promise."
रुदन्नाह प्रियम् पुत्रं सत्यपाशेन संयतः |
कैकेय्या चोद्यमान्स्तु मिथो राजा तमब्रवीत् || २-३४-३०
कैकेय्या चोद्यमान्स्तु मिथो राजा तमब्रवीत् || २-३४-३०
Prompted secretly by kaikeyi, the distressed king, tied up by fetters of truth, said
weeping to that beloved son.
श्रेयसे वृद्धये तात पुनर् आगमनाय च |
गच्चस्व अरिष्टम् अव्यग्रः पन्थानम् अकुतः भयम् || २-३४-३१
गच्चस्व अरिष्टम् अव्यग्रः पन्थानम् अकुतः भयम् || २-३४-३१
"Oh, darling! Proceed for welfare, for advancement and for coming again. Let your
path of travel be auspicious, undistracted and fearless from any quarter."
न हि सत्यात्मनस्तात धर्माभिमनसस्तव |
विनिवर्त यितुं बुद्धि शक्यते रघुनन्दन || २-३४-३२
विनिवर्त यितुं बुद्धि शक्यते रघुनन्दन || २-३४-३२
"Oh, darling, the seion of Raghu! Truthful as you are by nature and your mind being
given to righteousness, your decision cannot be reversed."
अद्य तु इदानीम् रजनीम् पुत्र मा गच्च सर्वथा |
मातरम् माम् च सम्पश्यन् वस इमाम् अद्य शर्वरीम् || २-३४-३३
मातरम् माम् च सम्पश्यन् वस इमाम् अद्य शर्वरीम् || २-३४-३३
"Oh, son! Do not leave in any case today, now at night time. Even by seeing you for
one day, I may live happily."
मातरं माम् च सम्पश्यन् वसेमामद्य शर्वरीम् |
तर्पितः सर्वकामैस्त्वम् स्वः काले साधयिष्यसि || २-३४-३४
तर्पितः सर्वकामैस्त्वम् स्वः काले साधयिष्यसि || २-३४-३४
"Looking at your mother and myself, stay at least for this night today. Satiated by
all the desired objects, you may leave tomorrow at dawn."
दुष्करम् क्रियते पुत्र सर्वथा राघव तया |
मत्प्रियार्थम् प्रियांस्त्यक्त्वा यद्यासि विजनम् वनम् || २-३४-३५
मत्प्रियार्थम् प्रियांस्त्यक्त्वा यद्यासि विजनम् वनम् || २-३४-३५
"Oh Rama, my son! An incorrigible thing is being done by you since for my pleasure
you are going to the forest a solitary place, leaving beloved ones."
न चैतन्मे प्रियम् पुत्र शपे सत्येन राघव |
छन्नया छलितस्त्वस्नु स्त्रुया छन्नाग्निकल्पया || २-३४-३६
छन्नया छलितस्त्वस्नु स्त्रुया छन्नाग्निकल्पया || २-३४-३६
"Oh Rama my son! Your exile is not agreeable to me. I was cheated by Kaikeyi who had
concealed intentions and resembled fire with ashes."
पञ्चना या तु लब्धा मे तां त्वम् निस्तर्तुमिच्छसि |
अनया वृत्तसादिन्या कैकेय्याऽभिप्रचोदितः || २-३४-३७
अनया वृत्तसादिन्या कैकेय्याऽभिप्रचोदितः || २-३४-३७
Incited by Kaikeyi who has destroyed established customs, you wish to redeem my
deceit, derived by me from her.
न चैतदाश्चर्यतमम् यत्तज्ज्येष्ठस्सुतो मम |
अपानृतकथम् पुत्र पितरम् कर्तुमिच्छ्सि || २-३४-३८
अपानृतकथम् पुत्र पितरम् कर्तुमिच्छ्सि || २-३४-३८
"It is not a great surprise, my son, that you my eldest son should seek to make your
father as one who does not have false promises."
अथ रामः तथा श्रुत्वा पितुर् आर्तस्य भाषितम् |
लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा दीनो वचनम् अब्रवीत् || २-३४-३९
लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा दीनो वचनम् अब्रवीत् || २-३४-३९
After hearing these words of their father who was depressed, Rama and Lakshmana were
upset. Then Rama spoke these words.
प्राप्स्यामि यान् अद्य गुणान् को मे श्वस्तान् प्रदास्यति |
अपक्रमणम् एव अतः सर्व कामैः अहम् वृणे || २-३४-४०
अपक्रमणम् एव अतः सर्व कामैः अहम् वृणे || २-३४-४०
Even if these worldly pleasures are obtained today, who will offer those things to
me tomorrow? Therefore I desire only to get away in lieu of all these enjoyments.
इयम् सराष्ट्रा सजना धन धान्य समाकुला |
मया विसृष्टा वसुधा भरताय प्रदीयताम् || २-३४-४१
मया विसृष्टा वसुधा भरताय प्रदीयताम् || २-३४-४१
"This earth being relinquished by me; which included various provinces, filled with
people, imbued with riches and food grains, may be given to Bharata."
वनवासकृता बुद्धिर्न च मेऽद्य चलिष्यति |
यस्तुष्टेन वरो दत्तः कैकेय्यै वरद त्वया || २-३४-४२
दीयताम् निखिलेनैव सत्यस्त्वम् भव पार्थिव |
यस्तुष्टेन वरो दत्तः कैकेय्यै वरद त्वया || २-३४-४२
दीयताम् निखिलेनैव सत्यस्त्वम् भव पार्थिव |
"I cannot budge now from my decision made about my stay in the forest. Oh king the
bestower of boons! You were pleased to give a boon to Kaikeyi and let it be fulfilled completely.
Be you a truthful man."
अहम् निदेशम् भवतो यथोक्तमनुपालयन् || २-३४-४३
चतुर्दश समा वत्स्ये वने वनचरैः सह |
चतुर्दश समा वत्स्ये वने वनचरैः सह |
"I , as promised, fulfilling your command, shall live in the forest along with
forest-dwellers for fourteen years."
मा विमर्शो वसुमती भरताय प्रदीयताम् || २-३४-४४
न हि मे काम्क्षितम् राज्यम् सुखमात्मनि वा प्रियम् |
यथा निदेशम् कर्तुम् वै तवैव रघुनन्धन || २-३४-४५
न हि मे काम्क्षितम् राज्यम् सुखमात्मनि वा प्रियम् |
यथा निदेशम् कर्तुम् वै तवैव रघुनन्धन || २-३४-४५
"Oh, king! Do not have any hesitation in offering the kingdom to Bharata. Neither
kingdom nor happiness indeed is desired by my nature. It is dear to me only to do your command as
directed."
अपगच्चतु ते दुह्खम् मा भूर् बाष्प परिप्लुतः |
न हि क्षुभ्यति दुर्धर्षः समुद्रः सरिताम् पतिः || २-३४-४६
न हि क्षुभ्यति दुर्धर्षः समुद्रः सरिताम् पतिः || २-३४-४६
"Let your sorrow disappear! Do not be overwhelmed with tears. The ocean, the lord of
rivers which is difficult to assail, indeed does not get agitated."
न एव अहम् राज्यम् इच्चामि न सुखम् न च मैथिलीम् |
त्वाम् अहम् सत्यम् इच्चामि न अनृतम् पुरुष ऋषभ || २-३४-४७
त्वाम् अहम् सत्यम् इच्चामि न अनृतम् पुरुष ऋषभ || २-३४-४७
"I do not crave for kingdom or happiness nor again for Seetha nor even all these
enjoyments nor for heaven nor even for life."
त्वामहम् सत्यमिच्छामि नानृतम् पुरुषर्षभ |
प्रत्यक्षम् तव सत्येन सुकृतेन च ते शपे || २-३४-४८
प्रत्यक्षम् तव सत्येन सुकृतेन च ते शपे || २-३४-४८
"Oh, Jewel among men! I wish you to be a truthful mean, not a fallacious man. I
swear to you in your presence by truth and by virtue."
न च शख्यम् मया तात स्थातुम् क्षणमपि प्रभो |
स शोकम् ध्रारयस्वेमम् न हि मेऽस्ति विपर्ययः || २-३४-४९
स शोकम् ध्रारयस्वेमम् न हि मेऽस्ति विपर्ययः || २-३४-४९
"It is not possible for me, Oh father, to stay on even for a moment. Therefore,
contain this grief, Oh Lord, for there is no going back upon my word."
अर्थितो ह्यस्मि कैकेय्या वनम् गच्छेति राघव |
मया चोक्तं प्रजामीति तत्सत्यमनुपालये || २-३४-५०
मया चोक्तं प्रजामीति तत्सत्यमनुपालये || २-३४-५०
"Oh Dasaratha the seion of Raghu! I was indeed asked by Kaikeyi to go to the forest.
It was also replied by me that I would go. I shall redeem that pledge."
मा चोत्कण्थां कृथा देव वने रंस्यामहे वयम् |
प्रशान्तहरिणाकीर्णे नानाशकुनिनादिते || २-३४-५१
प्रशान्तहरिणाकीर्णे नानाशकुनिनादिते || २-३४-५१
"Oh, king! Do not feel anxious. We shall sport in the forest, flocked with peaceful
deer and rendered noisy by birds of various types."
पिता हि दैवतम् तात देवतानामपि स्मृतम् |
तस्माद्दैवतमित्येव करिष्यामि पितुर्वचः || २-३४-५२
तस्माद्दैवतमित्येव करिष्यामि पितुर्वचः || २-३४-५२
"Oh, father! It was indeed said that even for celestials, father is the god.
Therefore, I shall carry out the father's word, considering it as divine."
चतुर्धशसु वर्षेषु गतेषु नरसत्तम |
पुनर्द्रक्ष्यसि माम् प्राप्तम् सन्तापोऽयम् विमुच्यताम् || २-३४-५३
पुनर्द्रक्ष्यसि माम् प्राप्तम् सन्तापोऽयम् विमुच्यताम् || २-३४-५३
"Oh father, the best among men! You will see me, when I come back after elapsing
fourteen years. Let this grief be given up."
येन संस्तम्भनीयोऽयम् सर्वो बाष्पगळो जनः |
स त्वम् पुरुषशार्दूल किमर्थम् विक्रियाम् गतः || २-३४-५४
स त्वम् पुरुषशार्दूल किमर्थम् विक्रियाम् गतः || २-३४-५४
"Oh, tiger among men! Why have you got perturbed-you by whom all these people bathed
in tears, ought to be consoled?"
पुरम् च राष्ट्रम् च मही च केवला |
मया निसृष्टा भरताय दीयताम् |
अहम् निदेशम् भवतः अनुपालयन् |
वनम् गमिष्यामि चिराय सेवितुम् || २-३४-५५
मया निसृष्टा भरताय दीयताम् |
अहम् निदेशम् भवतः अनुपालयन् |
वनम् गमिष्यामि चिराय सेवितुम् || २-३४-५५
"Let this city, province and whole of this earth left by me, be given to Bharata. I
for one following your instructions, shall proceed to the forest to dwell in it for long."
मया निसृष्टाम् भरतः महीम् इमाम् |
सशैल खण्डाम् सपुराम् सकाननाम् |
शिवाम् सुसीमाम् अनुशास्तु केवलम् |
त्वया यद् उक्तम् नृपते यथा अस्तु तत् || २-३४-५६
सशैल खण्डाम् सपुराम् सकाननाम् |
शिवाम् सुसीमाम् अनुशास्तु केवलम् |
त्वया यद् उक्तम् नृपते यथा अस्तु तत् || २-३४-५६
"Oh, king! Let this earth with multitude of mountains, comprising of cities with
their gardens relinquished by me, be ruled over barely by Bharata, within the bounds of
righteousness. Let the word of honour given by you(to Kaikeyi) come true."
न मे तथा पार्थिव धीयते मनो |
महत्सु कामेषु न च आत्मनः प्रिये |
यथा निदेशे तव शिष्ट सम्मते |
व्यपैतु दुह्खम् तव मत् कृते अनघ || २-३४-५७
महत्सु कामेषु न च आत्मनः प्रिये |
यथा निदेशे तव शिष्ट सम्मते |
व्यपैतु दुह्खम् तव मत् कृते अनघ || २-३४-५७
"Oh, the faultless king! My mind is not directed on haughty physical enjoyments or
sensuous pleasures which is approved by the wise. Let your agony disappear, for my sake."
तत् अद्य न एव अनघ राज्यम् अव्ययम् |
न सर्व कामान् न सुखम् न मैथिलीम् |
न जीवितम् त्वाम् अनृतेन योजयन् |
वृणीय सत्यम् व्रतम् अस्तु ते तथा || २-३४-५८
न सर्व कामान् न सुखम् न मैथिलीम् |
न जीवितम् त्वाम् अनृतेन योजयन् |
वृणीय सत्यम् व्रतम् अस्तु ते तथा || २-३४-५८
Oh, the sinless king! Therefore, now associating you with untruth, I just do not
desire for kingdom, nor all the sensual enjoyments, nor happiness nor existence nor even Seetha.
Let your pledge(given to Kaikeyi) prove true."
फलानि मूलानि च भक्षयन् वने |
गिरीमः च पश्यन् सरितः सरांसि च |
वनम् प्रविश्य एव विचित्र पादपम् |
सुखी भविष्यामि तव अस्तु निर्वृतिः || २-३४-५९
गिरीमः च पश्यन् सरितः सरांसि च |
वनम् प्रविश्य एव विचित्र पादपम् |
सुखी भविष्यामि तव अस्तु निर्वृतिः || २-३४-५९
"I shall be happy, entering the forest filled with wonderful trees, eating fruits
and tubers as well as seeing mountains rivers and lakes in the forest. Let there be satisfaction
for you.
एवम् स राजा व्यसनाभिपन्नः |
शोकेन दुःखेन च ताम्यमानः |
आलिङ्ग्य पुत्रम् सुविनष्टसम्ज्ञो |
मोहम् गतो नैव चिचेश्ट किंचित् || २-३४-६०
शोकेन दुःखेन च ताम्यमानः |
आलिङ्ग्य पुत्रम् सुविनष्टसम्ज्ञो |
मोहम् गतो नैव चिचेश्ट किंचित् || २-३४-६०
Embracing his son, that king Dasaratha, who had thus fallen on evil days, was
tormented with grief and distress, got fainted, fully losing his consciousness and not moving even
a little.
देव्यस्ततः सम्रुरुदुः समेता |
स्ताम् वर्जयित्वा नरदेवपत्नीम् |
रुदन् सुमन्त्रोऽपि जगाम मूर्छाम् |
हा हा कृतम् तत्र बभूव सर्वम् || २-३४-६१
स्ताम् वर्जयित्वा नरदेवपत्नीम् |
रुदन् सुमन्त्रोऽपि जगाम मूर्छाम् |
हा हा कृतम् तत्र बभूव सर्वम् || २-३४-६१
Then, all the queens assembled there except Kaikeyi began to cry. Sumantra also fell
into a swoon, while weeping. Everything there became loud lamenting.
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अयोध्य काण्डे चतुर् त्रिंशः सर्गः