DONATE NOW - UPI
अरण्य-काण्ड > श्री राम, लक्ष्मण द्वारा विराध का वध
Rama and Lakshmana come to know about the curse of Viradha. Viradha desires to die in then hands of Rama according to the
amendment given by the cursing authority, and thus he will be killed and relieved of his curse by Rama, and his elimination
of negative forces starts with the elimination of Viradha. At the time of release from his curse, Viradha advises Rama to
go to Sage Sharabhanga, who can advise Rama properly. It is said whenever a superior being is approached, he shall not be
neared empty-handedly. So, the elimination of Viradha, first act of Rama to safeguard the diinajana
parirakshana in Dandaka forests is the gift that Rama takes to the Sage Sharabhanga in next chapter. This is not
a separate chapter in Baroda edition. But in Gorakhpur and Eastern versions it is a separate one.
ह्रियमाणौ तु काकुत्स्थौ दृष्ट्वा सीता रघूत्तमौ |
उच्चैः स्वरेण चुक्रोश प्रगृह्य सु महाभुजौ || ३-४-१
उच्चैः स्वरेण चुक्रोश प्रगृह्य सु महाभुजौ || ३-४-१
On seeing those two very dexterous scions of Kakutstha, and the best ones from Raghu dynasty, namely Rama and Lakshmana,
grabbed and being carried off, Seetha screamed in a high-pitched voice.[3-4-1]
एष दाशरथी रामः सत्यवान् शीलवान् शुचिः |
रक्षसा रौद्र रूपेण ह्रियते सह लक्ष्मणः || ३-४-२
रक्षसा रौद्र रूपेण ह्रियते सह लक्ष्मणः || ३-४-२
"He that truth-abiding, virtuous, and the flawless Rama of Dasharatha is carried off along with Lakshmana by the demon with
a ferocious look... [3-4-2]
माम् ऋका भक्ष इष्यन्ति शार्दूल द्वीपिनः तथा |
माम् हरः उत्सृज्य काकुत्स्थौ नमस्ते राक्षसोत्तमः || ३-४-३
माम् हरः उत्सृज्य काकुत्स्थौ नमस्ते राक्षसोत्तमः || ३-४-३
"Wild bears, tigers and panthers aspire to eat me away... oh, best demon, thieve me instead and release Kakutstha-s... Hail
to thee..." [Said Seetha.] [3-4-3]
तस्याः तत् वचनम् श्रुत्वा वैदेह्याः राम लक्ष्मणौ |
वेगम् प्रचक्रतुर् वीरौ वधे तस्य दुरात्मनः || ३-४-४
वेगम् प्रचक्रतुर् वीरौ वधे तस्य दुरात्मनः || ३-४-४
On hearing Vaidehi's that utterance those valorous ones Rama and Lakshmana speedily busied themselves in eliminating that
evil-minded demon Viradha. [3-4-4]
तस्य रौद्रस्य सौमित्रिः सव्यम् बाहुम् बभञ्ज ह |
रामः तु दक्षिणम् बाहुम् तरसा तस्य रक्षसः || ३-४-५
रामः तु दक्षिणम् बाहुम् तरसा तस्य रक्षसः || ३-४-५
Soumitri indeed severed the left arm of that ferocious one, while Rama rent the right arm of that demon with his might. [3-4-5]
सः भग्न बहुः संविग्नः पपात आशु विमूर्छितः |
धरण्याम् मेघ संकाशो वज्र भिन्न इव अचलः || ३-४-६
धरण्याम् मेघ संकाशो वज्र भिन्न इव अचलः || ३-४-६
When his arms are mutilated that demon similar to a dark-cloud is frustrated, fainted, and fell onto ground, like the mountain
demolished by the Thunderbolt of Indra. [3-4-6]
मुष्टिभिर् बाहुभिर् पद्भिः सूदयन्तौ तु राक्षसम् |
उद्यंयोद्यंय च अपि एनम् स्थण्डिले निष्पिपेषतुः || ३-४-७
उद्यंयोद्यंय च अपि एनम् स्थण्डिले निष्पिपेषतुः || ३-४-७
They battered that demon with their fists, hands and feet, and even by heaving and hurling him again and again they entirely
pounded on him on the ground. [3-4-7]
स विद्धो बहुभिर् बाणैः खड्गाभ्याम् च परिक्षतः |
निष्पिष्टो बहुधा भूमौ न ममार स राक्षसः || ३-४-८
निष्पिष्टो बहुधा भूमौ न ममार स राक्षसः || ३-४-८
Though that demon is battered with many arrows, even sheared off with two swords, and even though he is entirely pounded
on the ground he is not killed. [3-4-8]
तम् प्रेक्ष्य रामः सुभृशम् अवध्यम् अचल उपमम् |
भयेषु अभय दः श्रीमान् इदम् वचनम् अब्रवीत् || ३-४-९
भयेषु अभय दः श्रीमान् इदम् वचनम् अब्रवीत् || ३-४-९
On observing that the mountain-similar demon is ineradicable that easily, then Rama, the sublime one, and the bestower of
shelter in fear, spoke this sentence to Lakshmana. [3-4-9]
तपसा पुरुषव्याघ्र राक्षसोऽयम् न शक्यते |
शस्त्रेण युधि निर्जेतुम् राक्षसम् निखनावहे || ३-४-१०
शस्त्रेण युधि निर्जेतुम् राक्षसम् निखनावहे || ३-४-१०
"Oh! Manly-tiger Lakshmana, it is impossible to overpower this demon with weapons in a confrontation, hence, let's bury
this demon... [3-4-10]
कुंजर्स्य इव रौद्रस्य राक्षसस्य अस्य लक्ष्मण! |
वने अस्मिन् सुमहद् श्वभ्रम् खन्यताम् रौद्रवर्चसः || ३-४-११
वने अस्मिन् सुमहद् श्वभ्रम् खन्यताम् रौद्रवर्चसः || ३-४-११
"Lakshmana, a very deep pit be dug for this furious and ferocious reprobate in this forest, as though for an elephant...
[3-4-11]
इति उक्त्वा लक्ष्मणम् रामः प्रदरः खन्यताम् इति |
तस्थौ विराधम् आक्र्ंय कण्ठे पादेन वीर्यवान् || ३-४-१२
तस्थौ विराधम् आक्र्ंय कण्ठे पादेन वीर्यवान् || ३-४-१२
On saying to Lakshmana that a trench shall be dug...' then Rama repressively placed his foot on the throat of Viradha, and
stood by. [3-4-12]
तत् श्रुत्वा राघवेण उक्तम् राक्षसः प्रश्रितम् वचः |
इदम् प्रोवाच काकुत्स्थम् विराधः पुरुषर्षभम् || ३-४-१३
इदम् प्रोवाच काकुत्स्थम् विराधः पुरुषर्षभम् || ३-४-१३
On hearing that said by Raghava, demon Viradha sincerely spoke these humble words to Rama, the finest one from Kakutstha
dynasty. [3-4-13]
हतोऽहम् पुरुषव्याघ्रः शक्र तुल्य बलेन वै |
मया तु पूर्वम् त्वम् मोहान् न ज्ञातः पुरुषर्षभः || ३-४-१४
मया तु पूर्वम् त्वम् मोहान् न ज्ञातः पुरुषर्षभः || ३-४-१४
"Dead I am, oh! Manly-tiger and a coequal of Indra in your strength... I have fallaciously not identified you earlier...
oh, best one among men... [3-4-14]
कौसल्या सुप्रजातः तात रामः त्वम् विदितो मया |
वैदेही च महाभागा लक्ष्मणः च महायशाः || ३-४-१५
वैदेही च महाभागा लक्ष्मणः च महायशाः || ३-४-१५
"Oh, sire, now I have known you to be Rama, the son of Kausalya... and even propitious Seetha and greatly renowned one Lakshmana
are now known to me... [3-4-15]
अभि शापाद् अहम् घोरम् प्रविष्टो राक्ष्सीम् तनुम् |
तुंबुरुः नाम गन्धर्वः शप्तो वैश्रवणेन हि || ४-३-१६
तुंबुरुः नाम गन्धर्वः शप्तो वैश्रवणेन हि || ४-३-१६
"By curse I had to enter this ghoulish demon's body, but I am a celestial gandharva, named Tumburu and Kubera cursed me...
[3-4-16]
प्रसाद्यमानः च मया सोऽब्रवीत् माम् महायशाः |
यदा दाशरथी रमः त्वाम् वधिष्यति संयुगे || ३-४-१७
तदा प्रकृतिम् आपन्नो भवान् स्वर्गम् गमिष्यति |
यदा दाशरथी रमः त्वाम् वधिष्यति संयुगे || ३-४-१७
तदा प्रकृतिम् आपन्नो भवान् स्वर्गम् गमिष्यति |
"When entreated by me, he that greatly renowned Kubera said to me, 'When Dasharatha's Rama kills you in a fight... then
you will attain your nature of celestial body and you will go to heavens...' [3-4-17, 18a]
अनुपस्थीयमानो माम् स क्रुद्धो व्याजहार ह || ३-४-१८
इति वैश्रवणो राजा रंभ आसक्तम् उवाच ह |
इति वैश्रवणो राजा रंभ आसक्तम् उवाच ह |
" King Kubera thus cursed angrily me for not presenting myself in his service when I was interested in a celestial dancer
Rambha, and indeed he alone said this curse-clearance to me... [3-4-18b, 19a]
तव प्रसादान् मुक्तो अहम् अभिशापात् सु दारुणात् || ३-४-१९
भुवनम् स्वम् गमिष्यामि स्वस्ति वोऽस्तु परंतप |
भुवनम् स्वम् गमिष्यामि स्वस्ति वोऽस्तु परंतप |
" And by your grace I am released from this utterly hideous cruse, and now I wish to go to my own heavenly abode, oh, firestorm
of enemies, let safety betide you all... [3-4-19b, 20a]
इतो वसति धर्मात्मा शरभङ्गः प्रतापवान् || ३-४-२०
अध्यर्थ योजने तातः महर्षिः सूर्य संनिभः |
तम् क्षिप्रम् अभिगच्छ त्वम् स ते श्रेयो अभिधास्यति || ३-४-२१
अध्यर्थ योजने तातः महर्षिः सूर्य संनिभः |
तम् क्षिप्रम् अभिगच्छ त्वम् स ते श्रेयो अभिधास्यति || ३-४-२१
"Oh, Sire, att one and half yojana-s of distance from here Sage Sharabhanga, a great saint of virtue, and an efficacious
sage with sun-like resplendence dwells, you shall quickly approach him for he advises you opportunely... [3-4-20-21]
अवटे च अपि माम् राम निक्षिप्य कुशली व्रज |
रक्षसाम् गत सत्त्वानाम् एष धर्मः सनातनः || ३-४-२२
अवटे ये निधीयन्ते तेषाम् लोकाः सनातनाः |
रक्षसाम् गत सत्त्वानाम् एष धर्मः सनातनः || ३-४-२२
अवटे ये निधीयन्ते तेषाम् लोकाः सनातनाः |
"Rama you go safely on burying me in a pit... this is the age-old custom for those demons that lost vitality... those that
are inhumed in pit, to them there will be the worlds of manes..." [3-4-22, 23a]
एवम् उक्त्वा तु काकुत्स्थम् विराधः शर पीडितः || ३-४-२३
बभूव स्वर्ग संप्राप्तो न्यस्त देहो महाबलः |
बभूव स्वर्ग संप्राप्तो न्यस्त देहो महाबलः |
"And on saying thus to Rama that Viradha who is hurt by arrows became heaven-worthy on leaving his body. [3-4-23b, 24a]
तत् श्रुत्वा राघवः वाक्यम् लक्ष्मणम् व्यादिदेश ह || ३-४-२४
कुंजर्स्य इव रौद्रस्य राक्षसस्य अस्य लक्ष्मण! |
वने अस्मिन् सुमहत् श्वभ्रम् खन्यताम् रौद्रकर्मणः|| ३-४-२५
इति उक्त्वा लक्ष्मणम् रामः प्रदरः खन्यताम् इति |
तस्थौ विराधम् आक्रंय कण्ठे पादेन वीर्यवान् || ३-४-२६
कुंजर्स्य इव रौद्रस्य राक्षसस्य अस्य लक्ष्मण! |
वने अस्मिन् सुमहत् श्वभ्रम् खन्यताम् रौद्रकर्मणः|| ३-४-२५
इति उक्त्वा लक्ष्मणम् रामः प्रदरः खन्यताम् इति |
तस्थौ विराधम् आक्रंय कण्ठे पादेन वीर्यवान् || ३-४-२६
And Raghava on hearing those words of the demon ordered Lakshmana, "Lakshmana, a very deep pit be dug for this furious and
ferocious reprobate in this forest, as though for an elephant..." On saying to Lakshmana that a trench shall be dug...'
then Rama repressively placed his foot on the throat of Viradha, and stood by. [3-4-24b, 25, 26]
ततः खनित्रम् आदाय लक्ष्मणः श्वभ्रम् उत्तमम् |
अखनत् पार्श्वतः तस्य विराधस्य महात्मनः || ३-४-२७
अखनत् पार्श्वतः तस्य विराधस्य महात्मनः || ३-४-२७
Then, on taking a digging tool Lakshmana dug a deep pit beside the great soul Viradha. [3-4-27]
तम् मुक्त कण्ठम् उत्क्षिप्य शङ्कु कर्णम् महास्वनम् |
विराधम् प्राक्षिपत् श्वभ्रे नदन्तम् भैरव स्वनम् || ३-४-२८
विराधम् प्राक्षिपत् श्वभ्रे नदन्तम् भैरव स्वनम् || ३-४-२८
On releasing his throat from the stamping of Rama, he that long eared, lurid voiced Viradha is ensconced in that pit while
he is still blaring with his horrific voice. [3-4-28]
तम् आहवे दारुणम् आशु विक्रमौ
स्थिरौ उभौ संयति राम लक्ष्मणौ |
मुदान्वितौ चिक्षिपतुर् भयावहम्
नदन्तम् उत्क्षिप्य बिलेन राक्ष्सम् || ३-४-२९
स्थिरौ उभौ संयति राम लक्ष्मणौ |
मुदान्वितौ चिक्षिपतुर् भयावहम्
नदन्तम् उत्क्षिप्य बिलेन राक्ष्सम् || ३-४-२९
Those deftly victorious ones Rama and Lakshmana who compose themselves in a given fight, both have gladly raised that Viradha,
a ghoulish one in fight, a terrifying demon who is still blaring, with all their might and hurled him into the pit. [3-4-29]
अवध्यताम् प्रेक्ष्य महासुरस्य तौ
शितेन शस्त्रेण तदा नरर्षभौ |
समर्थ्य च अत्यर्थ विशारदौ उभौ
बिले विरधस्य वधम् प्रचक्रतुः || ३-४-३०
शितेन शस्त्रेण तदा नरर्षभौ |
समर्थ्य च अत्यर्थ विशारदौ उभौ
बिले विरधस्य वधम् प्रचक्रतुः || ३-४-३०
On observing the indestructibility of that demon with any weapon, however sharp it might be, those two best ones among men
that are very expertly skilled have thought over well and undertook the elimination of that great demon in a pit. [3-4-30]
स्वयम् विराधेन हि मृत्युम् आत्मनः
प्रसह्य रामेण वधार्थम् ईप्सितः |
निवेदितः कानन चारिणा स्वयम्
न मे वधः शस्त्र कृतो भवेत् इति || ३-४-३१
प्रसह्य रामेण वधार्थम् ईप्सितः |
निवेदितः कानन चारिणा स्वयम्
न मे वधः शस्त्र कृतो भवेत् इति || ३-४-३१
Viradha himself preferred his death at the hands of Rama and desired for a long to be killed by Rama and that forest walker
himself appraised that, "Killing me with any weapon is impossible..." [3-4-31]
तदेव रामेण निशंय भाषितम्
कृता मतिः तस्य बिल प्रवेशने |
बिलम् च तेन अति बलेन रक्षसा
प्रवेश्यमानेन वनम् विनादितम् || ३-४-३२
कृता मतिः तस्य बिल प्रवेशने |
बिलम् च तेन अति बलेन रक्षसा
प्रवेश्यमानेन वनम् विनादितम् || ३-४-३२
On listening to that which is said by Viradha, Rama resolved his mind to cast him into pit, and when that mighty demon is
being flung into the pit the whole forest blared with that demon's cries. [3-4-32]
प्रहृष्ट रूपौ इव राम लक्ष्मणौ
विराधम् उर्व्याम् प्रदरे निपात्य तम् |
ननन्दतुः वीत भयौ महावने
शिलाभिः अन्तर् दधतुः च राक्षसम् || ३-४-३३
विराधम् उर्व्याम् प्रदरे निपात्य तम् |
ननन्दतुः वीत भयौ महावने
शिलाभिः अन्तर् दधतुः च राक्षसम् || ३-४-३३
Rama and Lakshmana felt happy by way of their look in burying Viradha in the pit of the earth, and on burying him they two
felt rejoiced for gone is the fear in that great forest, and within the pit they have also concealed him with boulders in
order to make it a burial-chamber to the departed soul. [3-4-33]
ततः तु तौ कांचन चित्र कार्मुकौ
निहत्य रक्षः परिगृह्य मैथिलीम् |
विजह्रतुः तौ मुदितौ महावने
दिवि स्थितौ चन्द्र दिवाकरौ इव || ३-४-३४
निहत्य रक्षः परिगृह्य मैथिलीम् |
विजह्रतुः तौ मुदितौ महावने
दिवि स्थितौ चन्द्र दिवाकरौ इव || ३-४-३४
Then they two who have dazzling golden bows have eliminated that demon and retrieved Seetha, and they gladly journeyed on
in that great forest like the two entities abiding on the skies, namely the Sun and Moon. [3-4-34]
इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये अरण्य काण्डे चतुर्थः सर्गः